Η αποτυχία της ελληνικής αποτροπής έναντι της Τουρκίας

Από την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο το 1974 οπότε και άρχισαν οι διεκδικήσεις της σε βάρος των ελληνικών συμφερόντων και δικαιωμάτων στο Αιγαίο, το ελληνικό πολιτικό σύστημα το οποίο είναι και υπεύθυνο για την χάραξη και εφαρμογή της Στρατηγικής Ασφαλείας της χώρας, συνειδητοποίησε ότι η Τουρκία αποτελεί απειλή για την εδαφική ακεραιότητα της χώρας και ότι θα πρέπει να αντιμετωπιστεί. Έγινε αντιληπτό ότι η συμμετοχή μας στην Ατλαντική Συμμαχία, ενώ ήταν χρήσιμη για την ασφάλεια της Ελλάδας από βορρά, ουδένα ρόλο θα έπαιζε σε περίπτωση ελληνο-τουρκικής συγκρούσεως. Έτσι έπρεπε να χαραχθεί μια στρατηγική αντιμετωπίσεως της τουρκικής απειλής, η οποία εκδηλωνόταν όλο και πιο καθαρά τα χρόνια που ακολούθησαν. Από το ελληνικό πολιτικό σύστημα θεωρήθηκε ότι η κατάλληλη μέθοδος ώστε να διαφυλαχθούν τα δικαιώματα μας στο Αιγαίο και να αποφευχθεί μια θερμή σύγκρουση με την Τουρκία ήταν η στρατηγική της αποτροπής. Αυτή η στρατηγική ισχύει μέχρι και σήμερα.

Τουρκικοί πεζοναύτες στην άσκηση με πραγματικά πυρά EFES-2018 κοντά στην Σμύρνη, στην Τουρκία, στις 10 Μαΐου 2018. REUTERS/Osman Orsal
------------------------------------------------------

Το ερώτημα που τίθεται, λοιπόν, σήμερα, στο 2020, είναι εάν μετά από τόσα χρόνια εφαρμογής αυτής της στρατηγικής, αντιμετωπίστηκε με επιτυχία η τουρκική απειλή; Κατάφερε η Ελλάδα με την στρατηγική που υιοθέτησε να κάνει την Τουρκία να αλλάξει συμπεριφορά και να εγκαταλείψει την αναθεωρητική πολιτική της; Εξασφάλισε η Ελλάδα τα δικαιώματά της που απορρέουν από το Διεθνές Δίκαιο στο Αιγαίο; Η θέση του άρθρου είναι πως η ελληνική αποτροπή απέτυχε να αντιμετωπίσει τον τουρκικό αναθεωρητισμό, διότι για πολλούς λόγους δεν ήταν πειστική. Τους λόγους αυτούς θα προσπαθήσει να αναζητήσει το παρόν άρθρο, με επίκεντρο τον τρόπο που το ελληνικό σύστημα ασφαλείας αντιλαμβάνεται την έννοια της αποτροπής.

Πλέον αυτού, πρέπει να σημειωθεί, ότι η Αποτροπή μόνη της, δεν μπορεί να υποκαταστήσει μια ολοκληρωμένη Στρατηγική Εξωτερικής Πολιτικής, για την προώθηση των εθνικών συμφερόντων [1]. Και αυτή η στρατηγική ουδέποτε υπήρξε [2].

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΣΤΑ ΚΡΑΤΗ

Η Αποτροπή είναι η δια της απειλής [3] αποθάρρυνση ενός μέρους να αναλάβει ενέργεια κατά των συμφερόντων του απειλούντος, υπό τον φόβο των συνεπειών που θα υποστεί, εάν παρά την απειλή που διατυπώνει ο αποτρέπων, αυτός αναλάβει την ενέργεια. Η Αποτροπή οδηγεί κάποιον στο να μην ενεργήσει, υπό τον φόβο των αντιποίνων [4]. Σε θεωρητικό επίπεδο, στην γκάμα των στρατηγικών που έχουν στην διάθεση τους τα κράτη για να διαφυλάξουν την ασφάλειά τους, δηλαδή να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους στο άναρχο διεθνές περιβάλλον [5], είναι και αυτή του Πειθαναγκασμού (Coercion). Αυτή η στρατηγική έχει δυο μορφές, τον Εξαναγκασμό (Compellence) και την Αποτροπή (Deterrence) [6]. Για την οικονομία του χώρου, εδώ αναφέρεται μόνο η Αποτροπή, η οποία παίρνει δυο μορφές [7] αναλόγως του σκοπού που εξυπηρετεί:

- Αποτροπή μέσω αρνήσεως των στόχων του αποτρεπομένου (Deterrence by denial)
- Αποτροπή μέσω τιμωρίας του αποτρεπομένου (Deterrence by punishment)

Η ελληνική αποτροπή, εκ των πραγμάτων, περιλαμβάνει και τις δυο μορφές. Η αμυντική διάταξη των μονάδων του Στρατού Ξηράς στον Έβρο και στα νησιά από την Σαμοθράκη μέχρι και την νήσο Μεγίστη, υποδηλώνει την πρόθεση της χώρας να αρνηθεί στην Τουρκία κέρδη μέσω της καταλήψεως εθνικού εδάφους.

Όμως, μένει και ένα δεύτερο μέρος, αυτό της αποτροπής εχθρικών ενεργειών που δεν αποσκοπούν αμέσως στην κατάληψη εθνικού εδάφους και οι οποίες εκδηλώνονται με την μορφή παραβιάσεων όπως αυτές του Εθνικού Εναερίου Χώρου (ΕΕΧ), των Εθνικών Χωρικών Υδάτων (ΕΧΥ), της Υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Την εξέλιξη αυτών των προκλήσεων για τα συμφέροντα της Ελλάδας βιώνουμε καθημερινά, τόσο στον Έβρο όσο και στο Αιγαίο και προσφάτως και στην ανατολική Μεσόγειο. Τέτοιες ενέργειες, όμως, θα έπρεπε να αποτρέπονται από την ελληνική στρατηγική, διότι δια μέσου αυτών, χωρίς προσφυγή σε πόλεμο αλλά με χρήση στρατιωτικής δυνάμεως, η Τουρκία επιτυγχάνει στόχους της εξωτερικής πολιτικής της και απαγορεύει στην Ελλάδα την εξάσκηση των νομίμων δικαιωμάτων της.

Το βασικότερο στοιχείο της Αποτροπής, είναι η αξιοπιστία της απειλής. Η αξιοπιστία είναι μια λειτουργία που συμβαίνει στην εκτίμηση του αντιπάλου για τις στρατιωτικές δυνατότητες και την βούληση του πολιτικού συστήματος του αποτρέποντος, να χρησιμοποιήσει στρατιωτική ισχύ για την πραγματοποίηση της απειλής [8]. Πώς όμως το μήνυμα της αποτροπής γίνεται πιστευτό στον αντίπαλο, ώστε να μην ενεργήσει με συγκεκριμένο τρόπο; Η αξιοπιστία της αποτροπής βασίζεται μεταξύ άλλων, σε τρία στοιχεία [9]:

- Να έχει ο αποτρέπων την ικανότητα να επιφέρει το πλήγμα που λέει ότι θα επιφέρει. Το πλήγμα είναι σημαντικό γιατί αυτό αποτελεί το κόστος που θα πληρώσει ο αποτρεπόμενος σε περίπτωση που δεν αλλάξει συμπεριφορά.
- Το διακύβευμα να αξίζει την ενέργεια που διακηρύσσει ο αποτρέπων ότι θα αναλάβει.
- Να έχει ο αποτρέπων την πολιτική βούληση να αναλάβει την ενέργεια.

Το ότι πρέπει να γίνει πιστευτό το μήνυμα της Αποτροπής από τον αντίπαλο, δείχνει ότι η Αποτροπή δεν είναι μια κατάσταση που την επιτυγχάνει ένας δρων μόνος του [10]. Η Αποτροπή είναι αποτέλεσμα αλληλεπιδράσεως, δηλαδή σχέσεως μεταξύ δυο μερών και δεν έχει σημασία τι πιστεύει ο αμυνόμενος για την αποτελεσματικότητα της αποτρεπτικής του στρατηγικής, αλλά τι καταλαβαίνει ο αποτρεπόμενος από την απειλή και την εφαρμογή της στρατηγικής αυτής στην πράξη.