Πώς να πετύχει το ευρωπαϊκό Green Deal

Τον Δεκέμβριο του 2019, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (the European Green Deal), ένα φιλόδοξο πακέτο πολιτικής που αποσκοπεί να καταστήσει την οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης περιβαλλοντικά βιώσιμη. Ο στόχος είναι να αποσυνδεθεί η οικονομική ανάπτυξη από την εξάρτηση από φυσικούς πόρους, ιδίως από τα ορυκτά καύσιμα, και να δημιουργηθεί μια οικονομία της ΕΕ με μηδενικές καθαρές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου έως το 2050. Αυτό αντιπροσωπεύει, μέχρι σήμερα, την πιο επιθετική και εκτεταμένη προσπάθεια που έχει αναλάβει μια σημαντική οικονομία για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Διαδηλωτές έξω από την έδρα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες, τον Ιανουάριο του 2014. Yves Herman / Reuters
--------------------------------------------------

Για να επιτευχθεί αυτός ο φιλόδοξος στόχος, η ΕΕ θα πρέπει να εξαπολύσει έναν κατακλυσμό νέας νομοθεσίας για το κλίμα και την ενέργεια. Μεταξύ άλλων βημάτων, η Ένωση θα πρέπει να επεκτείνει το σύστημα εμπορίας εκπομπών -ένα πρόγραμμα τύπου «θέσε ανώτατο όριο και εμπορεύσου» που επιτρέπει στις εταιρείες να ανταλλάσσουν δικαιώματα εκπομπής αερίων θερμοκηπίου- σε νέους τομείς και να κλείσει τα κενά που επιτρέπουν σε ορισμένες εκπομπές να ξεφεύγουν από την ρύθμιση. Εν τω μεταξύ, η ένωση θα πρέπει να αυστηροποιήσει τα πρότυπα ενεργειακής απόδοσης, να προωθήσει την βιώσιμη γεωργία, και να δημιουργήσει κίνητρα για τους παραγωγούς και τους καταναλωτές ώστε να στραφούν σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία είναι κάτι περισσότερο από ένα μέτρο εσωτερικής πολιτικής: είναι μια αναθεώρηση της οικονομίας της ΕΕ που θα αλλάξει ριζικά τις σχέσεις μεταξύ της ένωσης και των εμπορικών εταίρων της. Τα αποτελέσματά της θα γίνουν αισθητά πολύ πέρα από τα σύνορα της Ευρώπης. Μια μετάβαση μακριά από τα ορυκτά καύσιμα που απλώς μειώνει την εξάρτηση της ΕΕ δεν θα έκανε πολλά για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, καθώς η ΕΕ αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 10% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Ακόμα χειρότερα, εάν η Πράσινη Συμφωνία μειώσει τις ευρωπαϊκές εκπομπές απλώς ενθαρρύνοντας τους εμπορικούς εταίρους της ΕΕ να κάψουν περισσότερα ορυκτά καύσιμα, δεν θα είχε θετικό αντίκτυπο. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο η πολιτική μπορεί να επηρεάσει ουσιαστικά την κλιματική αλλαγή είναι εάν η ΕΕ συνεργαστεί στενά με χώρες εκτός της Ένωσης, ιδίως με τους εξαγωγείς ενέργειας στην οποία βασίζεται η ΕΕ. Με απλά λόγια, η Πράσινη Συμφωνία δεν μπορεί να αντιπροσωπεύει απλώς μια περιβαλλοντική ή οικονομική μεταρρύθμιση: οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της ΕΕ πρέπει να την αντιμετωπίσουν ως μια πρωτοβουλία εξωτερικής πολιτικής.

ΝΙΚΗΤΕΣ ΚΑΙ ΗΤΤΗΜΕΝΟΙ

Η ΕΕ εισήγαγε ενεργειακά προϊόντα ορυκτών καυσίμων αξίας 320 δισεκατομμυρίων ευρώ [1] το 2019. Η μαζική μείωση αυτής της ροής θα αναδιάρθρωνε τις σχέσεις της ΕΕ με μεγάλους προμηθευτές, όπως η Αλγερία, το Αζερμπαϊτζάν, το Καζακστάν, η Λιβύη, και η Ρωσία, των οποίων οι οικονομίες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό στις εξαγωγές ενέργειας προς την ΕΕ. Το τέλος της εξάρτησης της Ευρώπης από τα ορυκτά καύσιμα θα τους επηρέαζε δυσμενώς και θα μπορούσε ακόμη και να αποσταθεροποιήσει τις κυβερνήσεις τους. Και επειδή η Ευρώπη αντιπροσωπεύει περίπου το 20% των παγκόσμιων εισαγωγών αργού πετρελαίου, μια απότομη πτώση της ζήτησης από την ΕΕ θα επηρέαζε επίσης την παγκόσμια αγορά πετρελαίου μειώνοντας τις τιμές, πλήττοντας ακόμη και παραγωγούς που εξάγουν σχετικά λίγη ενέργεια στην ΕΕ, όπως ο Καναδάς, η Σαουδική Αραβία, και οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Επιπλέον, οι επιδράσεις της Πράσινης Συμφωνίας θα επεκταθούν πολύ πέρα από τις αγορές ενέργειας. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις ανησυχούν για την ανταγωνιστικότητά τους έναντι των ξένων ομολόγων τους, καθώς θα πρέπει να αντιμετωπίσουν υψηλότερες ενεργειακές τιμές και αυστηρότερους περιβαλλοντικούς κανονισμούς. Η Πράσινη Συμφωνία επιδιώκει να προστατεύσει τέτοιου είδους εταιρείες εισάγοντας έναν λεγόμενο συνοριακό μηχανισμό προσαρμογής (border adjustment mechanism) που θα επιβάλλει δασμό στα εισαγόμενα αγαθά με βάση την ποσότητα των αερίων του θερμοκηπίου που εκπέμπονται κατά την κατασκευή τους. Η ΕΕ πιθανότατα θα εισήγαγε αυτό το μέτρο σταδιακά, στοχεύοντας πρώτα σε προϊόντα υψηλής έντασης άνθρακα, όπως το τσιμέντο, το αλουμίνιο και τον χάλυβα, προτού το επεκτείνει σε όλα τα εισαγόμενα προϊόντα. Αναπόφευκτα, ορισμένοι εμπορικοί εταίροι της ΕΕ θα ισχυριστούν ότι αυτοί οι συνοριακοί φόροι αποτελούν παράνομο εμπορικό εμπόδιο, ακόμη και αν η πρόθεσή τους δεν είναι ο προστατευτισμός.

Ωστόσο, παρόλο που τέτοια μέτρα θα έβλαπταν ορισμένες χώρες εκτός ΕΕ, θα βοηθούσαν άλλες. Μια πιο πράσινη Ευρώπη θα πρέπει να εισάγει περισσότερα προϊόντα και πρώτες ύλες που χρησιμεύουν ως εισροές για τεχνολογίες καθαρής ενέργειας. Μια χώρα που θα ωφεληθεί είναι η Κίνα, δεδομένου ότι κυριαρχεί στην αγορά ορυκτών σπάνιων γαιών, τα οποία είναι απαραίτητα για την κατασκευή, μεταξύ άλλων, των μαγνητών που χρησιμοποιούνται σε ανεμογεννήτριες και ηλεκτροκινητήρες. Επιπλέον, ακόμη και αν η ΕΕ μειώσει την χρήση ορυκτών καυσίμων, θα παραμείνει σημαντικός καθαρός εισαγωγέας ενέργειας. Αυτή η ενέργεια θα πρέπει τώρα να προέρχεται από πηγές με λιγότερη ένταση άνθρακα, όπως η ανανεώσιμη ηλεκτρική ενέργεια και το λεγόμενο πράσινο υδρογόνο, τα οποία ενδέχεται να εισάγονται από χώρες με δυνατότητα παροχής ηλιακής και αιολικής ενέργειας, όπως η Αλγερία ή το Μαρόκο, και στην συνέχεια να μεταφέρονται στην Ευρώπη μέσω υποθαλάσσιων καλωδίων και αγωγών. Επομένως, μια πράσινη Ευρώπη θα εξακολουθήσει να έχει ανησυχίες για την ενεργειακή ασφάλεια, αλλά δεν θα επικεντρώνεται πλέον σε αγωγούς από την Ρωσία αλλά μάλλον σε προμήθειες ορυκτών από την Κίνα και στην παράδοση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές από την Βόρεια Αφρική.

ΠΑΙΚΤΕΣ ΙΣΧΥΟΣ

Αυτές οι αλλαγές είναι βέβαιο ότι θα δημιουργήσουν αντιδράσεις από χώρες εκτός της ΕΕ. Κάποιες μπορεί να ξεκινήσουν συμπληρωματικές δικές τους πρωτοβουλίες για το κλίμα. Άλλες ενδέχεται να ανακατευθύνουν τις εμπορικές και επενδυτικές ροές τους μακριά από την Ευρώπη. Και ακόμη άλλες μπορεί να πάρουν εντελώς εχθρικά μέτρα για να αντιμετωπίσουν τα αποτελέσματα της Πράσινης Συμφωνίας.

Οι εξαγωγείς ενέργειας κοντά στην Ευρώπη θα αισθανθούν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο. Στην Αλγερία, για παράδειγμα, τα έσοδα από την εξαγωγή προϊόντων ορυκτών καυσίμων, ιδίως φυσικού αερίου, αντιπροσωπεύουν το 95% της αξίας των εξαγωγών της χώρας και πληρώνουν το 60% του εθνικού προϋπολογισμού της [2]. Η συντριπτική πλειονότητα αυτών των εξαγωγών πηγαίνει στην ΕΕ και η Αλγερία έχει λίγες εναλλακτικές αγορές για τους ενεργειακούς της πόρους. Για την Αλγερία και άλλες χώρες της περιφέρειας της Ευρώπης, οι μεγάλες μειώσεις της ζήτησης από την ΕΕ θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια κατάρρευση σε αργή κίνηση, που θα δημιουργούσε αστάθεια στην Βόρεια Αφρική και θα ενέπνεε μαζική μετανάστευση στην ΕΕ.

Για την πρόληψη τέτοιων αποτελεσμάτων, η ΕΕ έχει δεσμευτεί να βοηθήσει τις χώρες της γειτονιάς της να διαφοροποιήσουν τις οικονομίες τους προωθώντας την ηλιακή ενέργεια και, πιο τυχοδιωκτικά, αναπτύσσοντας αγορές υδρογόνου. Δεν είναι καθόλου σαφές, ωστόσο, το ότι οι κυβερνήσεις σε αυτές τις χώρες θα ενδιαφερθούν να διαφοροποιηθούν: για πολλές από αυτές, ο έλεγχος των ενεργειακών πόρων υποστηρίζει την αυταρχική διακυβέρνηση. Στην Αλγερία, για παράδειγμα, η Πράσινη Συμφωνία θα χτυπήσει στον πυρήνα του κυβερνητικού ελέγχου της κοινωνίας απειλώντας μια επιδοματική οικονομία που επιτρέπει την διαφθορά μεταξύ των στελεχών του καθεστώτος και χρηματοδοτεί επιδοτήσεις που παρέχουν στο καθεστώς κάποιον βαθμό λαϊκής αποδοχής. Επομένως, είναι υψηλές οι πιθανότητες ότι η σημερινή ηγεσία θα συνεχίσει να καθυστερεί την διαφοροποίηση και να επιδιώκει να διατηρήσει έναν ισχυρό έλεγχο στις επιδοτήσεις, ακόμη και αν αυτό απειλεί τη συνολική οικονομική ευημερία της Αλγερίας.

Η Πράσινη Συμφωνία θα θέσει επίσης προκλήσεις για μεγαλύτερες και πλουσιότερες χώρες, επίσης. Πάρτε για παράδειγμα την Ρωσία. Το 2016, τα έσοδα από πετρέλαιο και φυσικό αέριο αποτελούσαν το 36% του προϋπολογισμού της χώρας [3] και η Ευρώπη απορροφούσε το 75% των εξαγωγών φυσικού αερίου της Ρωσίας και το 60% των εξαγωγών αργού πετρελαίου [4]. Ένας ευρωπαϊκός συνοριακός μηχανισμός προσαρμογής θα μείωνε σε μεγάλο βαθμό αυτά τα έσοδα και θα επηρέαζε επίσης αρνητικά ένα ευρύ φάσμα προϊόντων ρωσικής κατασκευής, πολλά από τα οποία τείνουν να είναι έντασης άνθρακα [5]. Εν τω μεταξύ, η εξόρυξη πετρελαίου στην Σαουδική Αραβία δημιουργεί χονδρικά μόνο το μισό αποτύπωμα άνθρακα [σε σύγκριση με] του ρωσικού [6], οπότε ένας συνοριακός μηχανισμός προσαρμογής άνθρακα θα καταστήσει το ρωσικό πετρέλαιο πιο ακριβό από το πετρέλαιο της Σαουδικής Αραβίας στην ΕΕ, ακόμη και πριν μειωθεί η κατανάλωση πετρελαίου στην ΕΕ.

Ωστόσο, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, συνεχίζει να αρνείται ότι η κλιματική αλλαγή προκαλείται από την ανθρώπινη δραστηριότητα και επιμένει [7] ότι η Ρωσία διαθέτει «το πιο πράσινο σύστημα ενέργειας στον κόσμο». Η ΕΕ θα μπορούσε να προσπαθήσει να συνεργαστεί με την Ρωσία για την αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αποφεύγοντας την διαρροή μεθανίου που καθιστά την παραγωγή φυσικού αερίου της ιδιαίτερα επιβλαβή για το κλίμα, και βελτιώνοντας την ενεργειακή απόδοση. Αλλά η πιο πιθανή απάντηση της Ρωσίας στην Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ θα είναι απλώς να απομακρυνθεί από τις πωλήσεις στην Ευρώπη και να στραφεί η εστίασή της στην Κίνα. Αυτή η στρατηγική, ωστόσο, δεν είναι χωρίς δυσκολίες: οι ρωσικές εταιρείες ενέργειας δεν μπόρεσαν να αυξήσουν την παρουσία τους στις ασιατικές αγορές σε βαθμό που θα μπορούσε να αντισταθμίσει κατ’ ελάχιστον τις πιθανές απώλειές τους [8] στις Δυτικές αγορές.

Οι Κινέζοι, αντιθέτως, μπορούν να αντέξουν [οικονομικά] μια πολύ πιο λεπτή προσέγγιση στην Πράσινη Συμφωνία. Η μείωση της ευρωπαϊκής ζήτησης ορυκτών καυσίμων θα μείωνε τις παγκόσμιες τιμές ενέργειας, κάτι που θα ήταν επωφελές για την Κίνα, έναν καθαρό εισαγωγέα ενέργειας. Επιπλέον, η Κίνα είναι ένας σημαντικός προμηθευτής ορυκτών σπάνιων γαιών που είναι απαραίτητα για την τροφοδότηση μιας πράσινης οικονομίας. Έτσι, η κύρια απάντηση του Πεκίνου στην Πράσινη Συμφωνία θα μπορούσε να προκύψει από τις σχέσεις της με τρίτα μέρη. Η Ευρώπη πιθανότατα θα επιδιώξει να συμπληρώσει την Πράσινη Συμφωνία προσφέροντας στις πληγείσες χώρες όπως η Αλγερία και η Ρωσία επενδύσεις σε τομείς όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και το υδρογόνο. Αυτές οι προσφορές, ωστόσο, ενδέχεται να συνοδεύονται από συνθήκες που θα μπορούσαν να απειλήσουν την λαβή των αυταρχικών καθεστώτων σε αυτά τα μέρη. Για παράδειγμα, η χρηματοδοτική στήριξη της ΕΕ για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην Αλγερία μπορεί να συνοδεύεται από αιτήματα προς την χώρα να ελευθερώσει τις ενεργειακές της αγορές και να καταργήσει σταδιακά τις επιδοτήσεις της σε εγχώριους παραγωγούς. Η Κίνα πιθανότατα θα αντισταθμίσει με δικές της προσφορές, οι οποίες δεν θα συνοδεύονται από τέτοιες προϋποθέσεις και επομένως δεν θα αμφισβητήσουν την αυταρχική διακυβέρνηση.

Τόσο η Ουάσινγκτον όσο και οι Βρυξέλλες θα ήθελαν να πλαισιώσουν την συνεργασία τους σε θέματα κλίματος ως μια απάντηση σε αυτήν την πρόκληση από την Κίνα. Όμως η συνεργασία ΗΠΑ-Ευρώπης θα μπορούσε να αποδειχθεί δύσκολη. Κατά την διάρκεια της προεδρικής [προεκλογικής] εκστρατείας στις ΗΠΑ, ο Joe Biden πρότεινε [9] πολιτικές παρόμοιες με εκείνες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, συμπεριλαμβανομένης της επίτευξης της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 και της ανάπτυξης ενός τομέα ηλεκτρικής ενέργειας που θα τροφοδοτείται πλήρως από ανανεώσιμες πηγές έως το 2035. Ωστόσο, η αντιπολίτευση στην ατζέντα του στο Κογκρέσο των ΗΠΑ μπορεί να περιορίσει την ικανότητά του να την υλοποιήσει.

Μια συνεργατική απάντηση των ΗΠΑ στην Πράσινη Συμφωνία είναι δυνατή, ωστόσο, συμπεριλαμβανομένου ακόμη και ενός κοινού συνοριακού μηχανισμού προσαρμογής για τον άνθρακα. Αυτή η συνεργασία θα εξαρτηθεί από την προθυμία των Βρυξελλών να διαπραγματευτούν μια συμφωνία-πακέτο με την Ουάσινγκτον και να συμβιβαστούν σε ορισμένα θέματα: για παράδειγμα, οι Βρυξέλλες ίσως χρειαστεί να αποδεχθούν χαμηλότερα πρότυπα εκπομπών αυτοκινήτων από όσο θα προτιμούσαν, και ίσως χρειαστεί να μειώσουν το ποσό της κρατικής ενίσχυσης που προτίθενται να δώσουν στις αναπτυσσόμενες πράσινες βιομηχανίες. Τέτοιες παραχωρήσεις μπορεί να είναι επώδυνες. Αλλά θα άξιζε τον κόπο: εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ υιοθετούσαν παρόμοια φιλόδοξα σχέδια για τη μείωση των εκπομπών τους και την εξάρτηση άλλων κρατών από τις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων, θα δημιουργούσαν αποτελεσματικά αυτό που ο οικονομολόγος William Nordhaus χαρακτήρισε «κλιματικό σύλλογο» [“climate club”], ένα κλαμπ που θα δημιουργούσε κίνητρα για άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, για να λάβουν παρόμοια μέτρα προκειμένου να αποφευχθεί ο αποκλεισμός τους από τις μεγάλες παγκόσμιες αγορές. Επιπλέον, η θεσμοθέτηση της αμερικανο-ευρωπαϊκής συνεργασίας για το κλίμα θα αποτρέψει επίσης τον κίνδυνο ότι στο μέλλον, μια λιγότερο φιλική προς το κλίμα κυβέρνηση των ΗΠΑ θα μπορούσε να αναιρέσει οποιαδήποτε πρόοδο μπορεί να έχει σημειωθεί.

ΑΣ ΑΡΧΙΣΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΓΝΙΑ

Εάν η Πράσινη Συμφωνία αποτύχει ως ένα θέμα εξωτερικής πολιτικής, η όλη προσπάθεια θα είναι μάταιη. Υπάρχουν, ωστόσο, πολλά μέτρα που μπορεί να πάρει η ΕΕ για να αυξήσει τις πιθανότητες επιτυχίας της. Αμέσως, η ΕΕ πρέπει να διαχειριστεί τις πιθανές επιπτώσεις της Πράσινης Συμφωνίας σε χώρες που την προμηθεύουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο και σε άλλες χώρες που θα επηρεαστούν αρνητικά από τον συνοριακό μηχανισμό προσαρμογής για τον άνθρακα.

Η ΕΕ και οι χώρες που την προμηθεύουν ορυκτά καύσιμα έχουν χρόνο να σχεδιάσουν σωστά αυτήν τη μετάβαση. Μέχρι το 2030, η ΕΕ θα συνεχίσει να εισάγει πετρέλαιο και φυσικό αέριο και οι σημαντικές μειώσεις θα ξεκινήσουν μόνο μετά από εκείνη την ημερομηνία. Εν τω μεταξύ, οι χώρες που προμηθεύουν την Ευρώπη πρέπει να χρησιμοποιήσουν τα έσοδά τους από τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου για να διαφοροποιήσουν τις οικονομίες τους αναπτύσσοντας τους τομείς των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και προωθώντας το πράσινο υδρογόνο. Από την πλευρά της, η ΕΕ θα πρέπει να παράσχει οικονομική υποστήριξη για τέτοιες πρωτοβουλίες και να λάβει μέτρα για να περιορίσει την εξάρτησή της από την Κίνα με την εξεύρεση νέων προμηθευτών πρώτων υλών (ακόμη και ουδέτερων από άνθρακα, όπως οι ορυκτές σπάνιες γαίες), επενδύοντας στην ανακύκλωση τέτοιων υλικών, και χρηματοδοτώντας την έρευνα για την υποκατάστασή τους.

Η ΕΕ σπάνια υπήρξε αποτελεσματικός ή ακόμη και θεληματικός γεωπολιτικός δρων. Οι Ευρωπαίοι συχνά υποθέτουν ότι οι κοινές παγκόσμιες προκλήσεις όπως η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής μπορούν να αντιμετωπιστούν με τεχνοκρατικές, πολυμερείς διαδικασίες. Αλλά στην Κίνα, την Ρωσία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τα περισσότερα άλλα μέρη, τα ισχυρά συμφέροντα είναι πολύ πιο προσεκτικά στο ερώτημα ποιος κερδίζει και ποιος χάνει από τις βαθιές αλλαγές που θα παράγει ο πράσινος μετασχηματισμός. Αυτές οι χώρες θα ανταγωνίζονται έντονα και όχι πάντα δίκαια για οποιοδήποτε σχετικό πλεονέκτημα. Οι Ευρωπαίοι πρέπει να αναγνωρίσουν και να αποδεχτούν αυτήν την ανταγωνιστική δυναμική. Μόνο τότε θα μπορούν να ηγηθούν του κόσμου στην διαχείριση της κλιματικής αλλαγής.

Σύνδεσμοι:
[1] https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/pdfscache/46126.pdf
[2] https://www.africaoilandpower.com/wp-content/uploads/2020/02/AES_SR_ALGE...
[3] http://stats.oecd.org/wbos/fileview2.aspx?IDFile=09aac246-c7ef-4159-898e...
[4] https://www.eia.gov/international/analysis/country/RUS
[5] https://www.researchgate.net/publication/326240144_Carbon_Emissions_Embodied_in_Russia's_Trade_Implications_for_Climate_Policy
[6] https://www.bcg.com/en-gb/publications/2020/how-an-eu-carbon-border-tax-...
[7] https://www.themoscowtimes.com/2019/12/19/putins-end-of-year-press-confe...
[8] https://www.forbes.com/sites/arielcohen/2019/12/06/is-there-strength-beh...
[9] https://joebiden.com/climate/

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2021-02-09/eu-cant-separa...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition