Το άλλο δόγμα Κάρτερ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το άλλο δόγμα Κάρτερ

Το μυστικό πρόγραμμα του Τζίμι Κάρτερ για την αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν και τι σημαίνει για την πολιτική των ΗΠΑ σήμερα
Περίληψη: 

Ο Κάρτερ προσπάθησε σκληρά να αποτρέψει την επανάσταση και μετά να την διαλύσει. Αλλά οι Ιρανοί δεν άκουσαν πραγματικά ποτέ την Ουάσιγκτον. Το μάθημα για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ είναι σαφές: οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να δημιουργήσουν την δική τους πραγματικότητα στο Ιράν.

Ο RAY TAKEYH είναι ανώτερος συνεργάτης του Council on Foreign Relations και ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο The Last Shah: America, Iran, and the Fall of the Pahlavi Dynasty [1].

Κατά την διάρκεια της προεδρικής εκστρατείας στις ΗΠΑ το 1980, ο Ρόναλντ Ρέιγκαν αστειευόταν συχνά ότι ο Τζίμι Κάρτερ ήρθε σε ένα όνειρό του και τον ρώτησε γιατί ήθελε την δουλειά του. «Του είπα ότι δεν ήθελα την δουλειά του», ειρωνεύτηκε ο Ρέιγκαν. «Θέλω να γίνω πρόεδρος».

Στην αμερικανική λαϊκή φαντασία, ο Κάρτερ συχνά χαρακτηρίζεται ως αποτυχημένος πρόεδρος της μιας θητείας που δεν μπορούσε να εξημερώσει τον πληθωρισμό, θρήνησε μια εθνική κακουχία, και βρέθηκε ταπεινωμένος όταν, το 1979, οι αντιαμερικανοί επαναστάτες στο Ιράν ανέτρεψαν τον Mohammad Reza Shah Pahlavi, τον ευθυγραμμισμένο με την Αμερική ηγέτη, και αργότερα κράτησαν ομήρους εκατοντάδες Αμερικανούς στην αμερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη.

02032021-1.jpg

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζίμι Κάρτερ, στην Ουάσιγκτον, τον Απρίλιο του 1980.
Marion S. Trikosko / Reuters
------------------------------------------------

Το εάν ο Κάρτερ αξίζει αυτήν την συνολική εικόνα ή όχι, είναι συζητήσιμο. Αλλά στις τέσσερις δεκαετίες από τότε που έφυγε από το αξίωμα, κατέστη σαφές ότι, τουλάχιστον στην περίπτωση του Ιράν, ο Κάρτερ ήταν μακράν του να είναι αδύναμος και άτυχος. Στην πραγματικότητα, ο Κάρτερ που αναδύεται από την ιστορική καταγραφή -συμπεριλαμβανομένων ορισμένων πρόσφατα αποχαρακτηρισμένων εγγράφων- είναι ένα γεράκι για το Ιράν: παρακαλώντας το ταλαντευόμενο Σάχη να καταστέλλει βίαια την επανάσταση˙ προσπαθώντας να υποκινήσει πραξικόπημα για να σώσει τη μοναρχία˙ και, μετά την επανάσταση, δεσμεύοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες σε μια πολιτική αλλαγής του καθεστώτος.

Ο Κάρτερ προσπάθησε σκληρά να αποτρέψει την επανάσταση και μετά να την διαλύσει. Αλλά οι Ιρανοί δεν άκουσαν πραγματικά ποτέ την Ουάσιγκτον. Το μάθημα για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ είναι σαφές: οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να δημιουργήσουν την δική τους πραγματικότητα στο Ιράν.

ΔΥΣΚΟΛΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ

Το 1978, το Ιράν διαλυόταν. Η πολιτική ατμόσφαιρα ήταν ασφυκτική, με κατασκόπους και πληροφοριοδότες παντού. Με πολλούς τρόπους, ο Σάχης ήταν θύμα της δικής του επιτυχίας στην δημιουργία μιας σύγχρονης μεσαίας τάξης και μιας τεράστιας ομάδας εκπαιδευμένων νέων. Όπως συμβαίνει συχνά στις αναπτυσσόμενες χώρες, η συμφωνία του Σάχη με τον λαό του ήταν συναλλακτική: παρέμεναν πολιτικά παθητικοί και τους αντάμειβε με οικονομική ασφάλεια. Αυτό αποδείχθηκε ένα μη βιώσιμο σύμφωνο, καθώς τα μέλη της νέας μεσαίας τάξης ήθελαν όλο και περισσότερο να έχουν λόγο [στα τεκταινόμενα]. Και πίσω από όλη την λάμψη του οικονομικού εκσυγχρονισμού του Σάχη, το Ιράν αντιμετώπιζε μια θρησκευτική αναβίωση, καθώς περισσότεροι άνθρωποι ανακτούσαν την πίστη τους και ήθελαν οι πνευματικοί ηγέτες τους να διαδραματίζουν μεγαλύτερο ρόλο στις εθνικές υποθέσεις. Το τζαμί ήταν ένας τόπος λατρείας που δεν μπορούσε να κλείσει, και έτσι έγινε η πιο σημαντική πλατφόρμα για την αντιπολίτευση.

Ο συνήθως αξιόπιστος Σάχης αντιμετώπιζε μια εξέγερση που δεν μπορούσε ούτε να ελέγξει ούτε να συγκρατήσει. Ο Ayatollah Ruhollah Khomeini είχε καλέσει τους Ιρανούς σε μια μεγάλη αιτία: μια επανάσταση που πραγματοποιήθηκε στο όνομα του Θεού και με ηγέτες τους Ισλαμιστές εκδικητές. Ο Σάχης, απομονωμένος στο παλάτι του, αργοπεθαίνοντας από καρκίνο, έτρεμε και κατηγόρησε τη CIA για την κατάσταση του. Απλώς δεν είχε τα κότσια για τη μάχη.

Ο Κάρτερ δεν είχε επικεντρωθεί πολύ στο Ιράν κατά το πρώτο μισό της προεδρίας του. Η σφυρηλάτηση συμφωνιών ελέγχου όπλων με την Σοβιετική Ένωση και η διαμεσολάβηση της ειρήνης μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ κατανάλωνε την προσοχή του. Το φθινόπωρο του 1978, η προσέγγιση της διοίκησής του προς το Ιράν ήταν ένα συνονθύλευμα αντιφάσεων. Ο Cyrus Vance, υπουργός Εξωτερικών του Κάρτερ, έκανε έκκληση για μια κυβέρνηση συνασπισμού μεταξύ του Σάχη και των αντιπάλων του, την οποία ο Khomeini απέρριψε κοφτά. Ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας, Zbigniew Brzezinski, ο οποίος είχε μελετήσει επαναστάσεις, πίεσε για μια καταστολή, υποστηρίζοντας ότι οι παραχωρήσεις μόνο θα ενθάρρυναν τους ριζοσπάστες. Η κυβέρνηση κάλεσε τον Σάχη να μεταρρυθμίσει ταυτόχρονα το καθεστώς του και να αποκαταστήσει την τάξη. Κανείς στην Ουάσιγκτον δεν φάνηκε να καταλαβαίνει ότι αυτά τα δύο πράγματα δεν μπορούσαν να γίνουν ταυτόχρονα.

Αλλά όταν ο Κάρτερ τελικά έστρεψε την προσοχή του στο Ιράν, τον Νοέμβριο, το έκανε με πειθαρχία και αποφασιστικότητα. Έβαλε τέλος στην διαμάχη μεταξύ των βοηθών του και, με ένα γραπτό μήνυμα, έδωσε εντολή στον πρέσβη των ΗΠΑ στο Ιράν, William Sullivan, να ενημερώσει τον Σάχη ότι είχε την πλήρη υποστήριξη του Carter, αλλά ότι η Ουάσινγκτον έβλεπε μια «ανάγκη αποφασιστικής δράσης και ηγεσίας για να αποκατασταθεί η τάξη και η δική του εξουσία». Αυτό ήταν ένα σαφές πράσινο φως για μια καταστολή.

Στην Τεχεράνη, ο Sullivan παρουσίασε υπάκουα το μήνυμα του Carter στον Σάχη, ο οποίος απέρριψε την προσφυγή στα όπλα. Σε ένα τηλεγράφημα που έστειλε ο Σάλιβαν στην Ουάσινγκτον, ανέφερε ότι ο Σάχης τον ρώτησε δηκτικά: «Γιατί [ο] πρόεδρος [πιστεύει] ότι μια στρατιωτική κυβέρνηση θα ήταν επιτυχής;». Ο μονάρχης είχε τελειώσει την συνάντησή του με τον Sullivan λέγοντάς του ότι αν ο στρατός χρησιμοποιούσε βία, ο Khomeini «θα έκανε έκκληση για τζιχάντ [ιερό πόλεμο] και θα υπήρχε αιματοχυσία. Ακόμα και μερικοί από τους στρατιωτικούς θα έβαζαν τις υποχρεώσεις τους έναντι του Ισλάμ πάνω από τις υποχρεώσεις τους προς τον Σάχη. Το μόνο που μπορούσε να κάνει ο Κάρτερ ήταν να θρηνήσει, στο ημερολόγιό του, ότι ο Σάχης «δεν ήταν ισχυρός ηγέτης αλλά πολύ αμφίβολος και αβέβαιος για τον εαυτό του».