Η ενεργειακή φτώχεια

Την ώρα που οι κυβερνήσεις των κρατών, οι Κεντρικές Τράπεζες, το ΔΝΤ και η ΕΕ αναζητούν τρόπους βιώσιμης ανάκαμψης και ενώ η ΕΕ προωθεί την υλοποίηση ενός φιλόδοξου Green Deal, μια νέα απειλή υποσκάπτει το μέλλον της μετάβασης σε μια πράσινη οικονομία.

Η ενεργειακή φτώχεια, αν και έχει αναγνωριστεί, έχει αντιμετωπιστεί αποσπασματικά, με αποτέλεσμα να εκλείπει από τα διεθνή φόρα ακόμη και ένας κοινώς αποδεκτός ορισμός ενώ το ίδιο συμβαίνει και με τις παραμέτρους και τους τρόπους μέτρησης του φαινομένου.

Μια σημαία κυματίζει ανάμεσα σε καλώδια παράνομων συνδέσεων ηλεκτρικής ενέργειας σε μια φτωχική γειτονιά στο Καράτσι, στο Πακιστάν, στις 12 Αυγούστου 2017. REUTERS/Akhtar Soomro
-----------------------------------------------------------

Η έλλειψη ευρωπαϊκής και διεθνούς εμπειρίας στην υιοθέτηση συγκεκριμένων προτύπων και μοντέλων δημιουργεί φραγμούς στην συστηματική αντιμετώπιση του ζητήματος σε μια περίοδο μάλιστα όπου επιχειρείται μετάβαση σε καθαρότερες μορφές ενέργειας και τα κράτη καλούνται να αποφασίσουν ποια μορφή ενέργειας θα κρατήσουν και ποια θα… «πετάξουν».

Μήπως, όμως οι σημερινές συνθήκες, ιδιαίτερα οι οικονομικές, όπως αυτές διαμορφώθηκαν μετά τον COVID-19 απαιτούν ευελιξία και μερική αναθεώρηση της στρατηγικής; Μήπως το φυσικό αέριο και ακόμη και το πετρέλαιο, δεν έχουν πει την τελευταία τους λέξη όσον αφορά στην ενεργειακή μετάβαση και μπορούν να διαδραματίσουν τον δικό τους ρόλο στην αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και στην τόνωση της οικονομίας;

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ

Σε μια απλουστευτική προσέγγιση, ως «ενεργειακή φτώχεια» ορίζεται διεθνώς η αδυναμία πρόσβασης σε βασικές ενεργειακές υπηρεσίες, όπως είναι ο ηλεκτρισμός, το φυσικό αέριο, η θέρμανση, η ψύξη κ.ά. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (International Energy Agency), υπολογίζεται ότι περί τα 2,6 δισ. του παγκόσμιου πληθυσμού διαβιούν σε συνθήκες ενεργειακής φτώχειας με πολλαπλές συνέπειες, κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές.

Ένας άλλος ορισμός έχει επιχειρηθεί να δοθεί στο πλαίσιο του Citizen Energy Forum 2016, όπου η ενεργειακή φτώχεια νοείται ως «μια κατάσταση στην οποία ένα νοικοκυριό ή ένα άτομο δεν έχει την οικονομική δυνατότητα πρόσβασης σε βασικές ενεργειακές υπηρεσίες (θέρμανση, ψύξη, φωτισμό, μετακίνηση και ηλεκτροδότηση), ώστε να εξασφαλίσει ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης, λόγω ενός συνδυασμού χαμηλού εισοδήματος, υψηλών ενεργειακών δαπανών και χαμηλής ενεργειακής απόδοσης του σπιτιού του».

Περνώντας στα επιμέρους εθνικά πλαίσια θα μπορούσε να αναφερθεί ότι αρκετές χώρες όπως η Γαλλία, η Κύπρος, η Ιρλανδία, η Σκωτία, η Ουαλία, η Σλοβακία έχουν υιοθετήσει πλέον έναν επίσημο ορισμό για την ενεργειακή φτώχεια. Έναν άτυπο ορισμό της ενεργειακής φτώχειας έχουν υιοθετήσει και η Αυστρία και το Βέλγιο.

Το θέμα της ενεργειακής φτώχειας και των ευάλωτων καταναλωτών επισημαίνεται σε αρκετές ευρωπαϊκές οδηγίες (πχ. Οδηγία 2009/72/ΕΚ και Οδηγία 2009/73/ΕΚ), ενώ ειδική μνεία υπάρχει στην Οδηγία 2012/27/ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση.

Στο πλαίσιο της προσπάθειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αντιμετώπιση της ενεργειακής πενίας στις χώρες της ΕΕ, το 2018, δημιουργήθηκε το Παρατηρητήριο Ενεργειακής Πενίας (EPOV) της ΕΕ. Το EPOV έχει ως στόχο την βελτίωση της μέτρησης και της παρακολούθησης της ενεργειακής πενίας, καθώς και την ανταλλαγή γνώσεων και βέλτιστων πρακτικών σχετικά με το θέμα.

Αντίστοιχος φορέας έχει δημιουργηθεί και στην Ελλάδα. Το Παρατηρητήριο Ενεργειακής Φτώχειας αναπτύχθηκε από το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας (ΚΑΠΕ) και, σε πρώτη φάση, είχε σκοπό την ενημέρωση του κοινού και των φορέων άσκησης πολιτικής σχετικά με τα επίπεδα της ενεργειακής φτώχειας στην Ελλάδα. Μάλιστα, σύμφωνα με πηγή του ΚΑΠΕ, εκπονείται ήδη σχέδιο δράσης για την ενεργειακή φτώχεια στο οποίο θα περιλαμβάνονται δείκτες, ορισμοί, μηχανισμοί ποσοτικοποίησης, ενώ θα λαμβάνονται υπ’ όψιν οι επιπτώσεις του φαινομένου σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Ιδιαίτερη βαρύτητα θα δοθεί στις περιοχές που πλήττονται περισσότερο ενώ θα παρουσιάζονται συγκεκριμένα μέτρα όπως είναι επιδόματα, ενεργειακοί έλεγχοι, ευνοϊκότερα τιμολόγια, ενημερωτικές δράσεις, προγράμματα επιδοτήσεων για την ανακούφιση των νοικοκυριών.

ΠΟΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΦΤΩΧΕΙΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ;

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, περίπου το 11% του πληθυσμού, δηλαδή 54 εκατομμύρια Ευρωπαίοι πλήττονται από ενεργειακή φτώχεια. Ως βασική αδυναμία στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αναγνωρίζεται το γεγονός ότι δεν έχουν καθοριστεί οι παράμετροι με τις οποίες θα προσδιορίζονται οι ευπαθείς ομάδες καταναλωτών, ούτε υπάρχουν στοχευμένα μέτρα για την αντιμετώπισή της.

Σύμφωνα με τα αριθμητικά στοιχεία, στην Ευρώπη:
-57 εκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν την δυνατότητα θέρμανσης των σπιτιών τους τον χειμώνα
-104 εκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν την δυνατότητα χρήσης κλιματισμού στα σπίτια τους το καλοκαίρι
-52 εκατομμύρια άνθρωποι καθυστερούν στην εξόφληση των λογαριασμών ενέργειας
-10 εκατομμύρια άνθρωποι είναι υποχρεωμένοι να περπατούν περισσότερα από 30 λεπτά για να έχουν πρόσβαση σε εγκαταστάσεις δημόσιων μέσων μεταφοράς

Η ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΦΤΩΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η ποιότητα ζωής αλλά και η οικονομική ευημερία των Ελλήνων (νοικοκυριά, επιχειρήσεις, βιομηχανία) επηρεάζεται άμεσα όχι μόνο από το βαθμό πρόσβασης στην ενέργεια αλλά και από το είδος της ενέργειας που χρησιμοποιούν οι Έλληνες καταναλωτές.