Ένας κόσμος ασφαλής για την απολυταρχία;

Και δεν προκαλεί έκπληξη: Ούτε το οικονομικό ούτε το πολιτικό μοντέλο της Κίνας είναι κατάλληλο για εξαγωγή. Όπως σημείωσε ο οικονομολόγος Barry Naughton [5], η Κίνα έχει επωφεληθεί από τουλάχιστον τρεις μοναδικές οικονομικές συνθήκες: Μια τεράστια εσωτερική αγορά, άφθονη εργασία, και μια ιεραρχική αυταρχική κυβέρνηση δεσμευμένη σε μια μετάβαση μακριά από την κατευθυνόμενη οικονομία. Καμία από αυτές τις συνθήκες δεν θα είναι εύκολο να αντιγραφεί από άλλα αναπτυσσόμενα κράτη.

Αν υπάρχει μια γενική αρχή στην οποία στηρίζεται η ανάπτυξη της Κίνας, είναι ο πραγματισμός και μια προθυμία να πειραματιστεί, παρά μια οποιαδήποτε συγκεκριμένη οικονομική ορθοδοξία. Με τα λόγια [6] του πολιτικού επιστήμονα Yuen Yuen Ang, ο «κατευθυνόμενος αυτοσχεδιασμός», παρά ο κρατικός έλεγχος, έφερε το οικονομικό θαύμα της Κίνας. Η εισαγωγή των αγορών και του ανταγωνισμού σε μια κρατικά διαχειριζόμενη οικονομία οδήγησε σε μεγάλο βαθμό την ανάπτυξη της Κίνας πριν από το 2012, οπότε το κράτος άρχισε να επαναβεβαιώνει την κυριαρχία του στην οικονομία.

Άλλοι αυταρχικής λογικής ηγέτες μπορεί να βλέπουν τη μακρά βασιλεία του ΚΚΚ με φθόνο, αλλά θα έχουν το πρόβλημα να μιμηθούν το πολιτικό σύστημα της Κίνας. Ο Xi και οι προκάτοχοί του βασίστηκαν στην διάχυτη εμβέλεια του ΚΚΚ στην κινεζική κοινωνία για να διατηρήσουν την διακυβέρνησή τους, υποστηριζόμενοι από μια δομή εσωτερικής ασφάλειας που μέχρι το 2011 κόστιζε περισσότερο από όσο ο κινεζικός στρατός. Παρά τις μαρξιστικές-λενινιστικές ρίζες του, το ΚΚΚ είναι ιδεολογικά οπορτουνιστικό, αγκαλιάζοντας τον καπιταλισμό και εναλλάξ απορρίπτοντας και εξυμνώντας τις παραδοσιακές κινεζικές φιλοσοφίες όπως ο Κομφουκιανισμός. Η ανταπόκριση στις δημόσιες επικρίσεις βοήθησε επίσης το ΚΚΚ να επιβιώσει από πολιτικά λάθη και να βελτιώσει την διακυβέρνηση. Αλλά οι πρόσφατες κινήσεις του κόμματος για να κυριαρχήσει στην κοινωνία και να περιορίσει την δημόσια συζήτηση, ρισκάρει να επιστρέψει την Κίνα σε ένα πιο εύθραυστο παρελθόν.

Το 2018, η κινεζική ηγεσία διακήρυξε την «Σκέψη του Xi Jinping για τον Σοσιαλισμό με Κινέζικα Χαρακτηριστικά για μια Νέα Εποχή» ως την κατευθυντήρια ιδεολογία της, την κατοχύρωσε στο κινεζικό σύνταγμα και την προώθησε στους Κινέζους πολίτες με μια εφαρμογή smartphone. Το χαρακτηριστικό «κινεζικό όνειρο» του Xi είναι ένα εθνικιστικό όραμα επικεντρωμένο στην παροχή πλούτου και ισχύος στον κινεζικό λαό, με το ΚΚΚ στην διοίκηση. Όπως έχει γράψει η επιστήμων της νομικής Margaret Lewis, «η δομή του κόμματος-κράτους της Κίνας έχει τις ρίζες της σε μια συγκεκριμένη ιστορία που δεν προσφέρεται για εύκολη αντιγραφή στο εξωτερικό».

Ο Xi στο 19ο Εθνικό Συνέδριο του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, στο Πεκίνο, τον Οκτώβριο του 2017. Jason Lee / REUTERS
--------------------------------------------------------------

ΜΙΑ ΧΕΙΡΑ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΓΙΑ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΚΟΥΣ

Ωστόσο, η Κίνα έχει και πάλι κάνει ευκολότερο για τον αυταρχισμό να ευδοκιμήσει αλλού. Οι τέσσερις δεκαετίες ταχείας οικονομικής ανάπτυξης της χώρας απέδειξαν ότι η ανάπτυξη δεν απαιτεί δημοκρατία. Σύμφωνα με τα λόγια του πολιτικού επιστήμονα Seva Gunitsky, «Η υλική επιτυχία … συχνά δημιουργεί την δική της νομιμοποίηση: Τα καθεστώτα γίνονται ηθικά ελκυστικά απλώς και μόνο λόγω της επιτυχίας τους».

Το Πεκίνο υποστηρίζει επίσης τις απολυταρχίες με πιο άμεσους τρόπους, ιδίως μέσω διεθνών θεσμών. Μαζί με την Ρωσία, η Κίνα χρησιμοποίησε τακτικά το βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για να προστατεύσει άλλες αυταρχικές χώρες από τις διεθνείς απαιτήσεις για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για να εμποδίσει παρεμβάσεις που θα ανάγκαζαν τις κυβερνήσεις να τερματίσουν τις καταχρήσεις. Η Κίνα έχει αυτοπαρουσιαστεί ως συντηρητικός υπερασπιστής των διεθνών κανόνων, προστατεύοντας την κρατική κυριαρχία ενάντια σε αυτό που βλέπει ως παράνομες ανθρωπιστικές παρεμβάσεις. Η αυξανόμενη οικονομική επιρροή της Κίνας έχει επίσης οδηγήσει άλλα κράτη, ιδίως εκείνα της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής, που εμπορεύονται έντονα με την Κίνα, να συμπαραταχθούν με το Πεκίνο για να αντιταχθούν σε ψηφίσματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών.

Ωστόσο, η Κίνα δεν έχει χρησιμοποιήσει πάντοτε την ισχύ της στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για να υπερασπιστεί τα αυταρχικά κράτη από διεθνείς πιέσεις. Έχει ψηφίσει αρκετές φορές υπέρ των ψηφισμάτων των Ηνωμένων Εθνών κατά του Ιράν και της Βόρειας Κορέας και έχει ωθήσει άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Μυανμάρ και του Σουδάν, να περιορίσουν την πολιτική βία. «Παρά τις αμφιλογίες της», επεσήμανε ο πολιτικός επιστήμονας Joel Wuthnow, «η Κίνα δεν μπορεί να περιγραφεί απλώς ως πάτρωνας αδίστακτων καθεστώτων».

Για παράδειγμα, στα πρώτα χρόνια αυτού του αιώνα, όταν η σουδανική κυβέρνηση πραγματοποίησε εκστρατεία γενοκτονίας στο Νταρφούρ, η Κίνα πώλησε όπλα στο καθεστώς και προσπάθησε να μετριάσει τις διεθνείς κυρώσεις. Ωστόσο, υπό διεθνείς πιέσεις πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου το 2008, η Κίνα κυριάρχησε επί του Χαρτούμ ώστε [το Σουδάν] να αποδεχθεί μια ειρηνευτική δύναμη που περιλάμβανε κινεζικές ειρηνευτικές δυνάμεις.