Το δίλημμα της «οικονομίας αντίστασης» του Ιράν

Η ηγεσία της Ισλαμικής Δημοκρατίας δεν είναι αδιάφορη για τα δεινά των πολιτών της –ιδίως των φτωχών– αλλά είναι διχασμένη σχετικά με τον επείγοντα χαρακτήρα του τερματισμού των κυρώσεων. Ο Ρουχανί, ένας μετριοπαθής, εξελέγη τόσο το 2013 όσο και το 2017 με υποσχέσεις να τερματίσει τις κυρώσεις των ΗΠΑ και να επιδιορθώσει τις σχέσεις με την Δύση. Ο Ρουχανί ανυπομονεί να εκμεταλλευτεί την υπόσχεση του Μπάιντεν για αναβίωση της πυρηνικής συμφωνίας, επειδή πιστεύει ότι η πορεία του Ιράν προς την οικονομική ευημερία περνά μέσω της παγκόσμιας ολοκλήρωσης και της ειρήνης με τον Δυτικό κόσμο. Η συμφωνία θα έχει μεγαλύτερη ικανότητα να επιβιώσει εάν ο Ρουχανί μπορέσει να το επιτύχει πριν εκλεγεί ένας νέος, πιθανότατα συντηρητικός, πρόεδρος τον Ιούνιο.

Παραταγμένοι ενάντια σε αυτήν την άποψη είναι οι συντηρητικοί. Σε κάποιους σε αυτό το στρατόπεδο δεν άρεσε ποτέ η πυρηνική συμφωνία και θα χαρούν να την δουν να πεθαίνει. Άλλοι απλώς παλεύουν για να αποκτήσουν πλεονέκτημα και επιθυμούν να είναι αυτοί που θα μιλούν με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Όμως [υπάρχουν] ακόμα κι άλλοι -ο ανώτατος ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ μεταξύ αυτών- που εκτιμούν την προηγμένη τεχνολογία και την παγκόσμια ολοκλήρωση, αλλά προσπαθούν να αποδείξουν ότι το Ιράν μπορεί να επιτύχει αυτά τα πράγματα χωρίς να επαναπροσανατολιστεί προς την Δύση.

Οι συντηρητικοί που είναι ευθυγραμμισμένοι με τον ανώτατο ηγέτη είναι αποφασισμένοι να αποδείξουν στην Δύση και στους εγχώριους αντιπάλους τους ότι το Ιράν θα συνεχίσει να αμφισβητεί την ηγεμονία των ΗΠΑ στην γειτονιά του, ανεξάρτητα από τις κυρώσεις και τη μέγιστη πίεση. Αν μη τι άλλο, υποστηρίζει αυτή η ομάδα, οι κυρώσεις θα έχουν βοηθήσει το Ιράν να μειώσει την εξάρτησή του από το πετρέλαιο και την Δύση. Αυτή είναι η «οικονομία αντίστασης» (“resistance economy”) που ο ανώτατος ηγέτης διατύπωσε για πρώτη φορά το 2014, και έκτοτε υποστήριξε, και πιστεύει ότι θα έρθει σίγουρα -ακόμη και αργά.

RESISTANCE ECONOMY

Οι συντηρητικοί του Ιράν δεν κοιτάζουν το βιοτικό επίπεδο για να επιβεβαιώσουν το όραμά τους αλλά τις επιδόσεις της οικονομίας συνολικά. Η κεντρική τράπεζα της χώρας ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα ότι το Ιράν παρουσίασε θετική οικονομική ανάπτυξη στους εννέα μήνες που έληξαν στις 20 Δεκεμβρίου 2020. Οι εκτιμήσεις του Στατιστικού Κέντρου του Ιράν είναι ελαφρώς λιγότερο ευνοϊκές: το ΑΕΠ για την περίοδο των εννέα μηνών μειώθηκε κατά 1,2% σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πέρυσι, αν και το τελευταίο τρίμηνο αυξήθηκε κατά 0,8% σε σχέση με την προηγούμενη πτώση.

Δεν αποτελεί έκπληξη ότι ο τομέας του πετρελαίου του Ιράν έχει πληγεί περισσότερο, αλλά η ιδέα της οικονομίας αντίστασης στρέφεται ακριβώς στην μείωση της εξάρτησης της χώρας από το πετρέλαιο. Πριν από τρεις δεκαετίες, το πετρέλαιο αντιπροσώπευε περισσότερο από το 50% του ΑΕΠ του Ιράν˙ πέρυσι, το μερίδιο αυτό μειώθηκε στο 15%. Όλοι οι άλλοι τομείς κατάφεραν να διατηρήσουν τα επίπεδα παραγωγής και απασχόλησης σταθερά υπό τις κυρώσεις. Η μεταποίηση μέχρι που έχει βελτιωθεί: οι κυρώσεις του Trump οδήγησαν σε τεράστια υποτίμηση του νομίσματος, καθιστώντας τις εισαγωγές λιγότερο προσιτές. Η εγχώρια βιομηχανία κάλυψε τα κενά, αυξάνοντας την παραγωγή, την απασχόληση και τις εγχώριες πωλήσεις. Εάν οι κυρώσεις δεν εμπόδιζαν τις εταιρείες του Ιράν να εξάγουν τα προϊόντα τους, η μεταποίηση θα τα είχε πάει ακόμα καλύτερα.

Αυτά τα μέτρια κέρδη μπορεί να μην αποτελούν απόδειξη της γέννησης της οικονομίας αντίστασης. Ωστόσο, οι υποστηρικτές αυτού του οράματος πιστεύουν ότι με τον καιρό, ειδικά υπό την επιβολή κυρώσεων, η υπόθεση για την οικονομική ανεξαρτησία του Ιράν μπορεί να γίνει πιο πειστική για το κοινό τόσο εντός όσο και εκτός του Ιράν. Για αυτές τις ισχυρές δυνάμεις στην Τεχεράνη, οι κυρώσεις δεν είναι απλώς μέσα βραχυπρόθεσμης ταλαιπωρίας, αλλά ο πιθανός καταλύτης για ένα πιο βιώσιμο μέλλον.

Εκείνο που μπορεί να μην αναγνωρίζουν οι πιο ιδεολόγοι μεταξύ αυτών είναι ότι, με τις κυρώσεις να παραμένουν, το Ιράν μπορεί να προσβλέπει μόνο σε αργή ανάπτυξη για το ορατό μέλλον. Και παρόλο που η αργή ανάπτυξη μπορεί να είναι βιώσιμη, ενώ το Ιράν περιμένει να δει τι κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες υπό τον Μπάιντεν, μακροπρόθεσμα, η Ισλαμική Δημοκρατία πρέπει να τηρήσει το κοινωνικό συμβόλαιο που την έχει στηρίξει για τέσσερις δεκαετίες: δηλαδή, πρέπει να επιστρέψει στο είδος της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης και της μείωσης της φτώχειας που βίωσε η χώρα πριν από τις κυρώσεις. Για να γίνει αυτό θα απαιτηθεί από το Ιράν να συμφιλιώσει τις πολιτικές του φιλοδοξίες -ως περιφερειακή δύναμη που μπορεί να αμφισβητήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες- με τον οικονομικό του στόχο να παρέχει ανάπτυξη.

Η έννοια της οικονομίας αντίστασης όπως συζητείται στο Ιράν δεν συνεπάγεται αυτοτέλεια ή αυτάρκεια, αλλά αντί γι’ αυτό αναγνωρίζει την ανάγκη το Ιράν να εμπορεύεται την άφθονη προσφορά πετρελαίου και φυσικού αερίου του για εισαγωγές και νέες τεχνολογίες. Το κάλεσμα να «κοιτάξουμε Ανατολικά», όπως έχει παροτρύνει ο ανώτατος ηγέτης, μπορεί να μην προσφέρει λύση στο αίνιγμα του Ιράν. Σε τελική ανάλυση, η Ανατολή δεν βοήθησε πολύ στην καταπολέμηση των κυρώσεων του Trump: η Ρωσία είναι από μόνη της εξαγωγέας υδρογονανθράκων και δεν έχει πολλά να προσφέρει στο Ιράν εκτός από όπλα, και οι ασιατικές μεγάλες οικονομικές δυνάμεις όπως η Κίνα, η Ινδία, η Ιαπωνία και η Κορέα έχουν αποφύγει το επίσημο εμπόριο με το Ιράν, φοβούμενες, όπως όλοι οι άλλοι, μην χάσουν την πρόσβαση στις αγορές των ΗΠΑ.