«Η Ορθόδοξη Εκκλησία στην Πανδημία και η σχέση της με την Επιστήμη και την Ιατρική»

Μέχρι στιγμής, η αλλαγή σε μια ψηφιακή εκκλησιαστική πραγματικότητα έχει προκαλέσει αντιδράσεις που χαρακτηρίζονται από έναν αμυντικό θα λέγαμε τόνο. Η Εκκλησία έχει την ευκαιρία για μια αναγέννηση του τρόπου που μεταφέρει το μήνυμα του Χριστού στο ποίμνιο. Η πανδημία είναι μια ευκαιρία για μια ευαγγελική ανανέωση της τεχνολογίας που χρησιμοποιείται με φρόνηση και σύνεση η οποία έχει τη βάση της σε ορθόδοξες αρχές και πρακτικές προσαρμογής. Ήδη έχουμε υιοθετήσει την τεχνολογία στον εκκλησιαστικό κόσμο: ανάγνωση των Επιστολών και του Ευαγγελίου με iPads κατά τη διάρκεια των ακολουθιών, κινητά τηλέφωνα στα μοναστήρια, ιστοσελίδες και blogs, τηλεοπτικά κανάλια, κλπ, αλλά εδώ αντιμετωπίζουμε κάτι πολύ διαφορετικό: μια εκκλησιολογική και ευχαριστιακή εμπειρία σε ψηφιακή μορφή. Δεν μπορούμε να ξέρουμε ποιες θα είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις και συνέπειες των ψηφιακών εξελίξεων που βιώνουμε σήμερα λόγω του κορονοϊού. Αλλά είμαι σίγουρη ότι αυτή η προσωρινή αλλαγή ανοίγει πιθανότητες για την Εκκλησία —για έναν επαναευαγγελισμό ενός εκκλησιάσματος που ζει μέσα σε μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται από θρησκευτικό πλουραλισμό με χαρακτήρα συναγωνισμού. Και η τεχνολογική και ψηφιακή πραγματικότητα είναι ένας τρόπος να μειώσουμε την φυσική απόσταση με αμεσότητα που μπορεί να φέρει μεγάλη παρηγοριά και αγάπη στον κόσμο.

Βεβαίως, το θεολογικό ερώτημα -αν μπορούμε να έχουμε ευχαριστιακή ολοκλήρωση και ενότητα χωρίς να συμμετέχουμε στην Θεία Ευχαριστία- αποτελεί ένα πολύ σύνθετο θεολογικό ζήτημα. Σίγουρα η απάντηση δεν πρέπει να εμπεριέχει μια αμυντική στάση και δεν πρόκειται για μια αντίδραση θρησκόληπτη και φονταμενταλιστική. Η ψηφιακή-εκκλησιαστική σχέση θα είναι μαζί μας καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας αλλά και μετά από αυτή, οπότε πρέπει να προσέξουμε την ισότιμη σχέση της χρήσης της τεχνολογίας με τη μακραίωνη ιστορία μας, για να μην χάσουμε αυτήν την τεράστια ευκαιρία, που θα βασίζεται στην προσευχή και τη σοφία της χάριτος.

3. Η σχέση πίστης-επιστήμης και η ανακάλυψη της Ορθόδοξης Ιστορίας. Θεωρώ επείγουσα την ανάγκη για ανάπτυξη της γνώσης μας για την Ορθόδοξη ιστορία. Εδώ πάλι η πανδημία ανοίγει νέους ορίζοντες στην Εκκλησία για να μάθει το ποίμνιο μια πλούσια ιστορία στην οποία η Εκκλησία έβλεπε και συνέβαλε στην συνεργασία και την συνέργεια μεταξύ πίστης και επιστήμης. Η λανθασμένη εικόνα που δυστυχώς έχουν πολλά άτομα στους κόλπους της Εκκλησίας —σε όλα τα στρώματα— για μια αντίθετη σχέση μεταξύ πίστης και επιστήμης, είχε άμεσες επιπτώσεις στην αντιμετώπιση της πανδημίας. Και αυτό πρέπει να διορθωθεί αναμφίβολα με καθοδήγηση από την ιεραρχία και ειδικά από τους ιερείς και με την συνεχή συμμετοχή πολλών Ορθοδόξων επιστημόνων στην ιατρική και στο χώρο της δημόσιας υγεία. Τα νοσοκομεία και τα πανεπιστημιακά ιδρύματα έχουν τις ρίζες τους στο Βυζάντιο και αυτό αποδεικνύει την πολύχρονη σχέση μεταξύ εκκλησίας και επιστήμης, πίστης και επιστήμης. Αλλά οι περισσότεροι Ορθόδοξοι Χριστιανοί στο Δυτικό κόσμο (η ίδια η Δύση) δεν γνωρίζουν την ιστορία τους. Θα τολμούσα να πω ότι εμείς οι Ορθόδοξοι δεν εκτιμούμε τον πλούτο της Ορθόδοξης ιστορίας και παράδοσης.

Και έτσι αντιμετωπίζουμε μια σουρεαλιστική κατάσταση, σύμφωνα με την οποία πολλοί Ορθόδοξοι (ποίμνιο και ιερείς, ακόμα και ιεράρχες) αρνούνται τα τηρήσουν τα μέτρα προστασίας που είναι απαραίτητα για να προστατευτούμε από τη διάδοση της πανδημίας. Αρνούνται, λοιπόν, να φοράνε μάσκες στις ελάχιστες περιπτώσεις στις οποίες μπορούν να βρεθούν μέσα στη Εκκλησία —για λειτουργία, για γάμους, για βαφτίσια και για κηδείες, αρνούνται να κρατάνε αποστάσεις και δυστυχώς κατακρίνουν την επιστήμη την οποία θεωρούν εχθρό της πίστης. Με αυτό τον τρόπο βέβαια κατανοούν την Ορθόδοξη πίστη και λατρεία σαν μαγεία. Αυτή η φονταμενταλιστική προσέγγιση και αντίληψη γίνεται ακόμα πιο ακραία αφού συχνά συνδυάζεται με μια εκκοσμικευμένη πολιτική ιδεολογία. Αυτό το φαινόμενο δεν έχει απολύτως καμία σχέση με την Ορθόδοξη θεολογία και αγνοεί τελείως αυτό που πιστεύουμε— ότι δηλαδή κάθε άνθρωπος είναι πλασμένος κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του Θεού και ότι αποτελεί πνευματική και θεολογική μας ευθύνη να προστατέψουμε τον συνάνθρωπό μας με την εφαρμογή των μέτρων της μάσκας και της κοινωνικής απόστασης. Διαφορετικά, αγνοούμε την πλούσια ιστορία στην οποία η Εκκλησία ήταν πηγή, συνεργάτης και προστάτιδα της επιστήμης. Οπότε, εδώ η Εκκλησία έχει τεράστια ευκαιρία και ευθύνη να εκπαιδεύσει το ποίμνιο της, και έτσι να καταπολεμήσει τον ιό του κορονοϊού, του φονταμενταλισμού και του εξτρεμισμού.

4. Θρησκευτικός αλφαβητισμός ή κατήχηση. Η προηγούμενη παρατήρηση έχει υπογραμμίσει την ανάγκη για μια καινούργια μορφή κατήχησης. Με ποιον τρόπο μπορούν οι πιστοί μας να κατανοήσουν αυτήν την πραγματικότητα; Η χρήση μάσκας και η κοινωνική απόσταση είναι θεολογική ευθύνη και όχι απλώς ευθύνη για τη δημόσια υγεία. Όλη η συζήτηση για το θέμα της λαβίδας για την Θεία Κοινωνία, που εκφράστηκε με τους πιο ακραίους και φονταμενταλιστικούς τρόπους, δείχνει την πλήρη έλλειψη γνώσης της Ορθόδοξης ιστορίας, και αυτό σχετίζεται με την σχέση μεταξύ πίστης και επιστήμης. Είναι σαφές ότι δεν γνωρίζουμε την ίδια την πίστη μας, και η έλλειψη γνώσης μεγαλώνει την αίσθηση της πνευματικής μοναξιάς που αισθάνεται ο κόσμος. Εδώ και πάλι, η πανδημία δίνει μια ευκαιρία στην Εκκλησία για αυτοκριτική — για την γενική βελτίωση της κατήχηση του ποιμνίου καθώς επίσης για μια ανανέωση στην εκπαιδευτική εμπειρία και αγωγή των ιερέων. Εδώ η τεχνολογία και τα ψηφιακά προγράμματα θα μπορούσαν να βοηθήσουν παρά πολύ με καινοτομίες στην μετάδοση της κατήχησης. Όπως ανέφερα πολλές φορές στην παρέμβασή μου «να φτιάξει λεμονάδα από λεμόνια». Μια ευκαιρία να αλλάξουμε την έννοια και την πράξη της θεολογίας, με μια κατήχηση που θα συμπεριλαμβάνει πνευματικές, θεολογικές, επιστημονικές, τεχνολογικές, και πρακτικές γνώσεις.