Το όνειρο του Ερντογάν

Με την αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας, η Ευρώπη είναι υποχρεωμένη να καταστεί πιο συγκεντρωτική. Με την υλοποίηση της πολιτικής αυτής, η Ευρώπη καθίσταται πιο δυναμική και ανεξάρτητη.

Ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν φιλοδοξεί να γίνει ο ηγέτης που θα καταστήσει την Ευρώπη Μεγάλη Δύναμη. Για να το κατορθώσει θα πρέπει να «εφεύρει» ένα αφήγημα που θα μπορέσει να ενώσει την Ευρώπη και να την ωθήσει προς την κατεύθυνση αυτή. Μόνο με μια ενωμένη Ευρώπη με κοινά σύνορα θα μπορέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση να αναπτυχθεί σε Μεγάλη Δύναμη και ο Μακρόν σε ηγέτη Μεγάλης Δυνάμεως.

Όπως ανέλυσε στην εκδήλωση της Ολομελείας των Δικηγορικών Συλλόγων στο Καστελόριζο ο τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος, οι προϋποθέσεις και το νομικό πλαίσιο υπάρχουν για την οργάνωση και ενεργοποίηση της ρήτρας «αμοιβαίας άμυνας» μεταξύ των κρατών–μελών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως.

Όπως είναι προφανές, η «όσμωση» αυτή μεταξύ Διεθνούς Δικαίου και Ευρωπαϊκού Δικαίου, στο πεδίο εφαρμογής των διατάξεων του άρθρου 51 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, έχει σημαντικές συνέπειες ως προς την Ελλάδα, όσον αφορά την ενεργοποίηση της ρήτρας «Αμοιβαίας Άμυνας» απέναντι στην «επικείμενη απειλή» ή και στην «απειλή χρήσης βίας» εκ μέρους της Τουρκίας, όσο και σε ό,τι αφορά την ίδια την αμυντική θωράκιση των ελληνικών νήσων του Αιγαίου τα οποία αποτελούν μέρος και της Ευρωπαϊκής Επικράτειας.

Συγκεκριμένα:

1.Την προμνημονευόμενη ρήτρα «Αμοιβαίας Αμυνας» (Mutual Defence clause) διαμορφώνουν ρυθμιστικώς οι διατάξεις:

α) Του άρθρου 42 παρ. 7 εδ. α΄ της Συνθήκης για την Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης («ΣΛΕΕ»), κατά τις οποίες: «Σε περίπτωση κατά την οποία κράτος-μέλος δεχθεί ένοπλη επίθεση στο έδαφός του, τα άλλα κράτη-μέλη οφείλουν να του παράσχουν βοήθεια και συνδρομή με όλα τα μέσα πού έχουν στην διάθεσή τους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών».

β) Του άρθρου 222 παρ. 1 της ΣΛΕΕ, κατά τις οποίες: «Η Ένωση και τα κράτη-μέλη της ενεργούν από κοινού, με πνεύμα αλληλεγγύης, εάν ενα κράτος-μέλος δεχθεί τρομοκρατική επίθεση ή πληγεί από φυσική ή ανθρωπογενή καταστροφή. Η Ένωση κινητοποιεί όλα τα μέσα που έχει στην διάθεσή της, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών μέσων πού θέτουν στην διάθεσή της τα κράτη-μέλη».

2.Οι συνδυαστικώς –αλλά και συμπληρωματικώς εφαρμοζόμενες ρήτρες «Αμοιβαίας Άμυνας» και «Αλληλεγγύης» είναι, από πλευράς κανονιστικής ισχύος, πλήρεις leges perfectae, άρα δεσμευτικές στο ακέραιο.

Τούτο προκύπτει κυρίως από την Γνώμη, την οποία διατύπωσε –ύστερα από σχετικό αίτημα προς τούτο– ἡ Νομική Υπηρεσία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, το 2016. Για την ακρίβεια, στις 12.7.2016 ἡ Νομική Υπηρεσία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου αποφάνθηκε, με σειρά τεκμηριωμένων νομικών συλλογισμών, ότι οι κατά τ’ ανωτέρω ρήτρες παράγουν πλήρη έννομα αποτελέσματα, ἐφ’ όσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις εφαρμογής τους.

Κατά την ίδια Γνώμη, η θέση σ’ εφαρμογή του μηχανισμού των ρητρών «Αμοιβαίας Άμυνας» και «Αλληλεγγύης» μπορεί να οδηγήσει στην εφαρμογή σειράς μέτρων, ιδίως δε διπλωματικών, διοικητικών, τεχνικών και –κατ’ εξοχήν μάλιστα– στρατιωτικών, δια της ενεργοποίησης των κατά περίπτωση Ένοπλων Δυνάμεων.

Είναι άκρως ενδεικτικό ότι στην πρόσφατη Συνθήκη του Aachen, του 2019, μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας, η όποια τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 2020 –και ειδικότερα στο άρθρο 4 εδάφιο β΄ αυτής, που περιλαμβάνεται στο Κεφάλαιο 2 «Ειρήνη, Ασφάλεια και Ανάπτυξη»– θεσπίζεται ρήτρα αμοιβαίας αμυντικής συνδρομής, «συμπεριλαμβανομένης της χρήσης στρατιωτικής δύναμης», σε περίπτωση ένοπλης επίθεσης στην επικράτεια ενός εκ των Μερών, υπό το πρίσμα, όπως ορίζεται επί λέξει στο πρώτο εδάφιο του ίδιου άρθρου, των υποχρεώσεων των δύο Κρατών όχι μόνο με βάση το άρθρο 5 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ, αλλά και με βάση το άρθρο 42 παρ. 7 της ΣΕΕ.

Μάλιστα, η καγκελάριος Merkel, στις δηλώσεις της κατά την υπογραφή της Συνθήκης, ανέφερε, όσον αφορά ειδικότερα τις διατάξεις του 2ου Κεφαλαίου για την αμυντική συνεργασία Γαλλίας και Γερμανίας, ότι πρόκειται για την «συνεισφορά της Γερμανίας στην έλευση ενός Ευρωπαϊκού Στρατού».

3.Από πλευράς πρακτικής εφαρμογής των διατάξεων των άρθρων 42 παρ. 7 εδ. α΄ της ΣΕΕ και 222 παρ. 1 της ΣΛΕΕ, ως προς τις ρήτρες «Αμοιβαίας Άμυνας» και «Αλληλεγγύης», υφίστανται ως τώρα δύο, τουλάχιστον, άκρως χαρακτηριστικά παραδείγματα:

α) Τον Νοέμβριο του 2015, μετά τις πολύνεκρες τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι, η Γαλλία, δια του προέδρου της François Hollande, ζήτησε και πέτυχε την ενεργοποίηση της εφαρμογής της ρήτρας «Αμοιβαίας Άμυνας» του άρθρου 42 παρ. 7 εδ. α΄ της ΣΛΕΕ. Ας σημειωθεί ότι η Γαλλία στηρίχθηκε, εν προκειμένῳ, και στο προηγούμενο της εφαρμογής των διατάξεων του άρθρου 51 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ από τις ΗΠΑ, κατά το τρομοκρατικό χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους στις 11 Σεπτεμβρίου 2001. Τονίζεται ότι η γαλλική κυβέρνηση αποφάσισε, συνειδητά, να επικαλεσθεί αποκλειστικώς την ρήτρα «Αμοιβαίας Άμυνας» του άρθρου 42 παρ. 7 εδ. α΄ της ΣΕΕ και όχι την αντίστοιχη ρήτρα του άρθρου 5 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου. Μάλιστα, ο τότε Υπουργός Άμυνας και νυν Υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας, Jean-Yves Le Drian, ανέφερε σε δήλωσή του ότι «η Γαλλία δεν μπορεί να κάνει τα πάντα», επικαλούμενος ευθέως, ως προς την παροχή στρατιωτικής συνδρομής των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τις αυξημένες επιχειρησιακές ανάγκες.

β) Ως τέτοιο προηγούμενο μπορεί να χαρακτηρισθεί και η αναφορά στις προμνημονευόμενες ρήτρες κατά την διάρκεια της Συνόδου των Υπουργών Άμυνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις 16.6.2020, και μάλιστα ακριβώς εν όψει των κρίσιμων δεδομένων πού έχει δημιουργήσει η τουρκική προκλητικότητα στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Ειδικότερα, στο στοιχείο 6 των συμπερασμάτων η Σύνοδος αυτή: «Επαναλαμβάνει την σημασία της αλληλοβοήθειας ή και αλληλεγγύης, σύμφωνα με τις προβλέψεις του άρθρου 42 (7) της ΣΕΕ και του άρθρου 222 της ΣΛΕΕ».