Η εποχή της ατιμωρησίας

Η μάχη κατά της ατιμωρησίας σε ζώνες πολέμου είναι νομική και ηθική επιταγή, καθώς τα δικαιώματα των αμάχων ορίζονται σε χάρτες, συμβάσεις και νόμους του ΟΗΕ. Ωστόσο, αυτοί που παραβιάζουν αυτούς τους νόμους υποστηρίζονται και ενθαρρύνονται από συστήματα που τους προστατεύουν από την λογοδοσία: στρατιωτικοί κανόνες εμπλοκής που υποτιμούν το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, πολιτικοί συνασπισμοί που κάνουν τα στραβά μάτια όταν τα μέλη τους παρεκτρέπονται, και εκκλήσεις στην εθνική κυριαρχία που προστατεύει αδικήματα από ερευνητές και παρατηρητές.

Το 1998, ο Γάλλος νομικός Louis Joinet καθόρισε τέσσερις αρχές για την πρόληψη της ατιμωρησίας: το δικαίωμα της γνώσης για εγκλήματα και καταχρήσεις, το δικαίωμα στην δικαιοσύνη, το δικαίωμα σε αποζημιώσεις, και το δικαίωμα μη επανάληψης αυτών των εγκλημάτων ή καταχρήσεων. Και οι τέσσερις «Αρχές του Joinet» απειλούνται επί του παρόντος. Οι κυβερνήσεις αποκλείουν δημοσιογράφους από ζώνες συγκρούσεων και κλείνουν το Διαδίκτυο. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο δέχεται πυρά. Και οι αποζημιώσεις και η μη επανάληψη βρίσκονται στην σφαίρα της φαντασίας.

Η κυβέρνηση Μπάιντεν πρότεινε μια σύνοδο κορυφής για τις δημοκρατίες. Η καταπολέμηση της ατιμωρησίας πρέπει να είναι η ατζέντα αυτής της συνάντησης και πέραν αυτής. Ο Μπάιντεν και η ομάδα του θα πρέπει να ηγηθούν μιας συντονισμένης και ενδελεχούς προσπάθειας, αποτελούμενης από φιλελεύθερες δημοκρατικές χώρες, αλλά όχι περιορισμένης σε αυτές (και ούτε περιορισμένης στον δημόσιο τομέα), για να διαλύσουν τα συστήματα και τις κουλτούρες που υποστηρίζουν την ατιμωρησία και να οικοδομήσουν συστήματα και κουλτούρες λογοδοσίας στην θέση τους. Αν γίνουν σωστά, αυτές οι προσπάθειες θα δημιουργήσουν έναν ενάρετο κύκλο, στον οποίο θα αυξάνεται ο φόβος της λογοδοσίας, τα συστήματα που προστατεύουν τους καταχραστές δικαιωμάτων από την τιμωρία θα δέχονται πιέσεις, και οι κουλτούρες κακοποίησης θα αρχίζουν να αλλάζουν.

Η ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ

Ένα ισχυρό πλαίσιο για σκέψη σχετικά με την καταπολέμηση της ατιμωρησίας προέρχεται από τον τομέα των οικονομικών. Στο βιβλίο του, του 1952, «Αμερικανικός Καπιταλισμός: Η έννοια της αντισταθμιστικής δύναμης» (American Capitalism: The Concept of Countervailing Power), ο John Kenneth Galbraith έκανε μια συναρπαστική υπόθεση για την πειθάρχηση των μεγαθηρίων της μεταπολεμικής οικονομίας των ΗΠΑ ώστε να διασφαλιστούν τα συμφέροντα των εργαζομένων οικογενειών. Προκειμένου οι Αμερικανοί να επωφεληθούν από την αποτελεσματικότητα αυτών των μεγάλων εταιρειών χωρίς να πέσουν θύματα αισχροκέρδειας και άλλων καταχρήσεων, χρειάστηκε μια «αντισταθμιστική δύναμη» ελέγχων και ισορροπιών (checks and balances) για την προστασία των καταναλωτών και των εργαζομένων. Αυτή η αντισταθμιστική δύναμη έλαβε τη μορφή του ελάχιστου μισθού και της ομοσπονδιακής υποστήριξης των τιμών για τους αγρότες, μεταξύ άλλων πολιτικών, και η οργάνωσή της ήταν «το κεντρικό καθήκον της κυβέρνησης».

Σήμερα, απαιτείται αντισταθμιστική δύναμη στις διεθνείς σχέσεις για την οικοδόμηση συστημάτων και κουλτούρας υπευθυνότητας που μπορούν να αντισταθμίσουν εκείνα της ατιμωρησίας. Όταν η ατιμωρησία ευδοκιμεί στη μυστικότητα, η αντισταθμιστική δύναμη απαιτεί διαφάνεια. Όπου η ατιμωρησία επιδιώκει να κρυφτεί, η αντισταθμιστική δύναμη επιδιώκει να εκθέσει. Όταν η ατιμωρησία απορρίπτει τις εκκλήσεις για υπευθυνότητα ως ξένη ανάμιξη, η αντισταθμιστική δύναμη επισημαίνει την Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών και τους σχετικούς νόμους και απαιτεί να τηρηθούν.

Εκείνοι που παίρνουν τις ζωές των μη πολεμιστών στη μάχη -βομβαρδίζουν τα σπίτια τους, βομβαρδίζουν τα κέντρα υγείας τους, τους μαντρώνουν και τους σκοτώνουν μόνο λόγω της εθνικότητάς τους- δεν πρέπει να μπορούν να το κάνουν χωρίς συνέπειες. Τέτοια εγκλήματα πρέπει να αποτελέσουν το επίκεντρο μιας προσπάθειας κατά της ατιμωρησίας, διότι αντιπροσωπεύουν την κορυφή του παγόβουνου: εάν η πολιτική ζωή δεν μπορεί να προστατευτεί στις ζώνες των συγκρούσεων, τότε τι ελπίδα υπάρχει για δυσκολότερες περιπτώσεις, όπου δεν υπάρχει επίσημη σύγκρουση, όπου οι νόμοι του πολέμου είναι λιγότερο σχετικοί, και όπου το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο είναι λιγότερο ανεπτυγμένο; Οι πολίτες έχουν δικαιώματα σε μια σύγκρουση. Απαιτείται αντισταθμιστική δύναμη ώστε αυτά τα δικαιώματα να μετρήσουν.

Η ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ

Οι μαχητές που βρίσκονται σε σύγκρουση αισθάνονται όλο και περισσότερο ελεύθεροι να αγνοούν τα δικαιώματα των αμάχων στον πόλεμο επειδή αντιμετωπίζουν λίγα πολιτικά, οικονομικά ή νομικά κόστη όταν το πράττουν. Η αλλαγή του υπολογισμού τους, προκειμένου να αλλάξει η συμπεριφορά τους, θα απαιτήσει δράση όχι μόνο από άλλες κυβερνήσεις αλλά και από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα και την κοινωνία των πολιτών. Η απάντηση πρέπει να είναι πολυτομεακή ή, όπως την αποκαλεί ο Pascal Lamy, ο πρώην γενικός διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, «πολυμερής». Ακριβώς όπως χρειάστηκε η κυβερνητική ισχύς, οι πόροι του ιδιωτικού τομέα, και η πίεση της κοινωνίας των πολιτών για να περάσει η Συνθήκη για το Εμπόριο Όπλων ή για να εγκαθιδρυθεί το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία, θα χρειαστούν και τα τρία αυτά στοιχεία για να αντιστραφεί η τάση προς μια εποχή ατιμωρησίας.

Ήταν αναζωογονητικό να ακούμε την κυβέρνηση Μπάιντεν να υπόσχεται να υπερασπιστεί το κράτος δικαίου -μια δέσμευση που ξεκινά εγχωρίως. Οι χώρες που επιδιώκουν να περιορίσουν την ατιμωρησία πρέπει να διασφαλίσουν ότι τηρούν τα διεθνή πρότυπα λογοδοσίας, είτε στο εσωτερικό τους (για παράδειγμα, μέσω του νόμου) είτε στο εξωτερικό (για παράδειγμα, μέσω ανεξάρτητων ερευνών για φερόμενες παραβιάσεις του νόμου). Με την εκπλήρωση αυτών των προτύπων από τις ίδιες, θέτουν την σκηνή για να συνενωθούν και να επιδιώξουν να καταστήσουν άλλους δρώντες υπόλογους, επίσης.