Όταν το σύστημα αποτυγχάνει | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Όταν το σύστημα αποτυγχάνει

Η ασθένεια COVID-19 και το κόστος της παγκόσμιας δυσλειτουργίας*
Περίληψη: 

Εάν η κρίση που έφερε η πανδημία της COVID-19 χρησιμεύσει ως κάλεσμα αφύπνισης -ένα κίνητρο για επένδυση σε ένα πιο αποτελεσματικό πολυμερές σύστημα- τότε ο κόσμος θα είναι πολύ καλύτερα προετοιμασμένος όταν ενσκήψει η επόμενη παγκόσμια πανδημία, αυξάνοντας την πιθανότητα ότι οι επιταγές της συνεργασίας θα κερδίσουν έναντι των πιέσεων του ανταγωνισμού.

Η χαοτική παγκόσμια ανταπόκριση στην πανδημία του κορωνοϊού έχει δοκιμάσει την πίστη ακόμη και των πιο ένθερμων διεθνιστών. Τα περισσότερα έθνη, συμπεριλαμβανομένων των πιο ισχυρών στον κόσμο, έχουν γίνει εσωστρεφή, υιοθετούν ταξιδιωτικές απαγορεύσεις, εφαρμόζουν ελέγχους στις εξαγωγές, συσσωρεύουν ή αποκρύπτουν πληροφορίες, και περιθωριοποιούν τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) και άλλους πολυμερείς οργανισμούς. Η πανδημία φαίνεται να έχει εμφανίσει την φιλελεύθερη τάξη και την διεθνή κοινότητα ως οράματα, ακόμη και καθώς καταδεικνύει τις τρομερές συνέπειες της παρακμής της παγκόσμιας συνεργασίας.

02062021-1.jpg

Πηγή: Heads of State
-----------------------------------------------------------

Πριν από έναν αιώνα, όταν η πανδημία γρίπης έπληξε έναν κόσμο που είχε υποστεί πόλεμο, υπήρχαν λίγα πολυμερή θεσμικά όργανα. Οι χώρες πολεμούσαν μόνες τους τον κοινό μικροβιακό εχθρό τους. Σήμερα, υπάρχει μια σειρά από πολυμερείς μηχανισμούς για την αντιμετώπιση παγκόσμιων καταστάσεων έκτακτης ανάγκης για την δημόσια υγεία και την αντιμετώπιση των σχετικών οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών επιπτώσεών τους. Όμως, η ύπαρξη τέτοιων μηχανισμών δεν εμπόδισε τα περισσότερα κράτη να ακολουθήσουν μια μονομερή προσέγγιση.

Είναι δελεαστικό να συμπεράνουμε ότι οι πολυμερείς θεσμοί -φαινομενικά θεμελιώδεις στο βασισμένο σε κανόνες διεθνές σύστημα- είναι, στην καλύτερη περίπτωση, λιγότερο αποτελεσματικοί από όσο διαφημίζονται και, στην χειρότερη περίπτωση, είναι καταδικασμένοι να αποτύχουν όταν είναι περισσότερο απαραίτητοι. Αλλά αυτό το συμπέρασμα πηγαίνει πολύ μακριά. Η αδύναμη διεθνής συνεργασία είναι μια επιλογή, όχι κάτι αναπόφευκτο.

Η θλιβερή πολυμερής αντίδραση στην πανδημία αντικατοπτρίζει, εν μέρει, τις αποφάσεις συγκεκριμένων ηγετών, ειδικά του Κινέζου προέδρου, Xi Jinping, και του προέδρου των ΗΠΑ, Donald Trump. Η συμπεριφορά τους βοηθά να εξηγηθεί γιατί ο ΠΟΥ πάλευε στα αρχικά στάδια της επιδημίας και γιατί τα φόρουμ για τον πολυμερή συντονισμό, όπως το G-7, το G-20 και το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, απέτυχαν να αρθούν των περιστάσεων.

Εξίσου σημαντική είναι η μοναδική πρόκληση συνεργασίας που αντιπροσωπεύει ο νέος κορωνοϊός -και η ιδιαίτερη αδυναμία του συγκεκριμένου θεσμού που είναι πιο κεντρικός στην αντιμετώπισή του. Ο ΠΟΥ έχει μια εντολή που υπερβαίνει τις δυνατότητές του. Τα κράτη-μέλη τού έχουν αναθέσει ολοένα και περισσότερα καθήκοντα ενώ περιορίζουν την ανεξαρτησία και τους πόρους του, κάνοντας τον οργανισμό έτοιμο για αποτυχία. Στον βαθμό που η διακυβέρνηση της παγκόσμιας υγείας έχει αποτύχει, έχει αποτύχει από τον σχεδιασμό της, αντικατοπτρίζοντας την αμφιθυμία των κρατών που είναι διχασμένα μεταξύ της επιθυμίας τους για αποτελεσματικούς διεθνείς θεσμούς και της επιμονής τους για ανεξάρτητη δράση.

Η πανδημία αποκάλυψε τόσο τα όρια του υπάρχοντος πολυμερούς συστήματος όσο και το τρομερό κόστος της αποτυχίας του συστήματος. Εάν η τρέχουσα κρίση κάνει τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι η πολυμέρεια είναι καταδικασμένη και τους πείσει να προκαλέσουν το ξήλωμά της, θα προετοιμάσουν την ανθρωπότητα για καταστροφές με ακόμη μεγαλύτερο κόστος. Εάν αντ' αυτού η κρίση χρησιμεύσει ως κάλεσμα αφύπνισης -ένα κίνητρο για επένδυση σε ένα πιο αποτελεσματικό πολυμερές σύστημα- ο κόσμος θα είναι πολύ καλύτερα προετοιμασμένος όταν ενσκήψει η επόμενη παγκόσμια πανδημία, αυξάνοντας την πιθανότητα ότι οι επιταγές της συνεργασίας θα κερδίσουν έναντι των πιέσεων του ανταγωνισμού.

ΑΓΝΟΟΥΜΕΝΟΣ ΣΤΗ ΜΑΧΗ

Όταν η λεγόμενη ισπανική γρίπη κατέστρεψε τον κόσμο το 1918, η διακυβέρνηση της παγκόσμιας υγείας ήταν ακόμη στα σπάργανα. Η δημόσια υγεία υπήρξε εθνικό ή τοπικό ζήτημα μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν η επανάσταση στις μεταφορές βάθυνε την παγκόσμια ολοκλήρωση σε πρωτοφανή βαθμό. Το 1851, οι ευρωπαϊκές χώρες φιλοξένησαν το πρώτο Διεθνές Συνέδριο Υγιεινής, αφιερωμένο στην διαχείριση της χολέρας. Κατά τις επόμενες έξι δεκαετίες, οι κυβερνήσεις θα πραγματοποιήσουν 11 ακόμη τέτοιες διασκέψεις, διαπραγματευόμενες πολυμερείς συνθήκες για τις μολυσματικές ασθένειες και ιδρύοντας νέους διεθνείς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένου του Pan American Sanitary Bureau και του Office International d’Hygiène Publique.

Ωστόσο, αυτές οι ρυθμίσεις, που επικεντρώνονταν στην υγιεινή, δεν αρκούσαν για την ισπανική γρίπη. Η έλλειψη ουσιαστικού διεθνούς συντονισμού για την καταπολέμηση της πανδημίας άφησε κάθε κυβέρνηση να υπερασπίζεται μόνη τον εαυτό της. Η επιδημία έγινε γρήγορα η πιο θανατηφόρα κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την δημόσια υγεία στην σύγχρονη εποχή, σκοτώνοντας περίπου 50 εκατομμύρια [1] ανθρώπους παγκοσμίως.

02062021-2.jpg

Ένα θάλαμος ασθενών από γρίπη στην Ουάσιγκτον, το 1918. Library of Congress / Harris & Ewing / Handout / Reuters
------------------------------------------------------

Μόνο τις δεκαετίες μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο οι χώρες δημιούργησαν μια ισχυρή υποδομή για την διαχείριση διεθνών υγειονομικών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Ίδρυσαν εκατοντάδες πολυμερείς οργανισμούς και υπέγραψαν χιλιάδες συνθήκες για να διαχειριστούν τα κοινά διλήμματα της αυξανόμενης αλληλεξάρτησης. Ανάμεσα στα πιο εξέχοντα από τα καινούργια εργαλεία ήταν ο ΠΟΥ, ο οποίος δημιουργήθηκε ως εξειδικευμένος οργανισμός του ΟΗΕ το 1948.