Ο διαρκής στρατηγικός στόχος της Τουρκίας για την Κύπρο | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο διαρκής στρατηγικός στόχος της Τουρκίας για την Κύπρο

Εν εξελίξει το δόγμα Νιχάτ Ερίμ για ουσιαστική κι ολοκληρωτική κατάληψη της Κύπρου*
Περίληψη: 

Είναι σαφές ότι η στάση της Τουρκίας, παρόλο που σε πρώτη ανάγνωση δείχνει να υποστηρίζει την λύση δύο ανεξάρτητων κρατών, στην ουσία προωθεί την συνομοσπονδία. Η συνομοσπονδία συνεχίζει να αποτελεί για την Τουρκία, την προσφορότερη μορφή διχοτόμησης, σύμφωνα με τα συμφέροντά της, η οποία συμβάλλει στην επίτευξη του τελικού της στόχου, του στρατηγικού ελέγχου επί ολόκληρης της Κύπρου.

Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΙΤΣΗΣ είναι Επίλαρχος του Στρατού Ξηράς και υποψήφιος διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών.

Οι εκθέσεις του Νιχάτ Ερίμ, εκτός από ένα δείγμα ύπαρξης θεσμικού ή άτυπου στρατηγικού σχεδιασμού, αποτελούν τον φάρο των τουρκικών στρατηγικών επιλογών στο κυπριακό ζήτημα εδώ και 65 χρόνια. Σκοπός του συγκεκριμένου άρθρου είναι η επαλήθευση των εξής υποθέσεων εργασίας: Πρώτον ότι οι τουρκικές στρατηγικές επιλογές ακολουθούν το μοντέλο της Υψηλής Στρατηγικής (Grand Strategy) εκτός από μια περίπτωση που ακολουθήθηκε το μοντέλο της Eπείγουσας Στρατηγικής (Emergent Strategy) [1] και, δεύτερον, ότι το δόγμα Νιχάτ Ερίμ αποτελεί διαχρονικά την βάση των στρατηγικών επιλογών της Τουρκίας στο κυπριακό ζήτημα και ακολουθείται μέχρι και σήμερα πιστά από όλες τις τουρκικές κυβερνήσεις [2].

ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΕΡΙΜ

Αναμφισβήτητα η Τουρκία αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους δρώντες του κυπριακού ζητήματος. Παρόλο που το τουρκικό αφήγημα προτάσσει την προστασία των Τουρκοκυπρίων ως την αιτία εμπλοκής της Τουρκίας στο Κυπριακό, στην ουσία αυτό δεν αποτελεί κάτι παραπάνω από μια πρόφαση εξωτερικής νομιμοποίησης καθώς η πραγματική αιτία είναι η γεωπολιτική αξία της ίδιας της Κύπρου.

14062021-1.jpg

Ο Τούρκος συνταγματολόγος και εμπνευστής του τουρκικού στρατηγικού σχεδιασμού για την Κύπρο, Νιχάτ Ερίμ (1912-1980).
---------------------------------------------------------

Το 1955 στην διάσκεψη του Λονδίνου, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Ζορλού υποστήριξε ότι «Ο κάτοχος της Κύπρου ελέγχει και τα τουρκικά λιμάνια και αν αυτός ο κάτοχος ελέγχει και τα νησιά του Αιγαίου τότε έχει περικυκλώσει την Τουρκία» [3]. Ο Τούρκος συνταγματολόγος και εμπνευστής του τουρκικού στρατηγικού σχεδιασμού για την Κύπρο, Νιχάτ Ερίμ, στις εκθέσεις του το 1956 αναφέρει ότι «Η σημασία της νήσου απεδείχθη κυρίως κατά την κρίση του Σουέζ. Η ασφάλεια της Τουρκίας, σχετίζεται στενά με τον κάτοχο της Κύπρου» [4]. Στο ίδιο πλαίσιο είναι χαρακτηριστική η ανάλυση του Νταβούτογλου, για την κομβική σημασία της γεωστρατηγικής θέσης της Κύπρου : «Η Κύπρος επέ¬χει τόπο μιας σταθερής βάσης και αεροπλανοφόρου (..) Δεν μπορεί κανείς να παραβλέψει την στρατηγική θέση της Κύπρου λόγω της οποίας οι Άγγλοι αποφάσισαν και μέχρι σήμερα, διατηρούν σ’ αυτήν στρατιωτική βάση (..) Μια χώρα που παραμελεί την Κύπρο δεν είναι δυνατόν να έχει έναν αποφασιστικό λόγο στις παγκόσμιες και περιφερειακές πολιτι¬κές (..) Ακόμη κι αν δεν υπήρχε ούτε ένας Μουσουλμάνος Τούρκος εκεί, η Τουρκία όφειλε να διατηρεί ένα Κυπριακό ζήτημα» [5].

Το 1954, η κατάθεση της ελληνικής προσφυγής στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) με αίτημα την παραχώρηση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης στον κυπριακό λαό, αποτελεί την αφετηρία του κυπριακού ως ζήτημα ελληνοτουρκικού και περιφερειακού ανταγωνισμού. H ανακίνηση του κυπριακού ζητήματος από την ελληνική πλευρά αιφνιδίασε την τουρκική κυβέρνηση. Ενδεικτική του αιφνιδιασμού ήταν η κατάσταση που επικρατούσε στο τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών το 1955, την οποία περιγράφει, ένας Τούρκος διπλωμάτης, ο Ντικερντέμ: «Έτσι μέσα σε αυτή την περίπλοκη κατάσταση , η κυβέρνηση Μεντερές ρίχτηκε στο Κυπριακό. Αλλά δεν είχε γίνει μια διερεύνηση του ζητήματος σε βάθος. Κανείς δεν γνώριζε καλά τη νομική, πολιτική, στρατιωτική, ιστορική και εθνολογική πλευρά του ζητήματος (...) Ωστόσο είχε εμφανιστεί μπροστά μας ένα μεγάλο και περίπλοκο ζήτημα» [6]. Η Τουρκία έθεσε αρχικά ως στόχο την διατήρηση του status quo και σε περίπτωση που αυτό θα μεταβαλλόταν, θεωρούσε ότι η Kύπρος θα έπρεπε να αποδοθεί στην Τουρκία. Ο στόχος αυτός εκφράστηκε επίσημα στην Τριμερή Διάσκεψη του Λονδίνου από τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών, Ζορλού, ο οποίος δήλωσε ότι «Η θέση της Τουρκίας υποστηρίζει την διατήρηση της βρετανικής κυριαρχίας στο νησί και την απόλυτη άρνηση στο αίτημα περί αυτοδιάθεσης του κυπριακού λαού. Επίσης ανέφερε ότι σε περίπτωση αλλαγής της κυριαρχίας, η Κύπρος θα πρέπει να επανέλθει στο status quo που υπήρχε πριν την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης και επομένως πρέπει η Κύπρος να παραχωρηθεί στην Τουρκία» [7]. Μια από τις αρχικές αντιδράσεις της Τουρκίας ήταν η ανάθεση από τον Μεντερές στον συνταγματολόγο Νιχάτ Ερίμ να διερευνήσει το κυπριακό ζήτημα και να υποβάλλει τις απόψεις του. Οι δύο εκθέσεις που υπέβαλλε ο Νιχάτ Ερίμ στις 24 Νοεμβρίου 1956 και 22 Δεκεμβρίου 1956 αντίστοιχα, αποτελούν έκτοτε τον στρατηγικό σχεδιασμό της Τουρκίας στο κυπριακό ζήτημα, τις πρόνοιες του οποίου ακολούθησαν όλες οι τουρκικές κυβερνήσεις απαρεγκλίτως. Τα βασικά σημεία του «Δόγματος Ερίμ» ήταν τα εξής:

Α. Η Τουρκία πρέπει να πάψει να υποστηρίζει την παραμονή της Κύπρου στην κατοχή της Αγγλίας, υπό αυτή τη μορφή, κυρίως εξαιτίας της επικράτησης της αποαποικιοποίησης και της οικουμενικής αρχής της αυτοδιάθεσης.

Β. Σε περίπτωση πρόθεσης παραχώρησης της Κύπρου στην Ελλάδα από τη Μεγάλη Βρετανία, η γραμμή άμυνας για την Τουρκία, δεν μπορεί να βασίζεται σε νομικά επιχειρήματα βασισμένα σε διατάξεις της συνθήκης της Λωζάνης αλλά σε πολιτικά, ισχυριζόμενοι ότι η πολιτική και στρατηγική ισορροπία την οποία εγκαθιστά η συνθήκη της Λωζάνης θα διασαλευθεί πλήρως σε βάρος της χώρας μας και αυτό θα οδηγήσει στην επανεξέταση όλων των θεμάτων των ελληνοτουρκικών σχέσεων, όπως αυτών της Δυτικής Θράκης, του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των νησιών του Αιγαίου. Το τελευταίο αποτελεί το ισχυρότερο όπλο της Τουρκίας για την αποτροπή μιας δυσμενούς εξέλιξης.

Γ. Η Τουρκία παρόλο που δεν μπορεί να στηρίξει την θέση για επιστροφή της Κύπρου στην ίδια, με νομικά επιχειρήματα, κυρίως λόγω του «δόγματος» της αυτοδιάθεσης, δεν πρέπει ποτέ να εγκαταλείψει τις αξιώσεις της. Η παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα ή στην Τουρκία αποτελούν δύο ακραίες λύσεις. Αν δεν επιτευχθεί η προσάρτηση της Κύπρου στην Τουρκία, μια μέση λύση που μπορεί να υποστηριχθεί είναι η προσφορότερη για τα συμφέροντα της Τουρκίας διχοτόμηση, με εφαρμογή της αυτοδιαθέσεως τόσο στην τουρκοκυπριακή όσο και στην ελληνοκυπριακή «κοινότητα».