Ο παράγων Ερντογάν στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή

Κυκλοφορεί ήδη στα κεντρικά περίπτερα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης το τεύχος Ιουνίου - Ιουλίου 2021 του Foreign Affairs The Hellenic Edition, με κεντρικό θέμα την επίδραση των πολιτικών του Τούρκου προέδρου Ταγίπ Ερντογάν στις εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο, τον Ισλαμικό κόσμο αλλά και στην ίδια την Τουρκία.

Συγκεκριμένα, ο απόφοιτος της Σχολής Ευελπίδων και ΜΑ Διεθνών Σχέσεων, Μιχαήλ Χατζηάστρου, στο δοκίμιό του αναλύει τι πολιτικές της Τουρκίας από το 1923 έως σήμερα, εστιάζοντας στην τουρκική στρατηγική και τα διακυβεύματα της Άγκυρας. Ο συγγραφέας αναλύει διεξοδικά και την στάση της Ελλάδας απέναντι σε αυτά, καθώς και τις ελληνικές στρατηγικές επιλογές απέναντι στις έκνομες τουρκικές διεκδικήσεις με την Γαλάζια Πατρίδα του Ερντογάν.

Ο νομικός και πρόεδρος του American Hellenic Institute στην Ελλάδα, Γεώργιος Κ. Οικονόμου, γράφει για τις προσπάθειες του Τούρκου προέδρου να δώσει στην χώρα του τον ρόλο του υπερασπιστή του Ισλάμ, εργαλειοποιώντας την θρησκεία όχι μόνο στη Μέση Ανατολή αλλά και στα Βαλκάνια, πλήττοντας ταυτόχρονα την θρησκευτική ελευθερία μαζί με άλλες δημοκρατικές ελευθερίες.

Επίσης, ο Δρ. Πολιτικής Κοινωνιολογίας, Ανδρέας Δαβαλάς, φωτίζει τα εσωτερικά ρήγματα στην Τουρκία. Όπως εξηγεί, η Τουρκία είναι ένα βαθιά διχασμένο κράτος, όχι μόνο λόγω της εθνοτικής ή και θρησκευτικής σύνθεσής του αλλά και λόγω της αυξανόμενης απόστασης που χωρίζει την κεμαλική ιδεολογία από την ισλαμική παράδοση. Τώρα, η οικονομική δυσπραγία επιβαρύνει τις υπάρχουσες διαιρέσεις και δημιουργεί νέες.

Ο διευθυντής στο Strategic Insight Group και στο FutureMap, Scott Malcomson, επισημαίνει την στροφή των ηγετικών χωρών του κόσμου προς την επιδίωξη της αυτάρκειας, γεγονός που έχει τεράστιες επιπτώσεις στις αλυσίδες εφοδιασμού, στο εμπόριο και στον ανταγωνισμό εθνικής ασφάλειας. Όπως υπογραμμίζει, ο σοβαρότερος κίνδυνος είναι οι μεγάλες δυνάμεις να προσπαθήσουν να εμποδίσουν την πρόσβαση των ανταγωνιστών τους σε πόρους, με αποτέλεσμα την αύξηση των πιθανοτήτων για σύγκρουση.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της αλληλεξάρτησης του σύγχρονου κόσμου –που καθιστά τουλάχιστον περίπλοκη την επιδίωξη της αυτάρκειας- είναι αυτό των οικονομικών και ενεργειακών δεσμών της Ρωσίας με την Δύση, ιδίως δε με την Ευρώπη. Ο νομικός, καθηγητής, και πρώην αντιπρόεδρος της ΡΑΕ, Θεόδωρος Πανάγος, προβλέπει ότι η ισορροπία αμοιβαίας ενεργειακής «επιβίωσης» μεταξύ της Δύσης και ειδικότερα της ΕΕ από την μια, και της Ρωσίας από την άλλη, θα διατηρηθεί για το ορατό μέλλον και μέχρις ότου η ΕΕ λύσει το πρόβλημα του ενεργειακού εφοδιασμού της.

Από μια άλλη οπτική, ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης (ΙΕΝΕ), Κωνσταντίνος Ν. Σταμπολής, παραθέτει τις δυνατότητες του ελληνικού ενεργειακού δυναμικού και κάνει έκκληση για τον σχεδιασμό μιας στρατηγικής για ελληνική εθνική ενεργειακή ανεξαρτησία. Χωρίς ισχυρή ενεργειακή και οικονομική βάση, όπως τονίζει, η χώρα -εμμέσως πλην σαφώς- θα παραμένει υποτελής στα ισχυρά, και ξένα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα.

Μια άλλη στρατηγική που χρήζει αναθεώρησης από την Ελλάδα είναι εκείνη που αφορά στον διαστημικό τομέα, σύμφωνα με τον αν. καθηγητή της Σχολής Ικάρων και Ταξίαρχο ε.α. της Πολεμικής Αεροπορίας, Αλέξανδρο Κολοβό. Στην ανάλυσή του, ο κ. Κολοβός περιγράφει τις σχετικές ενέργειες άλλων συμμαχικών ευρωπαϊκών χωρών και κάνει έκκληση για επανεξέταση της οργανωτικής και επιχειρησιακής σχέσης του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας με τα διαστημικά θέματα ώστε να αυξηθεί η ασφάλεια της χώρας.

Επισφαλής, όμως, είναι και η κατάσταση της σύγχρονης δημοκρατίας στον κόσμο, σύμφωνα με τον Yascha Mounk, αν. καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins. Εστιάζοντας στις περιπτώσεις της Κίνας, της Ρωσίας, του Τραμπ αλλά και της Τουρκίας και της Ουγγαρίας και άλλων αυταρχικών χωρών, ο καθηγητής προτείνει μια σειρά μεταρρυθμίσεων, κυρίως στους πολυμερείς θεσμούς, προκειμένου να μπορούν να υπερασπιστούν την δημοκρατική νομιμότητα, απομονώνοντας τους αυταρχικούς.

Μια πτυχή του θέματος αυτού είναι και η συμπεριφορά της Κίνας, ιδίως απέναντι στην άλλη μεγάλη δύναμη του κόσμου, τις ΗΠΑ. Όπως υποστηρίζει ο Julian Gewirtz, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, η Κίνα έχει σχηματίσει την πεποίθηση ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται σε παρακμή, γεγονός που την ενθαρρύνει να επιδιώκει τους στόχους της με μεγαλύτερο σθένος. Η συνειδητοποίηση ότι η Αμερική, παρά τα προβλήματά της, δεν είναι μια παρακμάζουσα δύναμη θα βοηθήσει στην εξισορρόπηση των κινεζικών φιλοδοξιών και κατ’ επέκταση του διεθνούς συστήματος.

Την αντίληψη της παρακμής πυροδότησε η θητεία του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ. Κατά τον καθηγητή του Boston College, Jonathan Kirshner, τα χρόνια του Τραμπ στην εξουσία μπορεί να τελείωσαν, όμως η αίσθηση του υπόλοιπου κόσμου ότι οι ΗΠΑ θα μπορούσαν και στο μέλλον να διαλέξουν για ηγέτη τους μια ανάλογη προσωπικότητα, υπονομεύει την διεθνή θέση της Αμερικής μακροπρόθεσμα.

Ωστόσο η Αμερική, σε δύσκολες στιγμές στο παρελθόν έχει δείξει σπουδαία αντανακλαστικά. Η Meg Jacobs, ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Πρίνστον, στο δοκίμιό της παραθέτει όλα τα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση Ρούσβελτ για να ξεπεράσει τη Μεγάλη Ύφεση που ξέσπασε το 1929. Πολλά από τα διδάγματα της εποχής εκείνης μπορεί να είναι χρήσιμα στην επανεκκίνηση της ανάπτυξης μετά την πανδημία της ασθένειας covid-19.

Όμως, διδάγματα μπορούν να αντληθούν και από αλλού. Ο Ιστορικός και ΜΑ Διεθνώς Σχέσεων Παναγιώτης Πασπαλιάρης αναλύει την συμπεριφορά της Γερμανίας από την ίδρυσή της μέχρι σήμερα και το πώς μετατράπηκε σε μη πολεμικό έθνος, χρησιμοποιώντας την οικονομική ισχύ της για να ικανοποιήσει τις φιλοδοξίες της. Ωστόσο, αν η Γερμανία δείχνει να έχει ξεπεράσει την «παγίδα του Θουκυδίδη» δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα ξεφύγει από την «παγίδα του Πολύβιου».