Η επικείμενη κρίση διαδοχής στην Κίνα

Μετά από σχεδόν εννέα χρόνια στην εξουσία, ο Κινέζος πρόεδρος, Xi Jinping, κυριαρχεί στο πολιτικό σύστημα της χώρας του. Ελέγχει την διαδικασία εσωτερικής χάραξης πολιτικής, τον στρατό, και την διεθνή διπλωματία. Η ασυναγώνιστη ισχύς του στο Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα κάνει τον Σι τόσο ανέγγιχτο όσο ήταν ο Ιωσήφ Στάλιν ή ο Μάο Τσετούνγκ μετά τις βίαιες εκκαθαρίσεις που πραγματοποίησαν κατά την διάρκεια του Μεγάλου Τρόμου και της Πολιτιστικής Επανάστασης, αντίστοιχα. Χωρίς αξιόπιστους πολιτικούς αμφισβητίες, οποιαδήποτε απόφαση για συνταξιοδότηση θα είναι κατά την κρίση του Xi και σύμφωνα με το πρόγραμμά του. Η κατάργηση των ορίων της προεδρικής θητείας το 2018 του επιτρέπει να κυβερνά επ' αόριστον, εάν το επιλέξει. Εάν αποχωρήσει από τις επίσημες ηγετικές του θέσεις, ο Xi πιθανότατα θα διατηρήσει τον de facto έλεγχο του ΚΚΚ και του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού. Όσο περισσότερο παραμένει υπεύθυνος, τόσο περισσότερο η πολιτική δομή θα προσαρμόζεται στην προσωπικότητά του, στους στόχους του, στις ιδιοτροπίες του, και στο δίκτυο των πελατών του. Ο Xi, με την σειρά του, γίνεται πιο σημαντικός για την πολιτική σταθερότητα της Κίνας κάθε μέρα που κάθεται στον θώκο.

Μια παρέλαση στην πλατεία Tiananmen, στο Πεκίνο, τον Οκτώβριο του 2019. Thomas Peter / Reuters
-----------------------------------------------------------

Αυτή η συσσώρευση προσωπικής δύναμης έχει ένα κόστος στην Κίνα. Ο Σι δεν έχει ορίσει διάδοχο, δημιουργώντας αμφιβολίες για το μέλλον ενός συστήματος που βασίζεται όλο και περισσότερο στην ηγεσία του. Μόνο λίγοι ανώτεροι αξιωματούχοι του κόμματος είναι πιθανό να έχουν ιδέα για τα μακροπρόθεσμα σχέδια του Xi και μέχρι στιγμής έχουν σιωπήσει για το πόσο καιρό σκοπεύει να παραμείνει στην κορυφή. Θα συνταξιοδοτηθεί στο 20ο Συνέδριο του Κόμματος το 2022, ή θα προσκολληθεί στην εξουσία εις το διηνεκές; Αν πεθάνει ξαφνικά ενώ κατέχει το αξίωμα, όπως έκανε ο Στάλιν το 1953, θα υπάρξει διάσπαση στο κόμμα, καθώς οι αντίπαλοι θα διαγκωνίζονται να αναλάβουν; Θα μπορούν οι εξωτερικοί παρατηρητές έστω να είναι ικανοί να διαγνώσουν σημάδια διαφωνίας [4];

Η υποβολή αυτών των ερωτημάτων δεν είναι θεωρίες αργόσχολων. Κάποια μέρα, ο Xi θα βγει από την πολιτική σκηνή. Αλλά χωρίς καμία ένδειξη για το πότε και πώς θα φύγει -ή ποιος θα τον αντικαταστήσει όταν το κάνει- η Κίνα αντιμετωπίζει την πιθανότητα μιας κρίσης διαδοχής. Τα τελευταία χρόνια, ο Xi έχει διαλύσει τους εύθραυστους κανόνες του ΚΚΚ σχετικά με την κατανομή και τη μεταβίβαση της εξουσίας. Όταν έρθει η ώρα να αντικατασταθεί, όπως αναπόφευκτα θα πρέπει να γίνει, η αταξία στο Πεκίνο θα μπορούσε να έχει αποσταθεροποιητικά αποτελέσματα που θα εκτείνονται πολύ πέρα από τα σύνορα της Κίνας.

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

Οι ειρηνικές, κανονικές, και τακτικές μεταβιβάσεις εξουσίας θεωρούνται σε μεγάλο βαθμό δεδομένες στις σύγχρονες δημοκρατίες, αλλά οι φιλέριδες μεταβάσεις αποτελούν πηγή συγκρούσεων και αστάθειας σε όλο τον κόσμο. Ακόμη και δημοκρατικά συστήματα με ισχυρές νομικές διαδικασίες και μακροχρόνιες συμβάσεις που διέπουν την διαδοχή δεν είναι απαλλαγμένα από επισφαλείς μεταβιβάσεις, όπως φάνηκε στην πρόσφατη προσπάθεια του πρώην προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, να δυσφημίσει την εκλογική νίκη του προέδρου, Τζο Μπάιντεν. Σε πολλές χώρες, ανεπαρκείς νομικοί και πολιτικοί περιορισμοί επιτρέπουν στους νυν ηγέτες να διατηρούν την εξουσία, συχνά επ' αόριστον. Όπου οι νομικές διαδικασίες είναι πιο εύρωστες, οι ηγέτες που σκοπεύουν να παραμείνουν στο αξίωμα περιθωριοποιούν προληπτικά ή ακόμη και φυλακίζουν τους πολιτικούς αντιπάλους τους. Παρόλο που ορισμένοι αυταρχικοί καταφέρνουν να αποτρέψουν τις απειλές κατά της εξουσίας τους, οι προσπάθειες να κυβερνήσουν δια βίου μπορούν επίσης να προκαλέσουν διαδοχικές κρίσεις, επίσημες προκλήσεις για την ηγεσία, ή ακόμα και πραξικοπήματα.

Η Κίνα [6] δεν αποτελεί εξαίρεση. Ο μελετητής Bruce Dickson περιέγραψε την διαδοχή ως «το κεντρικό δράμα της κινεζικής πολιτικής σχεδόν από την αρχή της Λαϊκής Δημοκρατίας το 1949». Κατά την εποχή του Μάο, οι μάχες για την ηγεσία ήταν συχνές και έντονες, από την «Υπόθεση Gao Gang» στις αρχές της δεκαετίας του 1950, όταν ο Μάο πυροδότησε σύγκρουση μεταξύ πολλών επίδοξων διαδόχων, μέχρι τον θάνατο του Lin Biao το 1971, ο οποίος ως ένα σημείο ήταν η επιλογή του Μάο για διάδοχός του και πέθανε σε ένα μυστηριώδες αεροπορικό δυστύχημα ενώ προσπαθούσε να εγκαταλείψει την Κίνα. Ένας άλλος πιθανός διάδοχος, ο Liu Shaoqi, περιθωριοποιήθηκε από τον Μάο και ξυλοκοπήθηκε από τους Κόκκινους Φρουρούς πριν πεθάνει σε αιχμαλωσία το 1969. Στα τέλη του 1976, τα μέλη της «Συμμορίας των Τεσσάρων», μιας ομάδας υψηλών αξιωματούχων που βοήθησαν στην ριζοσπαστικοποίηση της Πολιτιστικής Επανάστασης, συνελήφθησαν λίγους μήνες μετά τον θάνατο του Μάο. Ο διαλεγμένος από τον Μάο διάδοχός του, ο Hua Guofeng, υποστήριξε τις συλλήψεις, αλλά ο ίδιος παραγκωνίστηκε λίγα χρόνια αργότερα από τον Deng Xiaoping, ο οποίος ανέλαβε την ηγεσία στα τέλη του 1978. Η αστάθεια δεν τελείωσε με την εποχή του Μάο. Οι δύο ηγέτες που επέλεξε ο Deng για να διοικήσουν το ΚΚΚ την δεκαετία του 1980, ο Hu Yaobang και ο Zhao Ziyang, εκτοπίστηκαν αμφότεροι εν μέσω εντόνων πολιτικών αναταραχών και εσωτερικών μαχών στις ελίτ.