Το μοντέλο της Τυνησίας σε κρίση | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το μοντέλο της Τυνησίας σε κρίση

Η αρπαγή της εξουσίας από τον πρόεδρο διακινδυνεύει μια οπισθοδρόμηση στον αυταρχισμό

Σχεδόν δύο χρόνια πριν, έγραψα σε αυτές τις σελίδες [1] ότι το μοντέλο της Τυνησίας έχει σημασία επειδή βοήθησε να διαλυθεί ο μύθος πως η δημοκρατία δεν ήταν δυνατή στον αραβικό κόσμο. Καθώς οι γύρω χώρες κατέληγαν σε εμφύλιο πόλεμο ή υποχωρούσαν στον αυταρχισμό, η Τυνησία πραγματοποίησε ελεύθερες και δίκαιες εθνικές και τοπικές εκλογές, υιοθέτησε ένα φιλελεύθερο-δημοκρατικό σύνταγμα, και βίωσε μια ειρηνική μετάβαση της εξουσίας.

09082021-1.jpg

Σε μια διαδήλωση κατά του προέδρου της Τυνησίας, Kais Saied, στην Τύνιδα, στην Τυνησία, τον Φεβρουάριο του 2021. Aziz Taher / Reuters
-------------------------------------------------------------

Τώρα, ωστόσο, η εκκολαπτόμενη δημοκρατία της Τυνησίας αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη πρόκληση ως τώρα. Την περασμένη εβδομάδα, ο πρόεδρος Kais Saied παραβίασε την δημοκρατική διαδικασία κλείνοντας το κοινοβούλιο και συγκεντρώνοντας την εκτελεστική εξουσία στα χέρια του. Αν και είναι πολύ νωρίς για να γράψουμε μια νεκρολογία για το δημοκρατικό πείραμα της Τυνησίας, αυτά τα μέτρα απειλούν να επιστρέψουν την χώρα στο αυταρχικό παρελθόν της.

Τα γεγονότα που εξελίσσονται τώρα επιβεβαιώνουν επίσης τα διδάγματα από την πρώτη δεκαετία μετά την επανάσταση της Τυνησίας το 2011. Η εμπειρία της χώρας δείχνει ότι ο εκδημοκρατισμός απαιτεί από τους πολιτικούς ηγέτες να βάζουν τις ανάγκες της χώρας τους πάνω από την προσωπική τους πρόοδο. Δείχνει επίσης ότι οι δημοκρατικές μεταβάσεις είναι εγγενώς χαοτικές [2] και απαιτούν τεράστια διεθνή οικονομική και διπλωματική υποστήριξη για να επιτύχουν.

Οι διαδηλώσεις που ξεκίνησαν στην Τυνησία το 2010 οδήγησαν στην Αραβική Άνοιξη και η κοινή λογική υποστηρίζει ότι [η χώρα] αντιπροσωπεύει τη μοναδική επιτυχία εκείνης της επαναστατικής εποχής και έναν φάρο ελπίδας για τον αραβικό κόσμο. Παρόλο που η Τυνησία έχει σημειώσει τεράστια πρόοδο, η πορεία της προς την παγίωση της δημοκρατίας ήταν δύσκολη. Για παράδειγμα, η απογοήτευση από την κυβέρνηση οδήγησε σε μαζικές διαμαρτυρίες και εκκλήσεις για διάλυση του κοινοβουλίου το 2013. Τότε, χρειάστηκε ένας εθνικός διάλογος που οργανώθηκε από τέσσερις εξέχουσες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών για την ανάπτυξη ενός οδικού χάρτη προς την έξοδο από την κρίση. Αυτό έγινε ένα οικείο μοτίβο, καθώς οι Τυνήσιοι ηγέτες της πολιτικής και της κοινωνίας των πολιτών έπρεπε επανειλημμένα να διορθώσουν την πορεία και να επαναφέρουν τη μετάβαση από το χείλος του γκρεμού.

Το αν οι ενέργειες του Saied συνιστούν πραξικόπημα φαίνεται σαν κάτι άσχετο σε αυτό το σημείο. Έχει σπείρει τους σπόρους της διχόνοιας παρά της συναίνεσης, και βοήθησε να διαλυθούν θεσμικά όργανα που θα μπορούσαν να διατηρήσουν το κράτος δικαίου. Λόγω των πολιτικών εσωτερικών συγκρούσεων και της αδιαλλαξίας του ίδιου του Saied, η Τυνησία στερείται συνταγματικού δικαστηρίου που θα ήταν ιδανικά επιφορτισμένο με τον καθορισμό της νομιμότητας των ενεργειών του. Έχει επίσης απαγορεύσει τις συγκεντρώσεις περισσότερων από τριών ατόμων, πράγμα που σημαίνει ότι απουσιάζουν οι μαζικές διαδηλώσεις που συχνά γέμιζαν τους δρόμους της Τυνησίας.

Ωστόσο, μερικοί από τους επικριτές του Saied μιλούν ανοικτά. Μια νέα ομάδα που αυτοαποκαλείται «Δικηγόροι για την Προστασία των Δικαιωμάτων και των Ελευθεριών» εξέδωσε μια δήλωση χαρακτηρίζοντας τις ενέργειες του Saied ως «αντισυνταγματικές». Ο πρόεδρος του κοινοβουλίου, Rached Ghannouchi, δημοσίευσε ένα άρθρο γνώμης στους New York Times προειδοποιώντας για πιθανή επιστροφή στον αυταρχισμό και έχει κάνει τις απόψεις του ευρέως γνωστές σε ολόκληρο τον διεθνή Τύπο.

ΔΟΚΙΜΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΗΣ ΤΥΝΗΣΙΑΣ

Ο Saied δεν θα μπορούσε να πραγματοποιήσει την αρπαγή της εξουσίας χωρίς την υποστήριξη του κοινού. Πολλοί Τυνήσιοι χειροκροτούν τον πρόεδρο επειδή έλαβε αποφασιστική δράση για να απαλλάξει την Τυνησία από αυτό που θεωρούν ως μια διεφθαρμένη και αναποτελεσματική διακυβέρνηση η οποία δεν κατάφερε να ελέγξει την πανδημία της COVID-19 και άφησε την οικονομία σε αδιέξοδο. Σε μια δημοσκόπηση, το 87 % [3] των Τυνήσιων ερωτηθέντων δήλωσαν ότι υποστηρίζουν τις ενέργειες του Saied και μόνο το 3% δήλωσαν ότι ήταν αντίθετοι.

Οι μετ-επαναστατικές κυβερνήσεις της Τυνησίας απέτυχαν επανειλημμένα να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις για αξιοπρέπεια και κοινωνικοοικονομική ισότητα, [απαιτήσεις] που πυροδότησαν την επανάσταση. Η δυσαρέσκεια του κοινού με τα θεσμικά όργανα της χώρας είναι ευρέως διαδεδομένη: τον Μάρτιο του 2021, σύμφωνα με το ερευνητικό δίκτυο Arab Barometer, μόνο το ένα τρίτο [4] των Τυνήσιων δήλωσε ικανοποιημένο από το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης της χώρας και μόνο το ένα τέταρτο από το εκπαιδευτικό σύστημα. Εν τω μεταξύ, σχεδόν το 90% των Τυνήσιων, δήλωσαν ότι η διαφθορά επικρατούσε σε μεγάλο ή μέτριο βαθμό στα κρατικά ιδρύματα και τις εθνικές υπηρεσίες. Για πολλούς Τυνήσιους, το status quo απλά δεν λειτουργεί [5].

Ενδεικτικά, ένας συνασπισμός από τις πιο ισχυρές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών -συμπεριλαμβανομένων του κύριου εργατικού συνδικάτου της χώρας, του συνδικάτου των δημοσιογράφων, της Τυνησιακής Ένωσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, και της Τυνησιακής Ένωσης των Δημοκρατικών Γυναικών- εξέφρασαν ειδική υποστήριξη για τις ενέργειες του Saied, τονίζοντας την ανάγκη επιλύσει τα έκτακτα μέτρα εντός 30 ημερών, όπως ορίζεται από το σύνταγμα. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών της Τυνησίας είναι ισχυροί παράγοντες που παραδοσιακά διαδραματίζουν έναν σημαντικότατο ρόλο στην πολιτική αρένα. Το εργατικό συνδικάτο, για παράδειγμα, έχει ιστορικό διεξαγωγής εκτεταμένων εθνικών απεργιών, ικανών να παραλύσουν την χώρα, όταν οι πολιτικοί ηγέτες ενεργούν ενάντια στα συμφέροντά του. Ορισμένες από αυτές τις ομάδες -συμπεριλαμβανομένου του συνδικάτου εργαζομένων και της Τυνησιακής Ένωσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα- ήταν καθοριστικές στο να βοηθήσουν την Τυνησία να ξεπεράσει την πολιτική κρίση του 2013. Οι ενέργειές τους θα μπορούσαν τώρα να χρησιμεύσουν για να τις προσπάθειες του Saied να πετύχουν ή να αποτύχουν.

Ωστόσο, οι ενέργειες του Saied έχουν ανησυχητικές επιπτώσεις στο δημοκρατικό μέλλον της Τυνησίας. Ένα ενοχλητικό σημάδι είναι οι επιθέσεις στα ΜΜΕ. Την Δευτέρα, αστυνομικοί με πολιτικά ρούχα εισέβαλαν στα γραφεία του Al Jazeera στην Τύνιδα˙ την Τετάρτη, η δημοσιογράφος των New York Times, Vivian Yee, κρατήθηκε από την αστυνομία για δύο ώρες προτού αφεθεί ελεύθερη. Όπως δήλωσε ο Eric Goldstein του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch), «Είναι δυσοίωνο για τα ανθρώπινα δικαιώματα όταν ένας πρόεδρος υποστηρίζει ότι διαθέτει συνταγματική υποστήριξη για την ανάληψη τεράστιων εξουσιών και το επόμενο πράγμα που μαθαίνετε είναι ότι η αστυνομία αρχίζει να κυνηγάει τους δημοσιογράφους».

Η καταστολή του Saied επεκτάθηκε και στους πολιτικούς ηγέτες που αρνούνται να υποταχθούν. Έχει αναλάβει δικαστικές εξουσίες και έχει άρει την κοινοβουλευτική ασυλία, απειλώντας ότι θα προβεί σε δίωξη δεκάδων βουλευτών τους οποίους κατηγορεί για διαφθορά. Μέχρι στιγμής έχουν συλληφθεί πολλοί βουλευτές, μεταξύ των οποίων μέλη του Συνασπισμού Ισλαμιστικής Αξιοπρέπειας και ο ανεξάρτητος βουλευτής Yassine Ayari. Αυτή η αυταρχική προσέγγιση είναι απίθανο να ξεριζώσει την ενδημική διαφθορά στην Τυνησία και θα μπορούσε να καταλήξει να την διαιωνίσει [6]. Οι ενέργειες του Saied δημιούργησαν επίσης ένα κακό προηγούμενο για τους μελλοντικούς Τυνήσιους ηγέτες: αν καταφέρει να παραμείνει στην εξουσία, θα κανονικοποιήσει την πρακτική της χρήσης κηρύξεων έκτακτης ανάγκης για να κάμψει το πολιτικό σύστημα σύμφωνα με την θέλησή του, με ελάχιστη έως καθόλου λογοδοσία.

Ωστόσο, δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί η κατάσταση στην Τυνησία για να γίνουν γενικές, σαρωτικές γενικεύσεις σχετικά με την συμβατότητα της δημοκρατίας με τον αραβικό κόσμο. Αυτό που είναι αληθές και αυτό που η Τυνησία έχει αποδείξει ξανά και ξανά, είναι ότι οι δημοκρατικές μεταβάσεις είναι σκληρές και συχνά ακατάστατες. Αλλά το γεγονός ότι οι Τυνήσιοι μπορούν να διαφωνήσουν με τον πρόεδρο και να κάνουν την φωνή τους να ακουστεί ούσα αντίθετη προς τις πράξεις του, δείχνει ότι τουλάχιστον ένα μέτρο δημοκρατίας είναι ακόμα ζωντανό στην Τυνησία.

ΤΙ ΕΡΧΕΤΑΙ ΜΕΤΑ

Ο Saied δεν έχει ακόμη γνωστοποιήσει τα μακροπρόθεσμα σχέδιά του, οπότε είναι ασαφές ποιο μπορεί να είναι το τελικό του παιχνίδι. Υπάρχουν όμως πολλά πιθανά σενάρια που θα μπορούσαν να εμφανιστούν τις επόμενες εβδομάδες και μήνες.

Μια πιθανότητα είναι ότι ο Saied θα διορίσει νέο πρωθυπουργό και θα ξανανοίξει το κοινοβούλιο εντός της περιόδου των 30 ημερών που απαιτεί το σύνταγμα, ξαναφέρνοντας τα θεσμικά όργανα της Τυνησίας στα προηγούμενα καθήκοντά τους. Ο Saied έχει επίσης διατυπώσει την ιδέα ενός συνταγματικού δημοψηφίσματος και ενός νέου εκλογικού νόμου που θα παγιώσει οριστικά την εκτελεστική εξουσία στα χέρια του προέδρου, είτε εξαλείφοντας πλήρως το κοινοβούλιο είτε μειώνοντας σημαντικά την εξουσία του. Οποιοδήποτε από αυτά τα σενάρια θα καθιστούσε την κήρυξη έκτακτης ανάγκης του Saied μια πρόσκαιρη ανωμαλία στον δρόμο της Τυνησίας προς την παγίωση της δημοκρατίας. Ενώ τα αρχικά του μέτρα θα παραμένουν αντιδημοκρατικά, η επιστροφή της χώρας στις δημοκρατικές πρακτικές για τις οποίες πολλοί Τυνήσιοι αγωνίστηκαν πριν από μια δεκαετία -συμπεριλαμβανομένου ενός ελεύθερα εκλεγμένου νομοθετικού σώματος, του κράτους δικαίου, και ενός ανεξάρτητου συνταγματικού δικαστηρίου που θα χρησιμεύσει ως έλεγχος της εκτελεστικής εξουσίας- θα έκανε την Τυνησία πιο ικανή για αποτελεσματική διακυβέρνηση.

Ένα άλλο σενάριο είναι πιο δυσοίωνο. Η φαύλη πολιτική και κοινωνική πόλωση που επιδείνωσαν οι ενέργειες του Saied θα μπορούσε να μετακινηθεί από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μέσα τους δρόμους. Η αστυνομική βία έχει ήδη αυξηθεί στην Τυνησία -υπήρξαν πολλές περιπτώσεις συλλήψεων διαδηλωτών και ακτιβιστών της κοινωνίας των πολιτών και ισχυρισμοί περί υπερβολικής βίας- και θα μπορούσε να κλιμακωθεί περαιτέρω. Εάν οι υποστηρικτές και οι αντίπαλοι του Saied αρχίσουν να συγκρούονται μεταξύ τους, ο στρατός, ο οποίος κατάφερε να διατηρήσει σε μεγάλο βαθμό απολιτική στάση, ίσως να επέμβει.

Αυτή δεν είναι η πρώτη δημοκρατική οπισθοδρόμηση της Τυνησίας. Η κρίση του 2013 επιλύθηκε μόνο αφού οι τέσσερις πιο εξέχουσες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών βοήθησαν στην ανάπτυξη ενός οδικού χάρτη που τα πολιτικά κόμματα και ο πληθυσμός θα μπορούσαν να υποστηρίξουν. Σήμερα, πολλοί από τους ίδιους δρώντες της κοινωνίας των πολιτών έχουν ενώσει ξανά τις δυνάμεις τους για να αναπτύξουν έναν ακόμη οδικό χάρτη, τον οποίο σχεδιάζουν να μοιραστούν με το κοινό της Τυνησίας καθώς και τον πρόεδρο.

Αυτός ο οδικός χάρτης θα πρέπει να επαναφέρει την Τυνησία στην δημοκρατική της πορεία, επιτρέποντας στους εκλεγμένους βουλευτές να υπηρετήσουν τις θητείες τους και προβλέποντας επαρκείς ελέγχους για την εξουσία του Saied. Θα πρέπει όμως να σκιαγραφήσει συγκεκριμένα βήματα για την αντιμετώπιση της ενδημικής διαφθοράς της Τυνησίας και να αναγνωρίσει την βαθιά δυσπιστία που νιώθει ο λαός της Τυνησίας για την κυβέρνησή του. Ένα τέτοιο σχέδιο, αν είναι συμπεριληπτικό και συγκεκριμένο, θα μπορούσε να ανοίξει δρόμο για μια έξοδο - μετά από διαπραγματεύσεις- από τα έκτακτα μέτρα του Saied. Αυτό ίσως να αντιπροσωπεύει την καλύτερη ελπίδα της Τυνησίας για την διατήρηση της νεαρής δημοκρατίας της.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/tunisia/2019-10-15/tunisia-model
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-01-07/it-happ...
[3] http://lapresse.tn/104654/sondage-emrhod-87-des-tunisiens-soutiennent-ka...
[4] http://www.arabbarometer.org/2021/07/tunisias-protracted-governance-crisis/
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-12-22/democra...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2016-09-11/fragile...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/tunisia/2021-08-06/tunisia-model...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition