Η επιβολή της κινεζικής ισχύος στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας

Η Μαλαισία παραμένει η πιο ήπια από τους μεγαλύτερους διεκδικητές. Για το μεγαλύτερο διάστημα επί κυβερνήσεων Ομπάμα και Τραμπ, η Κουάλα Λουμπούρ έκανε ό, τι μπορούσε για να καταπνίξει την δημόσια συζήτηση για τις θαλάσσιες διαφορές και να παραχώσει τις εντάσεις με την Κίνα κάτω από το χαλί. Παρότι αυτό άρχισε να αλλάζει το 2018, η κυβέρνηση της Μαλαισίας παρέμεινε απρόθυμη να πιέσει ενεργά εναντίον του Πεκίνου παρά την ταχέως αυξανόμενη κινεζική πίεση στη μαλαισιανή εξερεύνηση πετρελαίου και φυσικού αερίου. Εν μέσω της πανδημίας COVID-19 και της εσωτερικής πολιτικής αστάθειας, η Κουάλα Λουμπούρ παραμένει απρόθυμη να εμπλακεί σε διπλωματικές μάχες στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Η πολιτική αναταραχή στη Μαλαισία μόνο θα επιδεινωθεί με την πρόσφατη παραίτηση του πρωθυπουργού Muhyiddin Yassin, καθιστώντας απίθανο ότι θα διαδραματίσει ενεργό ρόλο στην αντίσταση προς την Κίνα προς το παρόν.

Όταν ο Ντουτέρτε ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Ιούνιο του 2016, σηματοδότησε ότι οι Φιλιππίνες θα εγκαταλείψουν τις προσπάθειές τους να πιέσουν την Κίνα στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Με διαβόητο τρόπο «παραμέρισε» τη νίκη της χώρας του στην διαιτησία του 2016, η οποία σημειώθηκε λιγότερο από δύο εβδομάδες μετά την ανάληψη των καθηκόντων από την κυβέρνησή του, χάνοντας την ευκαιρία να συγκεντρώσει έναν διεθνή συνασπισμό που θα ωθούσε το Πεκίνο προς συμβιβασμό. Παρά την αυξανόμενη παρουσία των κινεζικών σκαφών στα ύδατα των Φιλιππίνων και τις συχνές κατακραυγές από τα ΜΜΕ, το Κογκρέσο, και μέλη της δικής του διοίκησης, ο Ντουτέρτε ήταν ως επί το πλείστον σταθερός. Αρνήθηκε να λάβει οποιαδήποτε στάση στην Θάλασσα της Νότιας Κίνας που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο μια υποσχόμενη απροσδόκητη βοήθεια και επενδύσεις από το Πεκίνο -που δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ. Υιοθέτησε την απόφαση διαιτησίας μόλις στα τέλη του 2020, κατά την διάρκεια μιας ομιλίας του στην Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, αν και ο εκπρόσωπός του έσπευσε να επιμείνει ότι η δήλωση δεν άλλαξε τίποτα στις πολιτικές του.

Στο μεταξύ, η συμμαχία ΗΠΑ-Φιλιππίνων φάνηκε να κρέμεται από μια κλωστή. Η ανακοίνωση του Ντουτέρτε τον Φεβρουάριο του 2020 ότι καταργεί την VFA, με περιθώριο εφαρμογής έξι μηνών, υποσχόταν ότι θα έχει τρομερές συνέπειες για την εταιρική σχέση ασφάλειας των δύο χωρών. Ο τερματισμός της συμφωνίας δεν θα έβλαπτε μόνο την συνεργασία ΗΠΑ-Φιλιππίνων για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, την αντιμετώπιση καταστροφών, και τις εκπαιδευτικές ασκήσεις -θα σκότωνε αποτελεσματικά την Συμφωνία Ενισχυμένης Αμυντικής Συνεργασίας (Enhanced Defense Cooperation Agreement, EDCA), σύμφωνα με την οποία οι αμερικανικές δυνάμεις αποκτούν πρόσβαση και βοηθούν στην χρηματοδότηση αναβαθμίσεων των στρατιωτικών βάσεων των Φιλιππίνων για, μεταξύ άλλων, ενισχυμένη αποτροπή ενάντια στην κινεζική επιθετικότητα. Αυτά τα βήματα απειλούσαν να υπονομεύσουν την αξιοπιστία της Συνθήκης Αμοιβαίας Άμυνας (Mutual Defense Treaty) μεταξύ των δύο χωρών.

ΕΝΑ ΑΝΟΙΓΜΑ ΣΤΗ ΜΑΝΙΛΑ

Μετά από μήνες διπλωματίας πίσω από κλειστές θύρες κατά την διάρκεια του 2020, ο Ντουτέρτε πείστηκε δύο φορές να «αναστείλει» την απόφασή του να καταργήσει την VFA. Η κυβέρνηση Μπάιντεν προχώρησε σε αυτήν την προσπάθεια μετά την ανάληψη των καθηκόντων της, δουλεύοντας ήσυχα με το αμυντικό κατεστημένο των Φιλιππίνων σε μια συμφωνία που ο Ντουτέρτε θα μπορούσε να αποδεχτεί. Πριν από την επίσκεψη του Όστιν στη Μανίλα, ο ομόλογός του είπε ότι μια «προσθήκη» στην VFA, το περιεχόμενο της οποίας είναι ασαφές, ήταν έτοιμη για την υπογραφή του Ντουτέρτε. Στην συνέχεια, ο Όστιν και ο Ντουτέρτε συναντήθηκαν και ο πρόεδρος ανακοίνωσε ότι ακυρώνει εντελώς την διαδικασία κατάργησης. Η VFA και η αξιοπιστία της συμμαχίας ΗΠΑ-Φιλιππίνων είναι πλέον φαινομενικά ασφαλείς.

Γιατί έγινε η ανατροπή; Τα άμεσα πολιτικά κίνητρα ήταν πιθανώς η παράδοση εμβολίων Moderna στις Φιλιππίνες από τις ΗΠΑ και η ενίσχυση του εγώ του Ντουτέρτε από την επίσκεψη του Austin. Αλλά οι υποκείμενες συνθήκες που οδήγησαν τον Ντουτέρτε να αντιστρέψει την προηγούμενη θέση του περιελάμβαναν πίεση τόσο από το αμυντικό κατεστημένο των Φιλιππίνων όσο και από τις πολιτικές ελίτ της χώρας, οι οποίες ανησυχούν ολοένα και περισσότερο για την καταναγκαστική συμπεριφορά της Κίνας στην θάλασσα.

Τον Φεβρουάριο, οι Φιλιππίνες ανακάλυψαν περισσότερα από 200 κινεζικά πλοία ναυτικής πολιτοφυλακής συγκεντρωμένα στον Whitsun Reef, ένα αμφιλεγόμενο σημείο στα νησιά Spratly. Σε απάντηση, η Μανίλα αύξησε σημαντικά την συχνότητα και την διάρκεια των περιπολιών της στα νησιά Σπράτλι και στον Ύφαλο Σκάρμπορο. Τα σκάφη της έγιναν επίσης πιο διεκδικητικά σε αυτές τις περιπολίες, απαιτώντας με ένταση από τα κινεζικά πλοία να φύγουν από τους υφάλους και τα ύδατα των Φιλιππίνων. Σε τουλάχιστον δύο περιπτώσεις, αυτοί οι ισχυρισμοί έπεισαν τα πλοία της κινεζικής πολιτοφυλακής και της ακτοφυλακής να μετακινηθούν σε άλλες περιοχές.

Οι Φιλιππίνες ξεκίνησαν επίσης μια σύντομη εκστρατεία δημοσίων σχέσεων κατά των κινεζικών ενεργειών. Για δύο μήνες μετά την ανακάλυψη των σκαφών της κινεζικής πολιτοφυλακής στον Whitsun, τα πλοία της ακτοφυλακής των Φιλιππίνων πραγματοποιούσαν τακτικά ταξίδια στον ύφαλο για να τεκμηριώσουν τον κινεζικό στόλο. Σε μια καθυστερημένη πράξη διαφάνειας, φωτογράφησαν τον αριθμό του κύτους μεμονωμένων σκαφών της πολιτοφυλακής και ένας κυβερνητικός φορέας που στεγάζεται στο γραφείο του προέδρου δημοσίευσε αυτές τις εικόνες στον Τύπο. Αυτό επέτρεψε στους ερευνητές της Asia Maritime Transparency Initiative και του US Naval War College να εντοπίσουν τα σκάφη, τους λιμένες καταγωγής τους, και σε ορισμένες περιπτώσεις τους ιδιοκτήτες τους και την σύνδεσή τους με κινεζικά κρατικά δίκτυα.

Αυτή η προσπάθεια ήταν τόσο επιτυχημένη που το Βιετνάμ μπήκε στην δράση. Τα σκάφη του έβγαλαν επίσης φωτογραφίες από τους αριθμούς του κύτους των κινεζικών πλοίων που συγκεντρώθηκαν στον Whitsun και τα δημοσίευσαν σε κρατικά μέσα ενημέρωσης -μια πρωτοφανής πράξη δημόσιας κατονομασίας και εξονειδισμού από το Ανόι.