Η πλάνη της αποεπένδυσης

Τον Απρίλιο, επτά ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Γαλλίας, της Γερμανίας, και του Ηνωμένου Βασιλείου, ανακοίνωσαν ότι θα σταματήσουν την δημόσια χρηματοδότηση για ορισμένα έργα ορυκτών καυσίμων στο εξωτερικό. Λίγο λιγότερο από ένα χρόνο πριν, το κρατικό επενδυτικό ταμείο της Νορβηγίας, το μεγαλύτερο στον κόσμο, πούλησε τις θέσεις του σε μεγάλες εταιρείες εξόρυξης και ενέργειας λόγω περιβαλλοντικών ανησυχιών. Και το 2018, η Ιρλανδία έγινε η πρώτη χώρα που δεσμεύτηκε να αποχωρήσει πλήρως από τα ορυκτά καύσιμα.

Κοντά σε κλίβανο αερίου στην Ughelli της Νιγηρίας, τον Σεπτέμβριο του 2020. Afolabi Sotunde / Reuters
-------------------------------------------------------

Μετά από δεκαετίες κερδοφορίας από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, ένας αυξανόμενος αριθμός πλούσιων χωρών έχει απαγορεύσει ή περιορίσει τις δημόσιες επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα, συμπεριλαμβανομένου του φυσικού αερίου. Τέτοιες πολιτικές συχνά δεν κάνουν διάκριση μεταξύ διαφορετικών ειδών καυσίμων, ούτε εξετάζουν τον ζωτικό ρόλο που διαδραματίζουν ορισμένα καύσιμα στην ενεργοποίηση της ανάπτυξης των αναπτυσσόμενων οικονομιών, ειδικά στην υποσαχάρια Αφρική. Καθώς τα ιδρύματα αναπτυξιακής χρηματοδότησης προσπαθούν να εξισορροπήσουν τις ανησυχίες για το κλίμα έναντι της ανάγκης να προωθήσουν την δίκαιη ανάπτυξη και να αυξήσουν την ενεργειακή ασφάλεια, το Ηνωμένο Βασίλειο, οι Ηνωμένες Πολιτείες [1] και η Ευρωπαϊκή Ένωση [2] έχουν λάβει όλοι τους επιθετικά μέτρα για τον περιορισμό των επενδύσεων σε ορυκτά καύσιμα. Η Παγκόσμια Τράπεζα και άλλες πολυμερείς αναπτυξιακές τράπεζες προτρέπονται από ορισμένους μετόχους να κάνουν το ίδιο. Η Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης, για παράδειγμα, αδυνατεί όλο και περισσότερο να υποστηρίξει μεγάλα έργα φυσικού αερίου εν όψει της πίεσης των Ευρωπαίων μετόχων της. Ακόμη και ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, κάλεσε τις χώρες να τερματίσουν κάθε νέα έρευνα και παραγωγή ορυκτών καυσίμων.

Παρόλο που όλες οι χώρες πρέπει να παίξουν τον ρόλο τους στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, μια παγκόσμια μετάβαση από τα βασισμένα στον άνθρακα καύσιμα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις οικονομικές διαφορές μεταξύ των χωρών και να επιτρέπει πολλαπλές οδούς για καθαρές μηδενικές εκπομπές. Για χώρες όπως η δική μου, η Νιγηρία, η οποία είναι πλούσια σε φυσικούς πόρους αλλά εξακολουθεί να είναι φτωχή ενεργειακά, η μετάβαση δεν πρέπει να γίνει εις βάρος της προσιτής και αξιόπιστης ενέργειας για τους ανθρώπους, τις πόλεις και την βιομηχανία. Αντίθετα, πρέπει να είναι χωρίς αποκλεισμούς, ισότιμη, και δίκαιη -πράγμα που σημαίνει διατήρηση του δικαιώματος για βιώσιμη ανάπτυξη [3] και εξάλειψη της φτώχειας, όπως κατοχυρώνεται σε παγκόσμιες συνθήκες σαν την κλιματική συμφωνία του Παρισιού του 2015.

ΛΙΓΟ ΚΕΡΔΟΣ, ΠΟΛΥΣ ΠΟΝΟΣ

Ο περιορισμός των επενδύσεων φυσικού αερίου στην Αφρική θα περιορίσει ελάχιστα τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα παγκοσμίως, αλλά θα βλάψει πολύ τις οικονομικές προοπτικές της ηπείρου. Αυτή την στιγμή, η Αφρική λιμοκτονεί για ενέργεια: εξαιρουμένης της Νότιας Αφρικής, το ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι της υποσαχάριας Αφρικής έχουν παραγόμενη ισχύ μόλις 81 γιγαβάτ -πολύ μικρότερη από την ισχύ των 108 γιγαβάτ του Ηνωμένου Βασιλείου. Επιπλέον, αυτό τα ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι έχουν συνεισφέρει λιγότερο από το 1% [4] στις παγκόσμιες αθροιστικές εκπομπές άνθρακα. Στη Νιγηρία, για παράδειγμα, ο μέσος άνθρωπος εκπέμπει μόλις 0,6 μετρικούς τόνους άνθρακα ετησίως, ένα κλάσμα των 4,6 τόνων κατά κεφαλήν του παγκόσμιου μέσου όρου και ακόμη λιγότερο από τους κατά κεφαλήν 6,5 τόνους της Ευρώπης και των κατά κεφαλήν 15,5 τόνων των Ηνωμένων Πολιτειών. Με άλλα λόγια, η κατανάλωση ενέργειας και οι εκπομπές είναι τόσο χαμηλές στην υποσαχάρια Αφρική που ακόμη και ο τριπλασιασμός της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας μέσω φυσικού αερίου -που κανείς δεν προτείνει- θα προσέθετε μόλις 0,6 % [5] στις παγκόσμιες εκπομπές.

Όμως, ο περιορισμός της ανάπτυξης έργων ορυκτών καυσίμων και, ειδικότερα, των έργων φυσικού αερίου θα είχε βαθιά αρνητικό αντίκτυπο στην Αφρική. Το φυσικό αέριο δεν έχει νόημα σε κάθε αφρικανική αγορά. Αλλά σε πολλές, είναι ένα κρίσιμο εργαλείο για την άρση των ανθρώπων από την φτώχεια. Χρησιμοποιείται όχι μόνο για ρεύμα αλλά για την βιομηχανία και τα λιπάσματα και για καθαρότερο μαγείρεμα. Το υγροποιημένο αέριο πετρελαίου αντικαθιστά ήδη τεράστιες ποσότητες επικίνδυνου ξυλάνθρακα και κηροζίνης που χρησιμοποιούντο ευρύτερα για το μαγείρεμα, σώζοντας εκατομμύρια ζωές που είχαν προηγουμένως χαθεί από την ατμοσφαιρική ρύπανση των εσωτερικών χώρων. Ο ρόλος του φυσικού αερίου ως μεταβατικό καύσιμο για τις αναπτυσσόμενες χώρες, ιδίως στην Αφρική, δεν είναι δυνατόν να υπερτιμηθεί.

Ωστόσο, η πρόοδος της Αφρικής θα μπορούσε να αναιρεθεί από τις προσπάθειες του πλούσιου κόσμου να περιορίσει τις επενδύσεις σε όλα τα ορυκτά καύσιμα. Σε ολόκληρη την υποσαχάρια Αφρική, τα έργα φυσικού αερίου κινδυνεύουν όλο και περισσότερο από την έλλειψη αναπτυξιακής χρηματοδότησης. Ιδρύματα όπως η Διεθνής Οικονομική Εταιρεία Ανάπτυξης των ΗΠΑ (U.S. International Development Finance Corporation) και η Διεθνής Χρηματοδοτική Εταιρεία (International Finance Corporation) της Παγκόσμιας Τράπεζας δημιουργήθηκαν ειδικά για να βοηθήσουν στην προώθηση έργων μεγάλης επίδρασης σε χώρες όπου το ιδιωτικό κεφάλαιο δεν καλύπτει ακόμη το κενό. Οι αγωγοί φυσικού αερίου και οι μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στις αγορές με έντονη ενεργειακή ανάγκη χρειάζονται αναπτυξιακή χρηματοδότηση για να προσελκύσουν άλλα κεφάλαια και να επιτρέψουν την προώθηση τέτοιων έργων. Στη Νιγηρία, μια κοινοπραξία διεθνών χρηματοπιστωτικών οργανισμών βοήθησε στην κατασκευή του σταθμού παραγωγής ενέργειας Azura-Edo, η οποία από μόνη της αύξησε την εθνική μας ικανότητα [παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας] κατά 10%. Αλλά χρειάζονται πολλοί ακόμη τέτοιοι σταθμοί παραγωγής ενέργειας για να παραδώσουν ηλεκτρική ενέργεια στους ανθρώπους μας, να τροφοδοτήσουν την βιομηχανία και τις αναπτυσσόμενες πόλεις μας, και να εξισορροπήσουν την διακοπτόμενη ηλιακή ενέργεια. Μια γενική απαγόρευση της χρηματοδότησης για όλα τα ορυκτά καύσιμα θα έθετε σε κίνδυνο αυτούς τους στόχους.

Οι προσπάθειες περιορισμού των επενδύσεων σε ορυκτά καύσιμα στην Αφρική είναι ακόμη πιο δύσκολο να κατανοηθούν, γιατί πολλές από τις πλούσιες χώρες που βρίσκονται πίσω τους -συμπεριλαμβανομένης της Ιαπωνίας [6], του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ηνωμένων Πολιτειών - περιλαμβάνουν το φυσικό αέριο στα δικά τους πολυτελή σχέδια μετάβασης σε καθαρή ενέργεια. Το Βέλγιο, για παράδειγμα, έχει διπλασιάσει την χρήση του φυσικού αερίου [7] από το 1990 και σχεδιάζει να δημιουργήσει ακόμη μεγαλύτερη ικανότητα παραγωγής ισχύος από φυσικό αέριο τα επόμενα χρόνια. Η Γερμανία επιμένει να καίει άνθρακα μέχρι τουλάχιστον το 2038 και κατασκευάζει τον αγωγό φυσικού αερίου Nord Stream 2 για να εξασφαλίσει την δική της ενεργειακή ασφάλεια. Μερικές από τις μεγαλύτερες ιδιωτικές ευρωπαϊκές και αμερικανικές εταιρείες μέχρι που αναπτύσσουν φυσικό αέριο στην Αφρική -στην Γκάνα, τη Μοζαμβίκη, τη Νιγηρία και την Σενεγάλη, μεταξύ άλλων χωρών- για εξαγωγή στην Ασία και την Ευρώπη. Ωστόσο, ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις τους επιδιώκουν να σταματήσουν την χρηματοδότηση έργων φυσικού αερίου για οικιακή χρήση στην Αφρική.

ΤΡΟΦΟΔΟΤΩΝΤΑΣ ΕΝΑ ΠΙΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΜΕΛΛΟΝ

Στη Νιγηρία, η καθαρή ενέργεια είναι κεντρική στο σχέδιο της κυβέρνησής μας για μετάβαση σε μηδενικές εκπομπές (net-zero). Το κορυφαίο μας πρόγραμμα Solar Naija, για παράδειγμα, στοχεύει στην ηλεκτροδότηση πέντε εκατομμυρίων νοικοκυριών έως το 2023, αξιοποιώντας τα ηλιακά μίνι δίκτυα και τα αυτόνομα συστήματα. Αλλά οι εκτός δικτύου ανανεώσιμες πηγές είναι μόνο ένα μέρος της λύσης. Για τη Νιγηρία και τα περισσότερα άλλα υποσαχάρια έθνη, τα αδύναμα παραδοσιακά δίκτυα θα συνεχίσουν να εμποδίζουν την διείσδυση του ανέμου και του ήλιου [στο ενεργειακό ισοζύγιο] για πολύ στο μέλλον. Η [ηλεκτρική] ισχύς που προκύπτει από το φυσικό αέριο μπορεί να αυξηθεί ή να μειωθεί γρήγορα για να καλύψει την ζήτηση, συμβάλλοντας έτσι στην εξισορρόπηση του ενεργειακού μίγματος της Νιγηρίας και επιτρέποντας μεγαλύτερη χρήση μεταβλητών πηγών, όπως ο άνεμος και η ηλιακή ενέργεια. Και επειδή η αναμενόμενη διάρκεια ζωής για τις μονάδες φυσικού αερίου που χρειάζεται η Νιγηρία είναι μεταξύ 25 και 30 ετών, θα έχουμε χρόνο να μεταβούμε σε ένα ακόμη καθαρότερο ενεργειακό σύστημα έως τα μέσα του αιώνα. Αλλά οι πολίτες μας δεν μπορούν να αναγκαστούν να περιμένουν να πέσουν οι τιμές των μπαταριών ή να δημιουργηθούν νέες τεχνολογίες για να έχουν αξιόπιστη ενέργεια και να ζήσουν μια σύγχρονη, αξιοπρεπή ζωή.

Η Νιγηρία και άλλες αφρικανικές χώρες έχουν δεσμευτεί για ένα μέλλον μηδενικών εκπομπών [των αερίων του θερμοκηπίου], κυρίως λόγω της έντονης ευπάθειάς μας στις δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Έχουμε εκφράσει την δέσμευσή μας στην συμφωνία του Παρισιού μέσω των εθνικά καθορισμένων συνεισφορών μας. Αλλά η δέσμευσή μας για δράση για το κλίμα δεν μπορεί να διαχωριστεί από τις ενεργειακές μας ανάγκες. Μια δίκαιη παγκόσμια ενεργειακή μετάβαση πρέπει να περιλαμβάνει την Αφρική, και δεν μπορεί να αρνείται στους πολίτες μας το δικαίωμά τους για ένα πιο ευήμερο μέλλον. Αντί να παρεμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη της ηπείρου, ο πλούσιος κόσμος θα πρέπει να βοηθήσει τους παραγωγούς ενέργειας της Αφρικής να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση για ζωτικά έργα φυσικού αερίου που μπορούν να χρησιμεύσουν ως γέφυρα προς τις μηδενικές εκπομπές, για έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, και για τα σύγχρονα δίκτυα που απαιτούνται για την διαχείρισή τους. Η δράση για το κλίμα δεν πρέπει να σημαίνει στραγγαλισμό όλων των έργων ορυκτών καυσίμων, αλλά μάλλον διευκόλυνση της ροής κεφαλαίων προς τις χώρες που τα έχουν περισσότερο ανάγκη.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-11-25/climate...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2021-02-09/eu-cant-separa...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/2020-04-13/building-resilient-pl...
[4] https://www.energyforgrowth.org/blog/infographic-what-is-sub-saharan-afr...
[5] http://www.energyforgrowth.org/blog/what-happens-to-global-emissions-if-...
[6] https://www.foreignaffairs.com/articles/japan/2021-04-21/japans-looming-...
[7] http://www.iea.org/countries/belgium

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/africa/2021-08-31/divestment-del...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition