Η νέα εποχή της αυτάρκειας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η νέα εποχή της αυτάρκειας

Γιατί οι πιο κερδισμένοι της παγκοσμιοποίησης βρίσκονται τώρα σε αποστολή για αυτάρκεια*
Περίληψη: 

Ενώ οι πολιτικές δυνάμεις φαίνεται να ενισχύουν την τάση προς τον οικονομικό εθνικισμό, οι δυνάμεις της αγοράς θα μπορούσαν να λειτουργήσουν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η αυτάρκεια καταπνίγει την καινοτομία και, κατ' επέκταση, τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη.

Ο SCOTT MALCOMSON είναι διευθυντής στο Strategic Insight Group και στο FutureMap και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Splinternet: How Geopolitics and Commerce Are Fragmenting the World Wide Web.

Το πιο εντυπωσιακό γεωπολιτικό χαρακτηριστικό των τελευταίων τεσσάρων ετών δεν ήταν η διπολικότητα ή η πολυπολικότητα -ή ακόμη και η σύγκρουση των μεγάλων δυνάμεων. Ήταν το θέαμα των μεγάλων οικονομιών να επιδιώκουν την αυτάρκεια και μια μερική υποχώρηση από την παγκοσμιοποίηση, προκειμένου να διασφαλίσουν την ασφάλειά τους, την ικανότητά τους για καινοτομία, την εγχώρια σταθερότητα, και τις οικονομικές προοπτικές τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα και η Ινδία έχουν εμπλακεί τώρα σε αυτό που μοιάζει με μια παράδοξη επιχείρηση: την προσπάθεια αύξησης του παγκόσμιου status τους ενώ ταυτόχρονα στρέφονται προς το εσωτερικό τους ώστε να γίνουν πιο αυτάρκεις.

06092021-1.jpg

Το HMM Algeciras, το μεγαλύτερο πλοίο μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων στον κόσμο, στον ποταμό Τάμεση, στο Ηνωμένο Βασίλειο, τον Ιούνιο του 2020. Rob Welham / Camera Press / Redux
--------------------------------------------------------

Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η συμβατική σοφία έκρινε ότι μια παγκόσμια οικονομική σύγκλιση ήταν αναπόφευκτη -ότι οι χώρες θα γίνονταν όλο και πιο αλληλεξαρτώμενες οικονομικά. Εκ των υστέρων, είναι σαφές ότι αυτό δεν συνέβη. Ωστόσο, λίγοι θα είχαν προβλέψει ακόμη και πριν από λίγα χρόνια ότι τρεις από τους κορυφαίους κερδισμένους της παγκοσμιοποίησης θα στρέφονταν σε παραλλαγές της αυτάρκειας -ή ότι μια παγκόσμια τάση για αυτάρκεια (autarky) θα φθάσει να κυριαρχήσει στην γεωπολιτική.

Η Κίνα, η Ινδία, και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι τώρα οι τρεις πιο πυκνοκατοικημένες χώρες του κόσμου και οι μεγαλύτερες οικονομίες του. Μαζί, αντιπροσωπεύουν περίπου το 60% της παγκόσμιας οικονομίας, ένα πολύ μεγαλύτερο μερίδιο από όσο στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες υπό τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ αγκάλιασαν τον «οικονομικό εθνικισμό», ενώ η Κίνα υπό τον πρόεδρο Xi Jinping και η Ινδία υπό τον πρωθυπουργό Narendra Modi επέλεξαν την «αυτάρκεια»: zili gengsheng στα Μανδαρίνικα και atmanirbhar στα Χίντι. Σε αντίθεση με τις περισσότερες μεγάλες οικονομίες, και οι τρεις χώρες έχουν αυξήσει το κατά κεφαλήν ΑΕΠ τους κατά την τελευταία δεκαετία, μειώνοντας παράλληλα την έκθεσή τους στο εμπόριο, όπως μετράται από την αναλογία εμπορίου προς ΑΕΠ. Αυτό το μοτίβο διαφορικής παγκοσμιοποίησης δείχνει την άνοδο μιας νέας αυτάρκειας που θα μπορούσε να επικρατήσει μεταξύ αυτών των μεγάλων οικονομιών για την επόμενη δεκαετία ή περισσότερο.

ΜΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΑΥΤΑΡΚΕΙΑΣ;

Αν και αγκάλιασαν την παγκοσμιοποίηση την δεκαετία του 1990 και την πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας, και οι τρεις επίδοξοι αυτάρκεις έχουν μακροχρόνιες παραδόσεις σχετικής απομόνωσης από τις παγκόσμιες αγορές. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν πάντα εισαγωγέας κεφαλαίου και εργασίας και εξαγωγέας εμπορευμάτων, αλλά η κύρια πηγή ανάπτυξης ήταν η εγχώρια αγορά τους. Στην δεκαετία του 1960, το εμπόριο αντιπροσώπευε μόλις το 10% του ΑΕΠ των ΗΠΑ, όχι μακριά από τις άκαμπτα αυτάρκεις κομμουνιστικές κοινωνίες της Σοβιετικής Ένωσης (4%) και την Κίνα (5%). Οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν μοναδικές μεταξύ των πλούσιων ομολόγων τους από αυτή την άποψη. Άλλες πλούσιες χώρες με μικρότερες εγχώριες αγορές είχαν πολύ υψηλότερους λόγους εμπορίου προς ΑΕΠ την δεκαετία του 1960 – για παράδειγμα, 25% στην Γαλλία και 41% στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έγιναν σταθερά πιο παγκοσμιοποιημένες μέχρι το 2011, όταν ο λόγος εμπορίου προς ΑΕΠ κορυφώθηκε στο σχεδόν 31%. Από τότε μειώθηκε στο 27% και οι πολιτικές του προέδρου Τζο Μπάιντεν φαίνεται ότι προορίζονται να συνεχίσουν αυτήν την καθοδική πορεία.

Η αυτάρκεια υπήρξε εδώ και καιρό ένας στόχος στην Κίνα, αν και συχνά άπιαστος. Από τα τέλη του 17ου έως τα μέσα του 19ου αιώνα, η αυτοκρατορική Κίνα καλλιέργησε την παραγωγικότητα της εγχώριας αγοράς της, καθώς και έναν ελεγχόμενο αλλά προσοδοφόρο εξαγωγικό τομέα. Όμως, η εσωτερική πορεία προόδου της έληξε απότομα με την έναρξη του Πολέμου του Οπίου το 1839, όταν η Κίνα μπήκε σε έναν «αιώνα ταπείνωσης» στα χέρια των ξένων δυνάμεων. Αυτός ο αιώνας έληξε το 1949 με τη νίκη του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος έναντι των εθνικιστικών αντιπάλων του και των ξένων υποστηρικτών τους, ιδίως των Ηνωμένων Πολιτειών. Αλλά ήδη από το 1945, ο κομμουνιστής ηγέτης Μάο Τσε Τουνγκ τόνισε την εθνικιστική και κυρίαρχη πτυχή της αυτονομίας: «Σε ποια βάση πρέπει να στηρίζεται η πολιτική μας; Πρέπει να στηρίζεται στην δική μας δύναμη και αυτό σημαίνει “αναγέννηση μέσω των δικών μας προσπαθειών” (zili gengsheng)». Ο πρόεδρος Xi Jinping αναβίωσε αυτήν την ιδέα το 2018, ισχυριζόμενος ότι «η μονομέρεια (unilateralism) και ο εμπορικός προστατευτισμός έχουν αυξηθεί, αναγκάζοντάς μας να βαδίσουμε στον δρόμο της αυτονομίας (self-reliance)». Με αυτό το πνεύμα, ο Xi υπερασπίστηκε την ανάπτυξη μιας στρατιωτικής-βιομηχανικής βάσης υψηλής τεχνολογίας που θα αποτρέψει μια δεύτερη ταπείνωση της Κίνας, αυτή την φορά με την δύναμη της τεχνικής καινοτομίας των ΗΠΑ.