Πολλή φασαρία για το τίποτα στη Μέση Ανατολή μετά την 11η Σεπτεμβρίου | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πολλή φασαρία για το τίποτα στη Μέση Ανατολή μετά την 11η Σεπτεμβρίου

Στο τέλος, τα χρόνια της αναστάτωσης οδήγησαν μόνο στην απόγνωση
Περίληψη: 

Οι λαοί της Μέσης Ανατολής έζησαν σε μόλις 20 χρόνια μια ιστορία που χρειαζόταν μια ολόκληρη ζωή: τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, τον πόλεμο στο Ιράκ, την Αραβική Άνοιξη, την άνοδο του ISIS. Μεταξύ των λαών της Μέσης Ανατολής, η πολιτική εξάντληση έχει επικρατήσει.

Ο SHADI HAMID είναι ανώτερος συνεργάτης στο Κέντρο Πολιτικής της Μέσης Ανατολής στο Ινστιτούτο Brookings και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Islamic Exceptionalism: How the Struggle Over Islam Is Reshaping the World [1].

Οι Αμερικανοί τείνουν να διαμαρτύρονται για την 11η Σεπτεμβρίου [2001] και τα μακρά επακόλουθά της κοιτάζοντας προς το εσωτερικό στο τι έχασαν αυτοί και η χώρα τους στον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Και είναι αλήθεια ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έχασαν πολλά -σε ζωές, χρήματα, επιρροή, και σεβασμό. Η επίθεση και οι συνέπειές της -ιδίως οι καταστροφικοί πόλεμοι στο Αφγανιστάν και το Ιράκ- επίσης αποδυνάμωσαν την χώρα τροφοδοτώντας τον διχασμό και την δυσπιστία, υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη στους θεσμούς της κυβέρνησης και των ελίτ, και υπερτροφοδοτώντας την πόλωση που έχει παραμορφώσει την δημοκρατία των ΗΠΑ. Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου σηματοδότησαν την αρχή του τέλους της αμερικανικής εποχής, όσο σύντομη κι αν ήταν.

09092021-1.jpg

Σε αντικυβερνητική διαδήλωση στο Κάιρο της Αιγύπτου, τον Φεβρουάριο του 2011. Yannis Behrakis / Reuters
---------------------------------------------------

Η Μέση Ανατολή, ωστόσο, τα πήγε πολύ χειρότερα από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Κρίνοντας με βάση το τι θα μπορούσαν να ήταν και τι όντως ήταν, οι τελευταίες δύο δεκαετίες ήταν οι πιο δαπανηρές και τραγικές στην σύγχρονη ιστορία της περιοχής. Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου προκάλεσαν μια τεράστια παγκόσμια προσοχή και δράση στη Μέση Ανατολή –μερικά από αυτά έχουν τις ρίζες τους στην πραγματική ανησυχία για την περιοχή και τους κατοίκους της, αλλά τα περισσότερα κινητοποιήθηκαν από τον φόβο και τον θυμό. Σε λίγα σημεία, υπήρχαν λόγοι ελπίδας. Όμως, δεν κράτησαν. Μακριά από το να κλίνει προς την δικαιοσύνη, το τόξο αυτής της πρόσφατης ιστορίας έχει στραφεί προς την απόγνωση.

ΕΤΣΙ ΜΟΙΑΖΕΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ;

Τους μήνες και τα χρόνια που ακολούθησαν την 11η Σεπτεμβρίου, τα αραβικά καθεστώτα εκμεταλλεύθηκαν τον πόλεμο των ΗΠΑ κατά της τρομοκρατίας για να πολεμήσουν τις δικές τους σε μεγάλο βαθμό άσχετες μάχες. Χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα τη μετάσταση της απειλής της τρομοκρατίας, κατηγόρησαν τους εγχώριους αντιπάλους τους -οι περισσότεροι από τους οποίους δεν ήταν βίαιοι- ότι υπονομεύουν την ασφάλεια του κράτους. Όλοι οι εξτρεμιστές ήταν πολύ πρόθυμοι να βοηθήσουν στην επιβεβαίωση αυτού του αφηγήματος, το οποίο εξυπηρετούσε επίσης τους σκοπούς τους. Πρόσφεραν ακριβώς τα είδη του χάους που χρειάζονταν τα καθεστώτα για να δικαιολογήσουν πιο κατασταλτικά μέτρα. Τον Μάιο του 2003, βομβιστές αυτοκτονίας στην Καζαμπλάνκα σκότωσαν 33 άτομα, στην χειρότερη τρομοκρατική επίθεση στην ιστορία του Μαρόκου. Στην συνέχεια, υπήρξαν οι βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας τον Νοέμβριο του 2005 σε τρία ξενοδοχεία στο Αμμάν της Ιορδανίας, στις οποίες σκοτώθηκαν 60 άτομα. Η «Αλ Κάιντα στο Ιράκ», ένα προϊόν της εξέγερσης στο Ιράκ και πρόδρομος του Ισλαμικού Κράτους (γνωστού και ως ISIS), ανέλαβε την ευθύνη.

Οι Άραβες αυταρχικοί δεν είχαν ποτέ διστάσει να χρησιμοποιήσουν απειλές ασφαλείας για να τερματίσουν τις διαφωνίες, αλλά ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας τους επέτρεψε να επιτεθούν στους αντιπάλους τους με ανανεωμένη προθυμία. Η δεκαετία μετά την 11η Σεπτεμβρίου είδε τις αραβικές κυβερνήσεις να κλείνουν πολιτικούς χώρους και να καταπιέζουν μη βίαιες ισλαμιστικές ομάδες, όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα, καθώς και κοσμικές πολιτικές οργανώσεις και ομάδες της κοινωνίας των πολιτών. Αυτό συνέβη παρά την επιδίωξη του προέδρου των ΗΠΑ, George W. Bush, αυτού που αποκάλεσε ως «ατζέντα ελευθερίας». Οι άνθρωποι στη Μέση Ανατολή ήταν πιο πιθανό να καταφύγουν στην βία όταν δεν είχαν ειρηνικά μέσα για να εκφράσουν τα παράπονά τους, σκέφθηκε ευλόγως η κυβέρνηση Μπους. Κατά συνέπεια, η 11η Σεπτεμβρίου δεν συνέβη επειδή οι Άραβες μισούσαν την ελευθερία, αλλά επειδή ένα τοξικό μείγμα καταστολής και πολιτικής δυσλειτουργίας είχε προκαλέσει θυμό και απογοήτευση. Θεωρητικά, αυτό είχε νόημα. Και στην πράξη, ο Μπους όντως άσκησε πίεση [2] σε μερικούς αυταρχικούς συμμάχους των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, συμβάλλοντας στην πρώτη (και σε μεγάλο βαθμό ξεχασμένη) Αραβική Άνοιξη, όπως ήταν τότε γνωστή στους ακτιβιστές της περιοχής, η οποία βίωσε μια έκρηξη μαζικών διαδηλώσεων στο Μπαχρέιν, την Αίγυπτο, και τον Λίβανο το 2004 και το 2005.

Το 2006, ο Mohammed Mahdi Akef, ο ηγέτης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας της Αιγύπτου, παραδέχτηκε απρόθυμα σε εμένα ότι η πίεση του Μπους στην αιγυπτιακή δικτατορία είχε ανοίξει χώρο για την αντιπολίτευση. Και όπως μου είπε ο Abdel Moneim Aboul Fotouh, μια άλλη κορυφαία προσωπικότητα της Αδελφότητας: «Όλοι το γνωρίζουν. … Επωφεληθήκαμε, όλοι επωφελήθηκαν, και ο αιγυπτιακός λαός ωφελήθηκε ». Η Αδελφότητα έτυχε να δημοσιοποιήσει μια νέα μεταρρυθμιστική πρωτοβουλία τον Μάρτιο του 2004, την ώρα που η κυβέρνηση Μπους εργαζόταν για να αποκαλύψει την δική της αποκαλούμενη Πρωτοβουλία για την Ευρύτερη Μέση Ανατολική (Greater Middle East Initiative). Αυτό δεν ήταν τυχαίο.

Η πίεση όμως δεν κράτησε. Αφού τα ισλαμιστικά κινήματα σημείωσαν κέρδη σε ολόκληρη την περιοχή -και ειδικά μετά την αιφνιδιαστική εκλογική νίκη της Χαμάς στα παλαιστινιακά εδάφη το 2006- η κυβέρνηση Μπους αποφάσισε ότι η προοπτική της αραβικής δημοκρατίας ήταν λιγότερο ελκυστική από όσο υπολόγιζε αρχικά. Επιπλέον, για να σταθεροποιηθεί το Ιράκ μετά την εισβολή και να αντιμετωπιστεί το Ιράν, η κυβέρνηση χρειαζόταν επειγόντως την συνεργασία αυταρχικών συμμάχων και φαινόταν ν έχει ρίσκο το να ζητήσει μεγαλύτερη συνεργασία ενώ απειλούσε επίσης με περικοπές της βοήθειας [από τις ΗΠΑ].

ΕΛΠΙΔΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΜΙΑ ΤΥΧΗ