Πώς να σωθεί η πυρηνική συμφωνία του Ιράν | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πώς να σωθεί η πυρηνική συμφωνία του Ιράν

Και οι δύο πλευρές πρέπει να αναθεωρήσουν τις κόκκινες γραμμές τους -ή να ρισκάρουν πόλεμο

Δυτικοί αξιωματούχοι εκφράζουν ανησυχίες ότι ο νέος πρόεδρος του Ιράν, Εμπραχίμ Ραϊσί θα τορπιλίσει τελικά τις συνομιλίες μεταξύ της χώρας του και των μεγάλων παγκόσμιων δυνάμεων που αποσκοπούν στην αποκατάσταση της πυρηνικής συμφωνίας του 2015, η οποία ήταν σε αταξία από τότε που η κυβέρνηση Τραμπ απέσυρε τις Ηνωμένες Πολιτείες από την συμφωνία το 2018. Ανησυχούν ότι ο Raisi καθυστερεί ήδη την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων και ότι όταν οι συνομιλίες τελικά ξαναρχίσουν, η διοίκησή του θα θέσει μη πρακτικά αιτήματα. Αλλά το πραγματικό εμπόδιο που αντιμετωπίζουν οι διαπραγματεύσεις δεν είναι οι σκληροπυρηνικές απόψεις της κυβέρνησης Ραϊσί, αλλά η αποτυχία της Ουάσινγκτον και της Τεχεράνης να επιλύσουν τις θεμελιώδεις διαφωνίες που ματαίωσαν μια συμφωνία στον τελευταίο γύρο των συνομιλιών στην Βιέννη τον Ιούνιο -ακόμη και υπό την πιο μετριοπαθή κυβέρνηση του προέδρου Χασάν Ρουχανί.

22092021-1.jpg

Ο Ιρανός τότε υποψήφιος πρόεδρος, Εμπραχίμ Ραϊσί, στην Τεχεράνη, στο Ιράν, τον Ιούνιο του 2021. WANA News Agency / Reuters
-------------------------------------------------------------

Στην πραγματικότητα, η νέα κυβέρνηση του Ιράν [3] φαίνεται αποφασισμένη να συνεχίσει τις συνομιλίες και είναι πιθανό να συνεχίσει από εκεί που σταμάτησε η προκάτοχός της. Η Τεχεράνη παραμένει δεσμευμένη στην πρόοδο που σημειώθηκε μεταξύ Απριλίου και Ιουνίου κατά την διάρκεια έξι γύρων συνομιλιών με στόχο την αναζωογόνηση της συμφωνίας, γνωστή ως Κοινό Συνολικό Σχέδιο Δράσης (Joint Comprehensive Plan of Action, JCPOA). Αλλά εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν αποτύχουν να προσαρμόσουν τις θέσεις τους ώστε να γεφυρώσουν το χάσμα που τους χωρίζει, θα παραμείνουν σε αδιέξοδο -με δυνητικά καταστροφικά αποτελέσματα και για τις δύο χώρες και για ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Αν επιδιώκουν διαφορετικό αποτέλεσμα, τότε χρειάζονται διαφορετική προσέγγιση.

ΒΓΗΚΑΝ ΤΑ ΜΑΧΑΙΡΙΑ

Στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης βρίσκονται λανθασμένες αντιλήψεις και από τις δύο πλευρές. Η κυβέρνηση Μπάιντεν αντιμετωπίζει το Ιράν όπως θα αντιμετώπιζε κάθε αντίπαλο διαπραγματευόμενο εταίρο, ενώ το Ιράν, το οποίο κάηκε από την αποχώρηση του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ και επλήγη από την επιβολή δρακόντειων κυρώσεων, θεωρεί τον εαυτό του ως το θιγόμενο μέρος. Από την πλευρά της, η ιρανική ηγεσία πιστεύει ότι ο χρόνος είναι με το μέρος της: εκτιμά ότι η Ουάσινγκτον έχει ήδη επιβάλει κυρώσεις στο Ιράν κι όμως η οικονομία του Ιράν έχει επιβιώσει και τώρα επεκτείνεται. Δεδομένης της εκθετικής ανάπτυξης του πυρηνικού τους προγράμματος, οι αξιωματούχοι στην Τεχεράνη πιστεύουν ότι είναι σε καλή θέση να δημιουργήσουν περισσότερη μόχλευση και να αποσπάσουν περισσότερες παραχωρήσεις από την Δύση.

Αλλά η αλήθεια είναι ότι η κατάρρευση του JCPOA θα αντιπροσώπευε το χειρότερο όλων των σεναρίων και για τις δύο χώρες. Εάν αποτύχουν να αλλάξουν τακτική όταν ξαναρχίσουν οι συνομιλίες, οι διαπραγματεύσεις είναι βέβαιο ότι θα καταλήξουν σε αδιέξοδο. Ελλείψει μιας οδού για την αποκατάσταση της πυρηνικής συμφωνίας, η κυβέρνηση Μπάιντεν θα αντιμετωπίσει τεράστια πολιτική πίεση για να εντείνει την πολιτική του Τραμπ για εφαρμογή «μέγιστης πίεσης», στην οποία η κυβέρνηση Μπάιντεν αντιτάχθηκε και χαρακτήρισε ως άθλια αποτυχία [4]. Επιπλέον, η Ουάσινγκτον θα αναγκαζόταν να πάρει ακόμη πιο δύσκολες αποφάσεις καθώς το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν έφτασε στο σημείο χωρίς επιστροφή και οι επαναλαμβανόμενες ισραηλινές εκκλήσεις για στρατιωτική δράση έγιναν πιο δυνατές και πιο ηχηρές.

Το Ιράν αισθάνεται ήδη ένα πλεονέκτημα στην ισορροπία της περιφερειακής ισχύος μετά τον θρίαμβο των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και την χαοτική λύση του μακρύτερου πολέμου των Ηνωμένων Πολιτειών. Το Ιράν θα μπορούσε να ενθαρρύνει τους συμμάχους του και τους πληρεξουσίους του στο Ιράκ και την Συρία να πιέσουν πιο επιθετικά τις αμερικανικές δυνάμεις να αποχωρήσουν. Η κλιμάκωση των εντάσεων, ωστόσο, θα μπορούσε να αποδειχθεί δαπανηρή για το Ιράν. Οι πυρηνικές πρόοδοί του θα επέστρεφαν την χώρα σε καθεστώς διεθνούς παρία: καθώς το Ιράν διασχίζει περισσότερες κόκκινες γραμμές του JCPOA, οι Ευρωπαίοι θα αποκαταστήσουν τις κυρώσεις του ΟΗΕ που ήρθησαν με την πυρηνική συμφωνία και θα επέβαλαν τις δικές τους πολυμερείς κυρώσεις. Ως αποτέλεσμα, άλλα έθνη θα δυσκολεύονταν να διατηρήσουν το εμπόριο με το Ιράν. Όλα αυτά θα προκαλούσαν περισσότερο πόνο στον ιρανικό λαό -ο οποίος έχει ήδη βυθιστεί σε μυριάδες κρίσεις, που κυμαίνονται από την οικονομική στασιμότητα έως την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και την μαινόμενη πανδημία της COVID-19. Η Τεχεράνη θα διακινδύνευε επίσης να γίνει στόχος πιο κρυφών επιχειρήσεων που θα σαμποτάρουν πυρηνικές εγκαταστάσεις και κρίσιμες υποδομές της και θα δολοφονούν πυρηνικούς επιστήμονές της.

Οι περιφερειακές επιπτώσεις θα ήταν σοβαρές. Με την Τεχεράνη και την Ουάσινγκτον να έχουν βγάλει τα μαχαίρια, η περιοχή θα βυθιστεί σε μεγαλύτερη σύγκρουση και αστάθεια, αντί να δει πρόοδο στις προσπάθειες αποκλιμάκωσης μεταξύ του Ιράν και ορισμένων αραβικών γειτόνων του. Η Ουάσινγκτον θα έβλεπε τότε μια ζώνη χάους που εκτείνεται από το Αφγανιστάν έως τα σύνορα του Ισραήλ. Για την κυβέρνηση Μπάιντεν, η αποτυχία των συνομιλιών της Βιέννης θα εκτροχιάσει μια ευρύτερη ατζέντα εξωτερικής πολιτικής που προσπαθεί να στρέψει την εστίαση από τη Μέση Ανατολή σε παγκόσμια ζητήματα, όπως η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, και ο ανταγωνισμός των μεγάλων δυνάμεων, ειδικά με την Κίνα. Ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν θα μπορούσε ακόμη και να βρεθεί στην πορεία για μια άλλη ένοπλη επέμβαση στη Μέση Ανατολή του είδους που τόσο δυναμικά έχει υποσχεθεί να αποφύγει.

Ο ΔΙΑΒΟΛΟΣ ΚΡΥΒΕΤΑΙ ΣΤΙΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

Η πρόκληση που αντιμετωπίζει η Ουάσινγκτον και η Τεχεράνη είναι το πώς να αποκατασταθεί το JCPOA [5] στον απόηχο της ρήξης που υποκίνησε η κυβέρνηση Τραμπ. Μετά από έξι γύρους συνομιλιών, οι Ηνωμένες Πολιτείες συμφώνησαν να άρουν τις περισσότερες από τις κυρώσεις της εποχής Τραμπ κατά του Ιράν, αλλά όχι όλες. Η Τεχεράνη πιστεύει ότι ορισμένες από τις κυρώσεις που θα παραμείνουν σε ισχύ παραβιάζουν κατάφωρα την αρχική πυρηνική συμφωνία. Για παράδειγμα, αφού το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ απέρριψε ομόφωνα το ψήφισμα των ΗΠΑ για παράταση του εμπάργκο όπλων των Ηνωμένων Εθνών που λήγει, η κυβέρνηση Τραμπ έθεσε μονομερές εμπάργκο στην παροχή ή αγορά συμβατικών όπλων από και προς το Ιράν. Το Ιράν θεωρεί αυτήν την πολιτική ως μια προσπάθεια να εμποδίσει άλλες χώρες να ασχοληθούν με μια δραστηριότητα που το διεθνές δίκαιο δεν απαγορεύει πλέον. Αλλά δεδομένης της εμπλοκής του Ιράν στους πολέμους στην Συρία και την Υεμένη, τις επιθέσεις εταίρων και πληρεξουσίων του Ιράν στα συμφέροντα των ΗΠΑ στο Ιράκ, και τις θαλάσσιες διαμάχες μεταξύ Ιράν και Ισραήλ, η κυβέρνηση Μπάιντεν φοβάται ότι η άρση του εμπάργκο θα προκαλέσει ισχυρή αντίθεση εγχωρίως και μεταξύ των περιφερειακών εταίρων.

Ορισμένα από τα μέτρα που η Δύση αναμένει να ληφθούν από το Ιράν στο πυρηνικό μέτωπο είναι εξίσου δύσκολο να επιλυθούν. Για παράδειγμα, οι Δυτικές δυνάμεις θέλουν το Ιράν να αποκαταστήσει τον «κρίσιμο χρόνο» (breakout time) -το χρονικό διάστημα που θα χρειαζόταν η Τεχεράνη ώστε να συγκεντρώσει αρκετό εμπλουτισμένο ουράνιο για ένα πυρηνικό όπλο- στο ένα έτος, όπως προβλέπει το JCPOA. Το Ιράν υπολογίζεται τώρα ότι απέχει μόνο έναν μήνα [6] από τον κρίσιμο χρόνο. Δεδομένων των προόδων που έχει σημειώσει το Ιράν στην έρευνα και ανάπτυξη από το 2019, ειδικά στους φυγοκεντρητές, η απλή αποσυναρμολόγηση των μηχανών είναι μάλλον ανεπαρκής για να ωθήσει την περίοδο κρίσιμου χρόνου πίσω στο ένα έτος. Αυτό που απαιτείται είναι να μπουν στη ναφθαλίνη οι υποδομές και οι γραμμές συναρμολόγησης των προηγμένων φυγοκεντρητών, ένα βήμα που η Τεχεράνη θεωρεί ταπεινωτικό και πέρα από τις δεσμεύσεις της στο JCPOA.

Οι δύο πλευρές απέχουν επίσης πολύ στην αλληλουχία των βημάτων που θα πρέπει να κάνουν για να επιστρέψουν στην πλήρη συμμόρφωση με το JCPOA. Δεδομένου ότι ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες που αποχώρησαν από το JCPOA, η Τεχεράνη αναμένει από την Ουάσινγκτον να κάνει το πρώτο βήμα με την άρση των κυρώσεων της εποχής Τραμπ και στην συνέχεια να δώσει στο Ιράν επαρκή χρόνο για να επαληθεύσει την αποτελεσματική ανακούφιση από τις κυρώσεις. Ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αλί Χαμενεΐ, υπέβαλε ρητά αυτό το αίτημα. Αυτό πηγάζει από την βαθιά δυσπιστία του Ιράν προς τις υποσχέσεις των ΗΠΑ [7]: Ιρανοί αξιωματούχοι ισχυρίζονται ότι πρέπει να δουν τα οικονομικά οφέλη που έχει να προσφέρει η συμφωνία και όχι να δεχτούν υποσχέσεις για εμπόριο και επενδύσεις που δεν αποδίδουν ποτέ καρπούς. Οι Αμερικανοί διαπραγματευτές φαίνονται πρόθυμοι να προωθήσουν έναν εμπροσθοβαρή βαθμό κατάργησης κυρώσεων, αλλά δεν είναι πρόθυμοι να άρουν όλες τις κυρώσεις ταυτόχρονα και στην συνέχεια να περιμένουν εβδομάδες για να επιστρέψει το Ιράν στην συμμόρφωση ενώ το πυρηνικό του πρόγραμμα θα συνεχίζει να αναπτύσσεται.

Επιπλέον, και οι δύο πλευρές επιδιώκουν δεσμεύσεις που δεν ήταν στο αρχικό πλαίσιο του JCPOA. Η Ουάσινγκτον επιθυμεί μια σαφή ιρανική δέσμευση ότι θα συμμετάσχει σε διαπραγματεύσεις για μια «ισχυρότερη και πιο μακροχρόνια» συμφωνία που θα μπορούσε να περιλαμβάνει την περιφερειακή προβολή ισχύος του Ιράν. Η Τεχεράνη αναζητά διαβεβαιώσεις ότι η Ουάσινγκτον δεν θα αποσυρθεί από το JCPOA για άλλη μια φορά ή θα το υπονομεύει συνεχώς με το να επιβάλλει νέες κυρώσεις. Χωρίς την βεβαιότητα ότι η ελάφρυνση των κυρώσεων θα διατηρηθεί μακροπρόθεσμα, λίγες ξένες επιχειρήσεις θα επενδύσουν στο Ιράν, και τα οικονομικά του οφέλη από την αναβίωση της συμφωνίας θα είναι ελάχιστα. Τα αιτήματα κάθε πλευράς είναι κατανοητά, αλλά είναι δύσκολο για την άλλη πλευρά να συμφωνήσει χωρίς σκληρές πολιτικές αποφάσεις στο υψηλότερο επίπεδο.

ΣΩΖΟΝΤΑΣ ΤΟ JCPOA

Το χειρότερο σενάριο για την Ουάσιγκτον και την Τεχεράνη δεν είναι αναπόφευκτο. Ο Μπάιντεν πρέπει να ασχοληθεί προσωπικά με την πολιτική του Ιράν και να αποδεχθεί το πολιτικό τίμημα για την προώθηση των βασικών συμφερόντων των ΗΠΑ [8] βάζοντας το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν πίσω στο κουτί του. Το αναδυόμενο δόγμα του περί αποφυγής των στρατιωτικών τελμάτων μέσω της διπλωματίας -και το θάρρος που επέδειξε να τερματίσει τον πόλεμο στο Αφγανιστάν παρά την σφαγή από επικρίσεις- υποδηλώνουν ότι είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει την πρόκληση. Εν τω μεταξύ, ο Ιρανός ομόλογός του, του οποίου οι σκληροπυρηνικές ομάδες ελέγχουν τώρα όλους τους μοχλούς εξουσίας στο Ιράν, δεν πρέπει να αφήσει το καλύτερο να γίνει ο εχθρός του καλού, επιδιώκοντας μαξιμαλιστικές απαιτήσεις. Η Τεχεράνη θα πρέπει επίσης να παραμερίσει την συμβολική της άρνηση να διαπραγματευτεί απευθείας με τους συνομιλητές των ΗΠΑ -μια πολιτική που μόνο επιβράδυνε την διαδικασία των διαπραγματεύσεων και την έκανε επιρρεπή σε παρεξηγήσεις.

Για να ξεφύγουν από το αδιέξοδο, και οι δύο πλευρές πρέπει να υποχωρήσουν από ορισμένες από τις κόκκινες γραμμές τους. Δεν υπάρχει κανένας λόγος για το Ιράν να απορρίψει περαιτέρω συνομιλίες στο μέλλον, όταν δεν υπάρχει δέσμευση ούτε νομικά ούτε χρονικά -και όταν οι διαπραγματεύσεις θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν κάποιες ανησυχίες της Τεχεράνης σχετικά με τις αδυναμίες της άρσης κυρώσεων. Στο ίδιο πνεύμα, δεν είναι προς το συμφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών να σπαταλήσουν μια ευκαιρία να περιορίσουν την ικανότητα του Ιράν να αναπτύξει μη συμβατικά όπλα με αντάλλαγμα ένα εμπάργκο στα συμβατικά όπλα που απέτυχε να περιορίσει την εγχώρια βιομηχανία όπλων και τις μεταφορές όπλων σε περιφερειακούς εταίρους της Τεχεράνης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι Ευρωπαίοι εταίροι τους θα πρέπει επίσης να συμβιβαστούν με ένα συντομότερο χρονοδιάγραμμα «κρίσιμου χρόνου»: εάν το αρχικό χρονοδιάγραμμα του ενός έτους είναι ανέφικτο, θα πρέπει να συμβιβαστούν με ένα παράθυρο διάρκειας εννέα ή δέκα μηνών, το οποίο θα ήταν προτιμότερο από κρίσιμο χρόνο ενός μηνός ή λιγότερο που θα υπήρχε χωρίς συμφωνία. Η Τεχεράνη θα πρέπει επίσης να απαντήσει γρήγορα στις αναπάντητες ερωτήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας σχετικά με τα μη αναφερόμενα ίχνη πυρηνικού υλικού που βρέθηκαν σε ιρανικές πυρηνικές τοποθεσίες τα οποία χρονολογούνται από τις πυρηνικές δραστηριότητες του Ιράν πριν από το 2003.

Εκτός των πυρηνικών συνομιλιών, η κυβέρνηση Μπάιντεν θα πρέπει να ενθαρρύνει τον διάλογο μεταξύ του Ιράν και των Αράβων γειτόνων του για την επίλυση ορισμένων από τα άλυτα ζητήματά τους σχετικά με τον ρόλο της Τεχεράνης στην περιοχή. Η ιρακινή κυβέρνηση φιλοξένησε τρεις γύρους διαπραγματεύσεων μεταξύ Ιρανών και Σαουδαράβων αξιωματούχων, καθώς και μια πρόσφατη σύνοδο κορυφής που περιελάμβανε ευρύτερα περιφερειακά κράτη. Η Ουάσινγκτον πρέπει να παροτρύνει τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, να ρίξει το βάρος του σε μια πρωτοβουλία περιφερειακού διαλόγου που θα φέρει κοντά το Ιράν, το Ιράκ, και τους έξι γείτονές του στον Κόλπο -Μπαχρέιν, Κουβέιτ, Ομάν, Κατάρ, Σαουδική Αραβία, και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα- ώστε να συζητήσουν μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια βιώσιμη αρχιτεκτονική ασφάλειας για την περιοχή του Περσικού Κόλπου.

Καμία από τις παραχωρήσεις που απαιτούνται για να εξέλθουν οι διαπραγματεύσεις από το αδιέξοδο δεν θα είναι εύκολη. Αλλά εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ιράν ελπίζουν να σώσουν την πυρηνική συμφωνία, θα πρέπει να δείξουν διάθεση να διερευνήσουν νέες ιδέες. Η διπλωματία πρέπει να στοχεύει στο να αδράξει την συγκυρία, με βάση την αντίληψη ότι οι συνομιλίες της Βιέννης θα μπορούσαν να είναι η τελευταία τους ευκαιρία να σώσουν μια συμφωνία που –παρ’ όλες τις ελλείψεις της- είναι πολύ προτιμότερη και λιγότερο δαπανηρή από τις εναλλακτικές λύσεις.

Σύνδεσμοι:
[1] https://twitter.com/AliVaez?ref_src=twsrc%5Egoogle%7Ctwcamp%5Eserp%7Ctwg...
[2] https://twitter.com/vali_nasr
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2021-06-16/irans-rigged-ele...
[4] https://twitter.com/BahmanKalbasi/status/1372569437702873088?s=20
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-03-02/bidens-...
[6] https://www.nytimes.com/2021/09/13/us/politics/iran-nuclear-fuel-enrichm...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2021-01-22/iran-wants-nucle...
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-02-02/iran-is...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-09-21/how-sav...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition