Ντετέκτιβ στον ουρανό

Λίγες ώρες αφότου οι Ταλιμπάν εισέβαλαν στην πρωτεύουσα του Αφγανιστάν στις 15 Αυγούστου, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης άρχισαν να χρησιμοποιούν εικόνες από εμπορικά διαχειριζόμενους δορυφόρους για να καταγράψουν το χάος που εκτυλισσόταν στο διεθνές αεροδρόμιο της Καμπούλ σε πραγματικό χρόνο. Οι εικόνες έδειξαν τεράστια κυκλοφοριακή συμφόρηση προς στο συγκρότημα [του αεροδρομίου] και πλήθη ανθρώπων να κατακλύζουν την άσφαλτο και τον μοναδικό διάδρομο [απο-προσγείωσης]. Τις επόμενες ημέρες, ο Τύπος συνέχισε να ενσωματώνει εμπορικές δορυφορικές εικόνες στα ρεπορτάζ του και οι βετεράνοι του στρατού χρησιμοποίησαν δημόσια διαθέσιμες δορυφορικές εικόνες για να βοηθήσουν Αφγανούς πρώην διερμηνείς να παρακάμψουν τα σημεία ελέγχου των Ταλιμπάν στον δρόμο τους προς το αεροδρόμιο.

Εκτόξευση στο Jiuquan Satellite Launch Center, στην επαρχία Gansu, στην Κίνα, τον Ιούνιο του 2020. China Out / Reuters
--------------------------------------------------------------

Δεν ήταν η πρώτη φορά αυτό το καλοκαίρι που οι δορυφορικές εικόνες από ιδιωτικές εταιρείες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της κατανόησης του κοινού για ένα μείζον ζήτημα εθνικής ασφάλειας. Στα τέλη Ιουνίου, ερευνητές στο James Martin Center for Nonproliferation Studies, που είναι κομμάτι του Ινστιτούτου Διεθνών Μελετών Middlebury με έδρα την Καλιφόρνια, ανακοίνωσαν ότι ανακάλυψαν περισσότερα από 100 νέα σιλό διηπειρωτικών βαλλιστικών πυραύλων στην δυτική Κίνα χρησιμοποιώντας εικόνες από μια ιδιωτική δορυφορική εταιρεία. Λιγότερο από έναν μήνα αργότερα, αναλυτές σε άλλο think tank ανέφεραν ότι είχαν εντοπίσει ένα δεύτερο κινεζικό πεδίο πυραύλων υπό κατασκευή. Αμφότερες οι αποκαλύψεις δεν προήλθαν από κυβερνητικές πηγές ή διαρροές στον Τύπο, αλλά από εικόνες που συλλέχθηκαν από δορυφόρους εμπορικής ιδιοκτησίας και λειτουργίας.

Αυτά τα γεγονότα είναι πιθανώς προάγγελοι ενός μέλλοντος με λιγότερα μυστικά [1]. Καθώς οι ιδιωτικοί δορυφόροι πολλαπλασιάζονται, δίνοντας στις μη κυβερνητικές οντότητες νέα εργαλεία [2] για την παρακολούθηση και την ανεξάρτητη επαλήθευση των ισχυρισμών των πολιτικών, οι κυβερνήσεις έχουν όλο και λιγότερο τον έλεγχο ευαίσθητων πληροφοριών. Αλλά η νέα εποχή της διαφάνειας που βασίζεται στην τεχνολογία παρέχει επίσης στις κυβερνήσεις νέες ευκαιρίες να αποκτήσουν στρατηγικό πλεονέκτημα – για παράδειγμα, με το να επιτρέπουν την ανεξάρτητη επαλήθευση των ισχυρισμών τους, ή με το να εκθέτουν τις παράνομες ή παραβατικές δραστηριότητες των αντιπάλων τους χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο πηγές και μεθόδους. Το αν θα κερδίσουν ή θα χάσουν οι κυβερνήσεις από αυτές τις αποκαλύψεις εξαρτάται από το τι έχουν να κρύψουν -και από το αν θα μάθουν να λειτουργούν με την υπόθεση ότι κάποιος τις παρακολουθεί πάντα.

ΕΞΑΦΑΝΙΖΟΜΕΝΑ ΜΥΣΤΙΚΑ

Μέχρι πολύ πρόσφατα, μόνο οι κυβερνήσεις είχαν τους πόρους για να λειτουργήσουν τον τεράστιο μηχανισμό πληροφοριών που απαιτείται για την παρακολούθηση των δραστηριοτήτων άλλων κρατών. Ως αποτέλεσμα, οι κυβερνήσεις διατήρησαν ένα σχεδόν μονοπώλιο στις ευαίσθητες πληροφορίες, επιτρέποντάς τους να καθορίσουν εάν και πότε θα αποκαλύψουν τα μυστικά των αντιπάλων τους. Για παράδειγμα, κατά την διάρκεια της κουβανικής πυραυλικής κρίσης, ο Αμερικανός πρέσβυς στα Ηνωμένα Έθνη, Adlai Stevenson, αντιμετώπισε περίφημα τον Σοβιετικό ομόλογό του με αναγνωριστικές εικόνες πυραυλικών τοποθεσιών στην Κούβα, εκθέτοντας στον κόσμο την κρυφή σοβιετική δραστηριότητα.

Από την δεκαετία του 1970, ωστόσο, ο πολλαπλασιασμός των εμπορικών δορυφόρων επέκτεινε την πρόσβαση [3] σε ευαίσθητες πληροφορίες που κάποτε ήταν σχεδόν αποκλειστικά στα χέρια των κυβερνήσεων. Την τελευταία δεκαετία, ο αριθμός των εμπορικών δορυφόρων που βρίσκονται σε τροχιά έχει αυξηθεί σημαντικά, όπως και η ποιότητα των εικόνων που παράγουν. Σήμερα, εκατοντάδες δορυφόροι που λειτουργούν από ιδιωτικές εταιρείες στέλνουν εικόνες υψηλής ανάλυσης πίσω στην γη σε σχεδόν άμεσο χρόνο. Η Planet, μια εξέχουσα εμπορική δορυφορική εταιρεία η οποία συγκέντρωσε τις εικόνες που χρησιμοποιήθηκαν για την ταυτοποίηση των πυραύλων της Κίνας, σήμερα λειτουργεί πάνω από 200 δορυφόρους και ισχυρίζεται ότι απεικονίζει ολόκληρη την επιφάνεια της γης κάθε 24 ώρες.

Η διαθεσιμότητα τέτοιου είδους λεπτομερών πληροφοριών από εμπορικούς δορυφόρους σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις δεν είναι πλέον οι μόνες οντότητες που αποφασίζουν πότε θα αποκαλύψουν δυνητικά ευαίσθητες πληροφορίες˙ δεξαμενές σκέψης (think tanks), μέσα μαζικής ενημέρωσης, ομάδες ακτιβιστών, ακόμη και ερασιτέχνες ντετέκτιβ το κάνουν τώρα, επίσης. Όπως περιγράψαμε σε ένα πρόσφατο άρθρο [4], αυτού του είδους οι «αποφάσεις αποκάλυψης» από μη κυβερνητικές οντότητες μπορούν να έχουν σημαντικές πολιτικές και στρατηγικές επιπτώσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτοί οι δρώντες μπορούν να χρησιμοποιήσουν δορυφορικές εικόνες για να επαληθεύσουν τους ισχυρισμούς πολιτικών ηγετών -είτε επιβεβαιώνοντας είτε αντικρούοντας επίσημες δηλώσεις και χρησιμεύοντας ως ένας ανεξάρτητος έλεγχος των κυβερνήσεων. Σε άλλες περιπτώσεις, οι μη κυβερνητικοί παράγοντες μπορούν να αποκαλύψουν πληροφορίες που δεν είχαν αναγνωριστεί προηγουμένως, συχνά επειδή οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να κρατήσουν κρυφές τις δραστηριότητές τους. Και στα δύο σενάρια, οι μη κυβερνητικοί δρώντες χρησιμεύουν ως τρίτοι πάροχοι πληροφοριών που μπορούν να διαμορφώσουν την εγχώρια και διεθνή γνώμη.

Δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις συχνά δυσαρεστούνται όταν χρησιμοποιούνται δορυφορικές εικόνες για να αποκαλύψουν τα τεχνάσματα ή τις αδικοπραξίες τους. Αυτό συνέβη μετά την σύνοδο κορυφής του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, με τον ηγέτη της Βόρειας Κορέας, Κιμ Γιονγκ Ουν, τον Ιούνιο του 2018, μετά την οποία διακήρυξε ότι «δεν υπάρχει πλέον πυρηνική απειλή» από την Βόρεια Κορέα. Μετά από λίγους μήνες από την ολοκλήρωση της συνόδου κορυφής, οι εμπορικές δορυφορικές εικόνες εντόπισαν 13 κρυφές βάσεις πυραύλων στον Βορρά, θέτοντας υπό αμφιβολία τους ισχυρισμούς του Τραμπ. Η έρευνά μας δείχνει ότι οι εμπορικές δορυφορικές εικόνες που έρχονται σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς ενός ηγέτη μπορούν επίσης να διαβρώσουν την δημόσια υποστήριξή του.

Οι κυβερνήσεις εξοργίζονται παρόμοια όταν τέτοιες εικόνες αποκαλύπτουν τις παραβατικές ή μυστικές τους δραστηριότητες. Η απόδειξη για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή του διεθνούς δικαίου μπορεί να οδηγήσει σε καταδίκη ή κυρώσεις από την διεθνή κοινότητα. Για παράδειγμα, οι εμπορικές δορυφορικές εικόνες μεγάλων εγκαταστάσεων εγκλεισμού στην δυτική επαρχία Σιντζιάνγκ της Κίνας, προσέφεραν στοιχεία για την φυλάκιση του εθνικού μειονοτικού πληθυσμού των Ουιγούρων από το Πεκίνο. Πολλές από αυτές τις εικόνες ενσωματώθηκαν σε αναφορές από ειδησεογραφικά πρακτορεία και ανθρωπιστικές οργανώσεις και αναφέρθηκαν σε καταγγελίες από κυβερνήσεις για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το Πεκίνο.

Αποκαλύψεις ευαίσθητων στρατιωτικών ή άλλων μυστικών ενεργειών μπορεί να προκαλέσουν άλλα προβλήματα, θέτοντας σε κίνδυνο τις εν εξελίξει επιχειρήσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα κράτη μπορεί να αναγκαστούν να αναγνωρίσουν ενέργειες που θα προτιμούσαν να κρατήσουν κρυφές από την κοινή θέα: για παράδειγμα, οι New York Times χρησιμοποίησαν εμπορικές εικόνες για να αποκαλύψουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούσαν μη επανδρωμένα αεροσκάφη από μυστικές βάσεις στην Δυτική Αφρική, οδηγώντας κορυφαίους Αμερικανούς αξιωματούχους να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη αυτών των βάσεων. Σε άλλες περιπτώσεις, η απειλή να πιαστούν από τις ταχέως πολλαπλασιαζόμενες τεχνολογίες συλλογής πληροφοριών μπορεί να οδηγήσει τις κυβερνήσεις απλώς να απέχουν από ορισμένες επιχειρήσεις. Σε κάθε περίπτωση, η ύπαρξη ιδιωτικών δορυφορικών εικόνων μπορεί να περιορίσει την ελευθερία δράσης των κυβερνήσεων.

ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΕΞΑΠΑΤΗΣΗΣ

Αν και η αποκάλυψη ευαίσθητων πληροφοριών από μη κυβερνητικούς παράγοντες μπορεί να θέσει σημαντικές προκλήσεις για τα κράτη, δεν είναι πάντα επιζήμια [5]. Στην πραγματικότητα, η ανάθεση αποφάσεων δημοσιοποίησης σε οντότητες εκτός κυβέρνησης μπορεί συχνά να είναι στρατηγικά συμφέρουσα. Για παράδειγμα, όταν οι δορυφορικές εικόνες επιβεβαιώνουν τους ισχυρισμούς ενός ηγέτη σχετικά με μια αντίπαλη δύναμη κατά την διάρκεια μιας διεθνούς κρίσης, μια τέτοια αποκάλυψη μπορεί να ενισχύσει την δημόσια υποστήριξη για αυτόν τον ηγέτη και τις πολιτικές του. Η έρευνά μας υποδηλώνει ότι η σχετική ανεξαρτησία των ιδιωτικών εταιρειών εμποτίζει τις δορυφορικές εικόνες που δημοσιεύουν με μεγαλύτερη αξιοπιστία από αντίστοιχες πληροφορίες που δημοσιεύονται από κυβερνητικές υπηρεσίες πληροφοριών.

Οι κυβερνήσεις μπορούν επίσης να επωφεληθούν όταν οι εμπορικές δορυφορικές εταιρείες αποκαλύπτουν ευαίσθητες πληροφορίες σχετικά με αντίπαλες δυνάμεις. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ίσως να θέλουν να δημοσιοποιήσουν αυτές τις πληροφορίες, αλλά ίσως επίσης να ανησυχούν ότι η δημοσίευσή τους θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο διαβαθμισμένες πηγές και μεθόδους. Οι μη κυβερνητικές αποκαλύψεις μπορούν επομένως να βοηθήσουν τις κυβερνητικές υπηρεσίες να προωθήσουν τα συμφέροντά τους -με το να δικαιολογούν είτε διευρυμένους προϋπολογισμούς είτε την απόκτηση νέων όπλων. Για τις πρόσφατες αποκαλύψεις σχετικά με τους κινεζικούς πυραύλους, ο αρχηγός του επιτελείου της Πολεμικής Αεροπορίας, στρατηγός Charles Brown, δήλωσε: «Είναι καλό που είναι εκεί έξω, έτσι ώστε οι άνθρωποι να βλέπουν τον ρυθμό αλλαγής του αντιπάλου μας. … Βοηθά πραγματικά να αξιολογήσουμε αυτό για το οποίο μιλάμε, το γιατί χρειαζόμαστε αυτήν την ικανότητα».

Μερικές φορές, τέτοιες επιθυμητές γνωστοποιήσεις δεν συνεπάγονται συντονισμό μεταξύ κυβέρνησης και οντότητας που αποκαλύπτει. Ανεξάρτητοι αναλυτές δημοσιεύουν μια ανακάλυψη και οι κυβερνητικοί φορείς αξιοποιούν την αποκάλυψη προς όφελός τους. Άλλες φορές, μια κυβέρνηση μπορεί να συντονιστεί (σε διαφορετικό βαθμό) με μια μη κυβερνητική οντότητα για να την βοηθήσει να κάνει αποκαλύψεις. Οι κυβερνητικές υπηρεσίες, για παράδειγμα, έχουν προτρέψει ανεξάρτητους φορείς να κοιτάξουν σε ορισμένους τομείς. Ο ναύαρχος Charles Richard, διοικητής της Στρατηγικής Διοίκησης των ΗΠΑ (U.S. Strategic Command) -ο διαχειριστής του πυρηνικού οπλοστασίου της Αμερικής- ενθάρρυνε πρόσφατα ανεξάρτητους αναλυτές να συνεχίσουν την αναζήτηση κινεζικών πυραυλικών τοποθεσιών, υπονοώντας την ύπαρξη άλλων πυραυλικών εγκαταστάσεων: «Αν σας αρέσει να βλέπετε εμπορικές δορυφορικές εικόνες ή πράγματα στην Κίνα», είπε, «μπορώ να σας προτείνω να συνεχίσετε να ψάχνετε;».

Κατά καιρούς, οι κυβερνήσεις προχωρούν ένα βήμα παραπέρα και παρέχουν αναλυτική βοήθεια σε μη κυβερνητικές οντότητες. Το σχέδιο Tearline της National Geospatial-Intelligence Agency, για παράδειγμα, συνεργάζεται με μη κερδοσκοπικές ομάδες και παρέχει εικόνες από εμπορικούς δορυφόρους για να υποστηρίξει την ανάλυση πληροφοριών ανοιχτών πηγών σε μια ποικιλία στρατηγικών, οικονομικών, και ανθρωπιστικών θεμάτων που πιστεύει ότι δεν αναφέρονται επαρκώς σε δημόσιους χώρους.

Υπό ορισμένες συνθήκες, η αποκάλυψη των κρυφών κυβερνητικών δραστηριοτήτων μπορεί να αποδειχθεί στρατηγικά επιθυμητή ακόμη και για το κράτος του οποίου τα μυστικά αποκαλύπτονται. Ορισμένοι αναλυτές έχουν υποθέσει ότι το Πεκίνο ήθελε να εντοπιστούν οι τοποθεσίες των σιλό των βαλλιστικών πυραύλων, δεδομένης της ελάχιστης φροντίδας που αφιέρωσε για να τους κρύψει από τις δορυφορικές πτήσεις. Η κατασκευή νέων εγκαταστάσεων ενδέχεται να είναι μέρος αυτού που ο ειδικός για τα πυρηνικά όπλα James Acton χαρακτήρισε ως ένα περίτεχνο «παιχνίδι εξαπάτησης» (“shell game”) για να αποκρύψει το πραγματικό μέγεθος του οπλοστασίου του και να περιπλέξει τις προσπάθειες στοχοποίησης κινεζικών πυραύλων.

ΟΛΑ ΤΑ ΒΛΕΜΜΑΤΑ ΣΕ ΜΕΝΑ

Η μη κυβερνητική χρήση δορυφορικών εικόνων για την αποκάλυψη ευαίσθητων πληροφοριών δεν είναι εντελώς καινούργια. Το δορυφορικό πρόγραμμα των ΗΠΑ, Landsat, προσφέρει εικόνες σε μη κυβερνητικούς χρήστες από την δεκαετία του 1970. Η Γαλλία άρχισε να πουλά δημόσια εικόνες από τον δορυφόρο της SPOT την δεκαετία του 1980 και εικόνες υψηλής ανάλυσης από εμπορικούς δορυφόρους κυκλοφορούν στην αγορά από την δεκαετία του 1990. Αλλά παρότι αυτά τα προγράμματα έκαναν τις εικόνες διαθέσιμες στο κοινό, η κάλυψή τους ήταν συχνά σπάνια και οι εικόνες τους ήταν συνήθως ακριβές. Επιπλέον, οι κυβερνήσεις ασκούσαν τακτικά «έλεγχο του κλείστρου [της φωτογραφικής μηχανής]», απαγορεύοντας την συλλογή εμπορικών εικόνων πάνω από ορισμένες περιοχές ή αγοράζοντας το σύνολο [των εικόνων αυτών], καθιστώντας τις συγκεκριμένες περιοχές απρόσιτες για μη κυβερνητικούς πελάτες.

Αυτό που διαφέρει σήμερα είναι το μέγεθος και το εύρος του εμπορικού δορυφορικού τομέα και η ευκολία διάδοσης των πληροφοριών. Η πρόοδος στην τεχνολογία δορυφόρων και η αυξανόμενη διαθεσιμότητα πλατφορμών εμπορικών εκτοξεύσεων στο διάστημα κατέστησαν για τις ιδιωτικές εταιρείες ευκολότερη και φθηνότερη την λειτουργία των δικών τους δορυφόρων. Ταυτόχρονα, ισχυρότεροι υπολογιστές και βελτιωμένη συνδεσιμότητα στο Διαδίκτυο σημαίνουν ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι και οργανισμοί εκτός κυβέρνησης μπορούν να έχουν πρόσβαση και να αναλύουν εικόνες που συλλέγονται από τον αυξανόμενο αστερισμό των ιδιωτικών δορυφόρων.

Όσο αυξάνεται ο αριθμός των ιδιωτικών δορυφόρων, τόσο αυξάνεται και ο όγκος των πληροφοριών που διατίθενται σε μη κυβερνητικούς χρήστες. Ο κυβερνητικός έλεγχος επί των πληροφοριών θα μειωθεί. Και καθώς οι νέες τεχνολογίες συνεχίζουν να συρρικνώνουν το «παρασκήνιο» όπου οι κυβερνήσεις μπορούν να αποκρύπτουν δραστηριότητες από το κοινό, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα αναγκαστούν να γίνουν πιο αποτελεσματικοί σκηνοθέτες. Μερικές φορές, θα αναγκαστούν να αλλάξουν κυβερνητικές πολιτικές λόγω ανίχνευσης -ή φόβου ότι θα ανιχνευθούν. Άλλες φορές, θα χρειαστεί να βρουν τρόπους για να εκμεταλλευτούν αυτή τη νέα πραγματικότητα και να αποκομίσουν τα στρατηγικά οφέλη των μη κυβερνητικών αποκαλύψεων. Ανεξάρτητα από το τι θα κάνουν, ωστόσο, οι κυβερνήσεις θα είναι όλο και πιο δύσκολο να κρύψουν τις δραστηριότητές τους από τον αυξανόμενο αριθμό ιδιωτικών ντετέκτιβ στον ουρανό.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/north-america/2020-08-31/coming-...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-02-10/technol...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-11-02/intelli...
[4] https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0022002720987285
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2015-03-01/disrupt...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2021-09-23/private-eyes-sky

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition