Η ατέλειωτη κρίση της Βενεζουέλας

Για μια ματιά στο μέλλον της Βενεζουέλας, κοιτάξτε την Arauquita, μια απομακρυσμένη συνοριακή πόλη της Κολομβίας με περίπου 5.000 κατοίκους. Τον Μάιο, χιλιάδες κουρελιασμένοι Βενεζουελάνοι πρόσφυγες από την γειτονική επαρχία Apure άρχισαν να φτάνουν στην Αρακουίτα με ζοφερές ιστορίες περί αεροπορικών βομβαρδισμών και ερευνών πότρα-πόρτα από στρατιώτες της Βενεζουέλας. Ένας μικρός πόλεμος είχε ξεσπάσει στην περιοχή, φέρνοντας τον στρατό που είναι πιστός στον πρόεδρο της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο ενάντια στο Δέκατο Μέτωπο -μια αντιπολιτευτική ομάδα του FARC (Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας), της μαρξιστικής ομάδας ανταρτών της Κολομβίας που μετατράπηκε σε καρτέλ διακίνησης ναρκωτικών, το οποίο χρόνια πριν είχε περάσει τα σύνορα και ουσιαστικά έχει καταλάβει ένα τμήμα της επαρχίας Apure.

Ένας στρατιώτης στο Καράκας, στην Βενεζουέλα, τον Μάιο του 2013. Jorge Silva / Reuters
------------------------------------------------------

Οι λόγοι για τις μάχες παραμένουν καλυμμένοι με αβεβαιότητα -μπορεί να προήλθαν από μια διαμάχη για τα κέρδη των οδών διακίνησης ναρκωτικών του Δέκατου Μετώπου. Αλλά το αποτέλεσμα των συγκρούσεων ήταν πιο αποκαλυπτικό, ακόμη και σοκαριστικό: η ικανότητα του κράτους της Βενεζουέλας είναι τόσο περιορισμένη που δεν μπορεί να διώξει τους μαχητές του FARC. Το Δέκατο Μέτωπο παραμένει η de facto εξουσία στην περιοχή παρά την επίδειξη ισχύος πυρός από την κυβέρνηση Μαδούρο.

Οι μάχες στην Apure μπορεί να είναι ένα σημάδι γι’ αυτά που έρχονται. Το καθεστώς της Βενεζουέλας δεν είναι απλώς μια στρατιωτική δικτατορία αλλά και μια εγκληματική επιχείρηση. Αντί για ένα λογικό-γραφειοκρατικό Weberιανό κράτος, αυτό στο οποίο ηγείται ο Μαδούρο είναι μια χαλαρή συνομοσπονδία εγκληματικών οπλαρχηγών όπου παίζει το ρόλο του capo di tutti capi -του αφεντικού των αφεντικών. Κανονικά, ο Μαδούρο είναι σε θέση να διαιτητεύσει διαφορές μεταξύ των λοχαγών του. Αλλά μερικές φορές, όπως και στην Apure, το σύστημα καταρρέει και η βία ξεσπά.

Οι στρατηγοί του στρατού κάνουν τις περισσότερες βρωμοδουλειές σήμερα. Οι στρατηγοί ελέγχουν τα πάντα, από τα καλά εφοδιασμένα bodegones του Καράκας –καταστήματα λιανικού εμπορίου υψηλών προδιαγραφών, όπου κάθε είδος εισαγόμενου αγαθού είναι άμεσα διαθέσιμο έναντι δολαρίων ΗΠΑ- έως πολύ πιο σκοτεινούς τομείς, όπως το ποτισμένο με αίμα κολτάν, μια σπάνια γαία, από τις ζούγκλες του νότου. Κολομβιανά εγκληματικά συνδικάτα, όπως το Δέκατο Μέτωπο των FARC και η αντίπαλη και διαβόητη για την βιαιότητά της ομάδα ανταρτών ELN, λειτουργούν σε συνεννόηση με αξιωματούχους της Βενεζουέλας και ανά εποχές αμφισβητούν τις Αρχές. Άλλες προσοδοφόρες επιχειρήσεις κατέληξαν σε χέρια πολιτών που βρίσκονται κοντά στο καθεστώς -τέτοια πρόσωπα ηγήθηκαν της άνθησης των υψηλών προδιαγραφών κατασκευών σε εύπορες περιοχές του Καράκας- ή σε συμμορίες, οι οποίες, για παράδειγμα, διαχειρίζονται την καθημερινή λειτουργία των φυλακών και αποσπούν παχυλά κέρδη μέσω της ανελέητης εκβίασης κρατουμένων.

Ένα μαφιόζικο κράτος (Mafia state) όπως η Βενεζουέλα μπορεί να φαίνεται σταθερό στην καθημερινότητα, αλλά είναι εγγενώς ασταθές -όπως γνωρίζουν πολύ καλά οι πρόσφυγες από την Apure. Οι δεξαμενές σκέψης και οι διπλωμάτες στην Ουάσινγκτον συνεχίζουν να ρωτούν πώς το καθεστώς μπορεί να ωθηθεί προς την δημοκρατία, αλλά το πραγματικό ερώτημα που αντιμετωπίζει η Βενεζουέλα αυτή την στιγμή είναι πολύ πιο ζοφερό: Θα παραμείνει συνεκτική η συνομοσπονδία εγκληματιών της οποίας ηγείται ο Μαδούρο για να αποφύγει τις εσωτερικές συγκρούσεις, ή το μέλλον της Βενεζουέλας μοιάζει πολύ με το παρόν της Apure, με ένοπλες συμμορίες να διεξάγουν μεταξύ τους πολέμους που βυθίζουν την χώρα σε αναρχική βία;

Η ΟΦΘΑΛΜΑΠΑΤΗ ΤΟΥ ΚΑΡΑΚΑΣ

Οι περιγραφές της κατάστασης της Βενεζουέλας συνήθως ξεκινούν όχι στην επαρχία Apure αλλά στους ουρανοξύστες του Καράκας, όπου τώρα υπάρχει μια ψευδαίσθηση κανονικότητας. Οι μαζικές (και δολοφονικά καταπιεσμένες) διαδηλώσεις στους δρόμους των τελευταίων ετών έχουν παρέλθει. Το ίδιο, επίσης, και οι μέρες της υψηλών διακυβευμάτων πολιτικής αντιπαράθεσης μεταξύ του καθεστώτος Μαδούρο και της αντιπολίτευσης στην Βενεζουέλα.

Οι Βενεζουελάνοι είναι εξαντλημένοι και απελπισμένοι. Χρόνια διαδηλώσεων στους δρόμους, οι οποίες ξεσπούσαν από το 2002 έως το 2017, δεν κατάφεραν να φέρουν απτή πολιτική αλλαγή. Με τις ελπίδες τους να διαψεύδονται, πολλοί Βενεζουελάνοι κοιτούν την ηγεσία της αντιπολίτευσης με βαθύ σκεπτικισμό και θυμό. Η απελπισία τούς οδήγησε σε έξοδο από την χώρα. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), υπολόγισε ότι περίπου 5,4 εκατομμύρια Βενεζουελάνοι εγκατέλειψαν την χώρα τα τελευταία χρόνια -σχεδόν το ένα πέμπτο του πληθυσμού. Μια πρόσφατη μελέτη [1] διαπίστωσε ότι η μέση ηλικία των μεταναστών από την Βενεζουέλα είναι τα 32 έτη: άτομα στην ακμή της επαγγελματικής τους ζωής, συμπεριλαμβανομένων πολλών νέων που κάποτε ήταν στον πυρήνα του κινήματος διαμαρτυρίας.

Η αντιπολίτευση ξεκίνησε μια άλλη προσπάθεια να κατακτήσει την εξουσία τον Ιανουάριο του 2019, όταν ο Χουάν Γκουαϊδό, τότε πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης, διεκδίκησε την προεδρία για τον εαυτό του, αφότου η κυβέρνηση Μαδούρο διεξήγαγε μια βάναυσα νοθευμένη προεδρική εκλογική διαδικασία. Η πρόκληση του Γκουαϊδό ενθουσίασε τους Βενεζουελάνους -και τον κόσμο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ηγήθηκαν της επίθεσης, με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ να επεκτείνει γρήγορα την επίσημη αναγνώριση στον Γκουαϊδό ως προσωρινό πρόεδρο. Συνολικά, 60 χώρες τελικά αναγνώρισαν την αξίωση του Γκουαϊδό, συμπεριλαμβανομένων των περισσοτέρων πλούσιων δημοκρατιών και σχεδόν ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής.