Η ατέλειωτη κρίση της Βενεζουέλας

Για μια ματιά στο μέλλον της Βενεζουέλας, κοιτάξτε την Arauquita, μια απομακρυσμένη συνοριακή πόλη της Κολομβίας με περίπου 5.000 κατοίκους. Τον Μάιο, χιλιάδες κουρελιασμένοι Βενεζουελάνοι πρόσφυγες από την γειτονική επαρχία Apure άρχισαν να φτάνουν στην Αρακουίτα με ζοφερές ιστορίες περί αεροπορικών βομβαρδισμών και ερευνών πότρα-πόρτα από στρατιώτες της Βενεζουέλας. Ένας μικρός πόλεμος είχε ξεσπάσει στην περιοχή, φέρνοντας τον στρατό που είναι πιστός στον πρόεδρο της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο ενάντια στο Δέκατο Μέτωπο -μια αντιπολιτευτική ομάδα του FARC (Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας), της μαρξιστικής ομάδας ανταρτών της Κολομβίας που μετατράπηκε σε καρτέλ διακίνησης ναρκωτικών, το οποίο χρόνια πριν είχε περάσει τα σύνορα και ουσιαστικά έχει καταλάβει ένα τμήμα της επαρχίας Apure.

Ένας στρατιώτης στο Καράκας, στην Βενεζουέλα, τον Μάιο του 2013. Jorge Silva / Reuters
------------------------------------------------------

Οι λόγοι για τις μάχες παραμένουν καλυμμένοι με αβεβαιότητα -μπορεί να προήλθαν από μια διαμάχη για τα κέρδη των οδών διακίνησης ναρκωτικών του Δέκατου Μετώπου. Αλλά το αποτέλεσμα των συγκρούσεων ήταν πιο αποκαλυπτικό, ακόμη και σοκαριστικό: η ικανότητα του κράτους της Βενεζουέλας είναι τόσο περιορισμένη που δεν μπορεί να διώξει τους μαχητές του FARC. Το Δέκατο Μέτωπο παραμένει η de facto εξουσία στην περιοχή παρά την επίδειξη ισχύος πυρός από την κυβέρνηση Μαδούρο.

Οι μάχες στην Apure μπορεί να είναι ένα σημάδι γι’ αυτά που έρχονται. Το καθεστώς της Βενεζουέλας δεν είναι απλώς μια στρατιωτική δικτατορία αλλά και μια εγκληματική επιχείρηση. Αντί για ένα λογικό-γραφειοκρατικό Weberιανό κράτος, αυτό στο οποίο ηγείται ο Μαδούρο είναι μια χαλαρή συνομοσπονδία εγκληματικών οπλαρχηγών όπου παίζει το ρόλο του capo di tutti capi -του αφεντικού των αφεντικών. Κανονικά, ο Μαδούρο είναι σε θέση να διαιτητεύσει διαφορές μεταξύ των λοχαγών του. Αλλά μερικές φορές, όπως και στην Apure, το σύστημα καταρρέει και η βία ξεσπά.

Οι στρατηγοί του στρατού κάνουν τις περισσότερες βρωμοδουλειές σήμερα. Οι στρατηγοί ελέγχουν τα πάντα, από τα καλά εφοδιασμένα bodegones του Καράκας –καταστήματα λιανικού εμπορίου υψηλών προδιαγραφών, όπου κάθε είδος εισαγόμενου αγαθού είναι άμεσα διαθέσιμο έναντι δολαρίων ΗΠΑ- έως πολύ πιο σκοτεινούς τομείς, όπως το ποτισμένο με αίμα κολτάν, μια σπάνια γαία, από τις ζούγκλες του νότου. Κολομβιανά εγκληματικά συνδικάτα, όπως το Δέκατο Μέτωπο των FARC και η αντίπαλη και διαβόητη για την βιαιότητά της ομάδα ανταρτών ELN, λειτουργούν σε συνεννόηση με αξιωματούχους της Βενεζουέλας και ανά εποχές αμφισβητούν τις Αρχές. Άλλες προσοδοφόρες επιχειρήσεις κατέληξαν σε χέρια πολιτών που βρίσκονται κοντά στο καθεστώς -τέτοια πρόσωπα ηγήθηκαν της άνθησης των υψηλών προδιαγραφών κατασκευών σε εύπορες περιοχές του Καράκας- ή σε συμμορίες, οι οποίες, για παράδειγμα, διαχειρίζονται την καθημερινή λειτουργία των φυλακών και αποσπούν παχυλά κέρδη μέσω της ανελέητης εκβίασης κρατουμένων.

Ένα μαφιόζικο κράτος (Mafia state) όπως η Βενεζουέλα μπορεί να φαίνεται σταθερό στην καθημερινότητα, αλλά είναι εγγενώς ασταθές -όπως γνωρίζουν πολύ καλά οι πρόσφυγες από την Apure. Οι δεξαμενές σκέψης και οι διπλωμάτες στην Ουάσινγκτον συνεχίζουν να ρωτούν πώς το καθεστώς μπορεί να ωθηθεί προς την δημοκρατία, αλλά το πραγματικό ερώτημα που αντιμετωπίζει η Βενεζουέλα αυτή την στιγμή είναι πολύ πιο ζοφερό: Θα παραμείνει συνεκτική η συνομοσπονδία εγκληματιών της οποίας ηγείται ο Μαδούρο για να αποφύγει τις εσωτερικές συγκρούσεις, ή το μέλλον της Βενεζουέλας μοιάζει πολύ με το παρόν της Apure, με ένοπλες συμμορίες να διεξάγουν μεταξύ τους πολέμους που βυθίζουν την χώρα σε αναρχική βία;

Η ΟΦΘΑΛΜΑΠΑΤΗ ΤΟΥ ΚΑΡΑΚΑΣ

Οι περιγραφές της κατάστασης της Βενεζουέλας συνήθως ξεκινούν όχι στην επαρχία Apure αλλά στους ουρανοξύστες του Καράκας, όπου τώρα υπάρχει μια ψευδαίσθηση κανονικότητας. Οι μαζικές (και δολοφονικά καταπιεσμένες) διαδηλώσεις στους δρόμους των τελευταίων ετών έχουν παρέλθει. Το ίδιο, επίσης, και οι μέρες της υψηλών διακυβευμάτων πολιτικής αντιπαράθεσης μεταξύ του καθεστώτος Μαδούρο και της αντιπολίτευσης στην Βενεζουέλα.

Οι Βενεζουελάνοι είναι εξαντλημένοι και απελπισμένοι. Χρόνια διαδηλώσεων στους δρόμους, οι οποίες ξεσπούσαν από το 2002 έως το 2017, δεν κατάφεραν να φέρουν απτή πολιτική αλλαγή. Με τις ελπίδες τους να διαψεύδονται, πολλοί Βενεζουελάνοι κοιτούν την ηγεσία της αντιπολίτευσης με βαθύ σκεπτικισμό και θυμό. Η απελπισία τούς οδήγησε σε έξοδο από την χώρα. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR), υπολόγισε ότι περίπου 5,4 εκατομμύρια Βενεζουελάνοι εγκατέλειψαν την χώρα τα τελευταία χρόνια -σχεδόν το ένα πέμπτο του πληθυσμού. Μια πρόσφατη μελέτη [1] διαπίστωσε ότι η μέση ηλικία των μεταναστών από την Βενεζουέλα είναι τα 32 έτη: άτομα στην ακμή της επαγγελματικής τους ζωής, συμπεριλαμβανομένων πολλών νέων που κάποτε ήταν στον πυρήνα του κινήματος διαμαρτυρίας.

Η αντιπολίτευση ξεκίνησε μια άλλη προσπάθεια να κατακτήσει την εξουσία τον Ιανουάριο του 2019, όταν ο Χουάν Γκουαϊδό, τότε πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης, διεκδίκησε την προεδρία για τον εαυτό του, αφότου η κυβέρνηση Μαδούρο διεξήγαγε μια βάναυσα νοθευμένη προεδρική εκλογική διαδικασία. Η πρόκληση του Γκουαϊδό ενθουσίασε τους Βενεζουελάνους -και τον κόσμο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ηγήθηκαν της επίθεσης, με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ να επεκτείνει γρήγορα την επίσημη αναγνώριση στον Γκουαϊδό ως προσωρινό πρόεδρο. Συνολικά, 60 χώρες τελικά αναγνώρισαν την αξίωση του Γκουαϊδό, συμπεριλαμβανομένων των περισσοτέρων πλούσιων δημοκρατιών και σχεδόν ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής.

Ο γρήγορος εναγκαλισμός των ΗΠΑ στον Γκουαϊδό ταιριάζει σε ένα ευρύτερο μοτίβο θόλωσης προς το καθεστώς Μαδούρο. Για περισσότερο από ένα χρόνο, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, ο αντιπρόεδρος Μάικ Πενς, ο υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο, και ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας Τζον Μπόλτον είχαν πάρει μια σκληρή διπλωματική στάση που τόνιζε ότι «όλες οι επιλογές είναι στο τραπέζι» όσον αφορά την Βενεζουέλα, ακόμη και στρατιωτική επέμβαση. Υπό τον τίτλο της «μέγιστης πίεσης», οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλαν κυρώσεις όχι μόνο σε πρόσωπα του καθεστώτος αλλά και σε βασικούς οικονομικούς τομείς της Βενεζουέλας, περιορίζοντας την ικανότητα του Καράκας να πουλά πετρέλαιο στο εξωτερικό, σε μια προσπάθεια να περιορίσει την πρόσβαση του καθεστώτος σε ξένο συνάλλαγμα το οποίο χρειαζόταν απεγνωσμένα. Οι κυρώσεις δεν κατέστρεψαν την οικονομία της Βενεζουέλας - το έκαναν με εκπληκτική αποτελεσματικότητα οι οικονομικές πολιτικές του ίδιου του καθεστώτος, , κατά τις δύο δεκαετίες πριν από την επιβολή κυρώσεων- αλλά βάθυναν την οικονομική κρίση της χώρας και κατέστησαν αδύνατη μια ουσιαστική οικονομική ανάκαμψη.

Ενδεικτικά, η κορυφαία προτεραιότητα των αξιωματούχων της Βενεζουέλας όταν όντως κάθονταν για συνομιλίες [2] με εκπροσώπους της διεθνούς κοινότητας ήταν πάντα η απαλλαγή από τις επιμέρους κυρώσεις εναντίον τους. Οι οπλαρχηγοί του καθεστώτος φαίνεται να νοιάζονται περισσότερο για την ελευθερία τους να ταξιδεύουν και να κατέχουν περιουσίες σε όλο τον κόσμο παρά για τις δυσκολίες των απλών Βενεζουελάνων. Έχουν κλονιστεί από την ανακοίνωση των Ηνωμένων Πολιτειών πέρυσι για αμοιβή 15 εκατομμυρίων δολαρίων για την βοήθεια στην σύλληψη του Μαδούρο, μαζί με άλλες αμοιβές πολλών εκατομμυρίων δολαρίων που συνδέονται με άλλα πρόσωπα του καθεστώτος και την παρέα τους.

Η πολεμική ρητορική του Τραμπ εναντίον του Μαδούρο και των κορυφαίων προσώπων του καθεστώτος ήταν ωστόσο άχρηστη στην Βενεζουέλα. Τροφοδότησε την τάση της αντιπολίτευσης της Βενεζουέλας για μαγικές σκέψεις. Ορισμένα ριζοσπαστικά πρόσωπα της αντιπολίτευσης επέλεξαν να κινητοποιηθούν ηχηρά υπέρ της στρατιωτικής δράσης των ΗΠΑ. Αυτοί οι δημαγωγοί αναγνώριζαν, ιδιωτικά, ότι οι πιθανότητες πραγματοποίησης μιας αμερικανικής επέμβασης ήταν πολύ μικρές, αλλά αυτό δεν τους εμπόδισε να λυμαίνονται την απελπισία των οπαδών τους.

Βενεζουελάνοι πρόσφυγες παρευρίσκονται σε κηδεία στην Αραουκίτα της Κολομβίας, τον Μάρτιο του 2021. Luisa Gonzalez / Reuters
-----------------------------------------------

Το καθεστώς Μαδούρο, από την πλευρά του, εκτίμησε σωστά ότι η αμερικανική μεγαλαυχία ισοδυναμούσε με κενές απειλές. Επικεντρώθηκε στο να μετατρέψει την στάση των ΗΠΑ σε πολύτιμη προπαγάνδα. Η κρατική τηλεόραση της Βενεζουέλας μετέφερε με ανυπομονησία ηχογραφημένα αποσπάσματα από τις απειλές της Ουάσινγκτον ενάντια στο καθεστώς. Αυτό επέτρεψε στην κυβέρνηση Μαδούρο να αποφύγει την ευθύνη για τα οικονομικά προβλήματα της χώρας ρίχνοντάς την στην υποτιθέμενη δολιοφθορά των ΗΠΑ.

Η πίεση του Τραμπ έκανε ελάχιστα για να αλλάξει τα γεγονότα επί του πεδίου. Η ελπίδα για έναν κατακλυσμό στρατιωτικών αποστασιών από το καθεστώς δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Αντ' αυτού, το καθεστώς κωλυσιεργούσε με τον Γκουαϊδό και συνέχισε να καταπιέζει και να φυλακίζει τους υποστηρικτές του. Η πίεση της πρόκλησης εξαντλήθηκε σταδιακά.

Με τον καιρό, οι εμπνευσμένες από την Κούβα τακτικές καταστολής που χρησιμοποιήθηκαν εναντίον του Γκουαϊδό και των συμμάχων του αποδείχθηκαν βάναυσα αποτελεσματικές. Σταδιακά, η εμπιστοσύνη και η υποστήριξη του κόσμου προς την προσωρινή κυβέρνηση του Γκουαϊδό μειώθηκε. Τα ποσοστά αποδοχής του Γκουαϊδό έπεσαν από το 70% στην αρχή της πρόκλησής του το 2019 σε μόλις 11% αυτόν τον Ιανουάριο. Το καθεστώς, από την πλευρά του, δεν αντιμετωπίζει πλέον την αντιπολίτευση ως υπαρξιακή απειλή. Αντιθέτως, βλέπει την αντιπολίτευση, στην χειρότερη περίπτωση, ως μια χρόνια κατάσταση που πρέπει να διαχειρίζεται και, πιο συχνά, ως έναν αντίπαλο που μπορεί εύκολα να χειραγωγήσει.

Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΥΡΡΙΚΝΩΣΗ ΕΝ ΚΑΙΡΩ ΕΙΡΗΝΗΣ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ ΠΟΤΕ

Για τους καθημερινούς Βενεζουελάνους, η αντοχή του καθεστώτος δεν είναι παρά μια καταστροφή. Μια άλλοτε μεγάλη και αυξανόμενη μεσαία τάξη έχει σχεδόν εξαφανιστεί, αφήνοντας έως και το 96% των Βενεζουελάνων κάτω από το όριο της φτώχειας. Η οικονομία έχει καταρρεύσει δραματικά, με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ να έχει μειωθεί στο ένα τέταρτο αυτού που ήταν πριν ξεκινήσει η κρίση το 2013. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, η οικονομία της Βενεζουέλας έχει συρρικνωθεί από το 2012 περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη οικονομία εν καιρώ ειρήνης [3].

Η οικονομική κατάρρευση της Βενεζουέλας ξεκινά από την καταστροφή της πετρελαϊκής βιομηχανίας της, η οποία για περισσότερο από έναν αιώνα ήταν στο επίκεντρο της οικονομικής στρατηγικής της χώρας. Η παραγωγή πετρελαίου μειώθηκε από την κορύφωση των 3,7 εκατομμυρίων βαρελιών ημερησίως το 1998 στα 2,2 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως το 2017. Αλλά ο συνδυασμός χρόνιων υποεπενδύσεων στην εξερεύνηση και συντήρηση, η απώλεια πρόσβασης στις διεθνείς πιστωτικές αγορές μετά την αθέτηση κρατικού χρέους το 2017, και η επιβολή αμερικανικών κυρώσεων στην βιομηχανία πετρελαίου την ίδια χρονιά, αποδιάρθρωσαν την βιομηχανία. Η Βενεζουέλα παράγει τώρα μόλις 700.000 βαρέλια την ημέρα -καθόλου κοντά στο επίπεδο που απαιτείται για την χρηματοδότηση των εισαγωγών που χρειάζεται η χώρα για να επιβιώσει.

Για κάποιο διάστημα, το 2017 και το 2018, το καθεστώς φανταζόταν ότι θα μπορούσε να παρακάμψει τις κυρώσεις επί του πετρελαίου στηριζόμενο σε φιλικές ξένες δυνάμεις. Αξιωματούχοι της Βενεζουέλας ήλπιζαν ότι κινεζικές και ρωσικές εταιρείες πετρελαίου θα μπορούσαν να κληθούν να υποστηρίξουν την καταρρέουσα βιομηχανία. Αλλά μετά από μια μακρά και επίπονη σειρά διαπραγματεύσεων, τόσο οι κινεζικές όσο και οι ρωσικές εταιρείες απέρριψαν τις προσφορές για να αναλάβουν το τεράστιο διυλιστήριο Amuay-Cardón (το οποίο υπερηφανεύεται ότι έχει ικανότητα παραγωγής ενός εκατομμυρίου βαρελιών την ημέρα). Σήμερα, το Amuay-Cardón κάθεται άπραγο. Η έλλειψη βενζίνης έχει γίνει καθημερινό γεγονός για εκατομμύρια Βενεζουελάνους, οι οποίοι πρέπει να περάσουν έως και τέσσερις ημέρες στην ουρά περιμένοντας τις σπάνιες προμήθειες καυσίμων για να γεμίσουν τα ρεζερβουάρ τους. Η κυβέρνηση έδωσε σε ξένες εταιρείες επικερδείς άδειες εκμετάλλευσης εγκαταλελειμμένων και κακοδιαχειριζόμενων κοιτασμάτων πετρελαίου. Τελικά, μια-μια, αυτές οι εταιρείες πετρελαίου έφυγαν από την χώρα, καθώς το έργο της αποκατάστασης της παραγωγής αποδείχθηκε αδύνατο. Η Βενεζουέλα παραμένει, τραγικά, η χώρα με τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στον πλανήτη.

Η κλίμακα της οικονομικής κατάρρευσης είναι σαφέστερη όσον αφορά τη νομισματική υποτίμηση. Μετά την δεύτερη μεγαλύτερη περίοδο υπερπληθωρισμού που έχει καταγραφεί οπουδήποτε (με 45 μήνες σε συνθήκες υπερπληθωρισμού μεταξύ 2017 και 2021), η κυβέρνηση ετοιμάζεται να υποτιμήσει περαιτέρω το μπολιβάρ, το ασθενές νόμισμα της χώρας. Είναι ο τρίτος τέτοιος «επαναπροσδιορισμός» από το 2008. Συνολικά, 14 δεκαδικά ψηφία θα αφαιρεθούν από το μπολιβάρ, πράγμα που σημαίνει ότι το χαρτονόμισμα του ενός μπολιβάρ το 2022 θα αξίζει 100 τρισεκατομμύρια μπολιβάρ του 2008.

Καθώς το μπολιβάρ γινόταν όλο και λιγότερο χρήσιμο, οι Βενεζουελάνοι το εγκατέλειψαν μαζικά, επιλέγοντας όλο και περισσότερο να πραγματοποιούν συναλλαγές σε δολάρια ΗΠΑ ή σε κολομβιανά πέσος ή βραζιλιάνικα ρεάλ, σε παραμεθόριες περιοχές δίπλα σε αυτές τις χώρες. Περίπου τα δύο τρίτα των συναλλαγών πραγματοποιούνται πλέον σε ξένο νόμισμα. Η στροφή στο δολάριο ΗΠΑ συνέβαλε στην δημιουργία μιας ψευδαίσθησης κανονικότητας στις πρώην εύπορες περιοχές του Καράκας. Αλλά είναι μια οφθαλμαπάτη: μια πρόσφατη έρευνα [4] έδειξε ότι μόνο το 40% των νοικοκυριών λαμβάνουν εμβάσματα σε σκληρό συνάλλαγμα από συγγενείς στο εξωτερικό. Το υπόλοιπο 60% έχει να τακτοποιηθεί με τα μπολιβάρ. Αντιμετωπίζουν μια διαρκή κρίση τροφίμων, με τα ποσοστά παιδικού υποσιτισμού να φτάνουν το 36% σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, και λίγες προοπτικές ανακούφισης σύντομα.

Αυτή η συγκεκριμένη οικονομική δομή -μια χώρα χωρισμένη στα δύο μεταξύ εκείνων με, και εκείνων χωρίς πρόσβαση σε ξένο νόμισμα- θυμίζει την Κούβα, η οποία διατηρεί εδώ και πολύ καιρό δύο παράλληλα νομίσματα: ένα μετατρέψιμο σε ξένο νόμισμα και ένα δεύτερο που είναι ως επί το πλείστον άχρηστο. Μια παρόμοια δυναμική έχει αναδυθεί στην Βενεζουέλα, με εκείνους που έχουν πρόσβαση σε δολάρια να ζουν κάτι που μοιάζει αόριστα με την ζωή σε άλλες χώρες, και εκείνους χωρίς πρόσβαση που έχουν καταδικαστεί σε απροσμέτρητες στερήσεις. Αλλά και έτσι η δομή του καθεστώτος της Βενεζουέλας μοιάζει επίσης με την κυβέρνηση της Κούβας, όπου μια στρατιωτικοποιημένη αρπακτική ελίτ λεηλατεί ανελέητα κάθε διαθέσιμη πηγή συναλλάγματος και καταπιέζει βίαια όσους τολμούν να της αντισταθούν.

Άνθρωποι στην ουρά για φαγητό και καύσιμα στην Σαν Κριστομπάλ, στην Βενεζουέλα, τον Νοέμβριο του 2018. Carlos Eduardo Ramirez / Reuters
---------------------------------------------------

Η Κούβα παραμένει ο ισχυρότερος και ουσιαστικότερος σύμμαχος του Μαδούρο. Η άρνηση της Κίνας και της Ρωσίας να βοηθήσουν τον Μαδούρο πρέπει να ήταν μια βάναυση αφύπνιση γι' αυτόν. Και οι δύο χώρες βλέπουν μια εχθρική Βενεζουέλα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες ως χρήσιμο γεωπολιτικό χαρτί, και στο παρελθόν παρείχαν διπλωματική κάλυψη και βοήθεια ασφαλείας στο καθεστώς. Αλλά καμιά δεν ενδιαφέρεται να ρίξει σπάνιους πόρους σε αυτό που (δικαίως) βλέπουν ως βαρέλι δίχως πάτο στην Καραϊβική. Άλλοι σύμμαχοι της Βενεζουέλας, όπως το Ιράν και η Τουρκία, αποδείχθηκαν πιο χρήσιμοι, αποστέλλοντας φορτία βενζίνης και ορισμένα τελικά προϊόντα ή «ανακυκλώνοντας και ξεπλένοντας» τον χρυσό της Βενεζουέλας. Αλλά οποιαδήποτε ευρύτερη συμμαχία με αυτές τις δύο μακρινές κυβερνήσεις είναι πάντα περιορισμένη. Η Τεχεράνη και η Άγκυρα στερούνται την δυνατότητα και την θέληση να σώσουν το Καράκας από την οικονομική καταστροφή.

Αυτό αφήνει στον Μαδούρο έναν τελευταίο, αληθινό, ακλόνητο σύμμαχο: την Κούβα. Η αρχέτυπη λατινική αριστερή δικτατορία είχε μια τόσο στενή σχέση με το καθεστώς της Βενεζουέλας που η λέξη «συμμαχία» δεν την δικαιώνει. Στην πραγματικότητα, η Βενεζουέλα βρίσκεται υπό ένα είδος συγκαλυμμένης κατοχής της Κούβας. Ο Μαδούρο φαίνεται να εμπιστεύεται τους Κουβανούς αξιωματούχους περισσότερο από τους δικούς του: Κουβανοί κατάσκοποι -όχι Βενεζουελάνοι- στελεχώνουν την δική του υπηρεσία πληροφοριών στο προεδρικό μέγαρο, πράγμα που σημαίνει ότι η Αβάνα γνωρίζει περισσότερα για όσα συμβαίνουν στην Βενεζουέλα από όσα οι περισσότεροι αξιωματούχοι της Βενεζουέλας. Και ο Μαδούρο φαίνεται να δίνει προτεραιότητα στις ανάγκες της Κούβας πάνω από τις ανάγκες της Βενεζουέλας, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι η Βενεζουέλα συνέχισε να τροφοδοτεί με ενέργεια την Κούβα καθ' όλη την διάρκεια αυτής της κρίσης, ακόμη και όταν (Βενεζουελάνοι) οδηγοί της έχουν δει τα βενζινάδικα να στεγνώνουν.

Η ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑ ΩΣ ΕΝΑ ΑΛΥΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Τι πρέπει να κάνει ο κόσμος -και ιδίως οι Ηνωμένες Πολιτείες- απέναντι σε αυτήν την άθλια κατάσταση; Πώς λύνεται ένα πρόβλημα όπως της Βενεζουέλας;

Το πρώτο βήμα είναι να κατανοηθεί πλήρως ότι η κανονική πολιτική λογική έχει μικρή σημασία όταν αντιμετωπίζεται ένα μαφιόζικο κράτος. Ιδίως η επιμονή της διεθνούς κοινότητας στην διαπραγμάτευση για ελεύθερες και δίκαιες εκλογές φαίνεται καλοπροαίρετη αλλά άστοχη. Η εναλλακτική της παραμονής στην εξουσία για πολλούς υποστηρικτές του καθεστώτος -συμπεριλαμβανομένου του Μαδούρο, ο οποίος κατηγορείται στις Ηνωμένες Πολιτείες για διακίνηση ναρκωτικών- είναι το κελί της φυλακής. Το καθεστώς δεν μπορεί και δεν θα προσφέρει στην αντιπολίτευση μια ευκαιρία να το εκθρονίσει μέσω της κάλπης.

Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι απρόσβλητο από την πίεση από το εξωτερικό. Η Ουάσινγκτον πρέπει, πρώτα, να αποδεχτεί την αδυναμία της αντιπολίτευσης, η οποία δεν είναι, σε αυτό το στάδιο, ικανή να δομήσει μια ρεαλιστική πρόκληση στην λαβή του καθεστώτος στην εξουσία. Αντ' αυτού, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να επιμείνουν στην απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων και στην αποκατάσταση των βασικών ελευθεριών του Τύπου και του συνεταιρίζεσθαι, προσφέροντας ως αντάλλαγμα την άρση των ατομικών κυρώσεων. Για να αυξήσει την επιρροή της σε αυτήν την στρατηγική, η Ουάσινγκτον πρέπει να κάνει πολύ καλύτερη δουλειά κινητοποιώντας δημοκρατίες όπως η Ιταλία και η Ισπανία για την επιβολή κυρώσεων κατά προσωπικοτήτων του καθεστώτος˙ άτομα που συνδέονται με το καθεστώς έχουν βρει ασφαλές λιμάνι όχι μόνο στις ευχάριστες ιταλικές και ισπανικές βίλες και τα «παλάτσο» που κατέχουν τώρα, αλλά και σε ιταλικές και ισπανικές τράπεζες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.

Η μοναδική θέση της Κούβας στην Βενεζουέλα την καθιστά βασικό παίκτη σε κάθε μελλοντική λύση. Καμία συμφωνία κανενός είδους δεν μπορεί να φανταστεί κάποιος χωρίς την υποστήριξη του κουβανικού καθεστώτος. Το κλειδί που ανοίγει την κλειδαριά στην κρίση της Βενεζουέλας είναι πολύ πιο πιθανό να βρεθεί στην Αβάνα παρά στο Καράκας. Όσο η Κούβα παραμένει δικτατορία, πιθανότατα θα παραμείνει και η Βενεζουέλα.

Τελικά, οι δημοκρατίες παγκοσμίως -αλλά κυρίως στην Λατινική Αμερική- έχουν συμφέρον να διατηρήσουν την Βενεζουέλα ολόκληρη, ειρηνική, και τουλάχιστον αρκετά σταθερή ώστε να μην εξάγει τα προβλήματά της. Ο συνοριακός πόλεμος στην Apure αυτή την άνοιξη θα πρέπει να χρησιμεύσει ως άλλη μια προειδοποίηση ότι τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένο. Η διάλυση του κράτους της Βενεζουέλας και η αντικατάστασή του με μια δομή τύπου Μαφίας προκαλεί χρόνια αστάθεια που θα μπορούσε να οδηγήσει σε διάχυτη βία.

Ένα πιθανό μέλλον για την χώρα θα ήταν οι οπλαρχηγοί που τελειώνουν από τον Μαδούρο όλο και περισσότερο να επιτίθενται ο ένας στον άλλον, με τις μάχες τους για επιρροή να καταλήγουν σε πραγματική αιματοχυσία. Ο Μαδούρο και οι Κουβανοί χειριστές του, φυσικά, θα κάνουν ό, τι μπορούν για να περιορίσουν το χάος, αλλά δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι θα τα καταφέρουν. Αυτό το μέλλον μοιάζει πολύ με τον 19ο αιώνα στην Βενεζουέλα, όταν ένας υποψήφιος πρόεδρος στο Καράκας έλεγχε ελάχιστα [εδάφη] πέρα από την πρωτεύουσα και τα τελωνεία της χώρας, ενώ ένας άγριος πολλαπλασιασμός των περιφερειακών caudillos [στμ: οπλαρχηγοί] κυριαρχούσαν ως επί το πλείστον χωρίς αμφισβητήσεις στις άλλες πόλεις και κωμοπόλεις. Αυτή η ρύθμιση δεν ήταν ποτέ σταθερή: καθ' όλη την διάρκεια του 19ου αιώνα, οι caudillos προσπαθούσαν συστηματικά να εισβάλουν στην πρωτεύουσα και να πάρουν την εξουσία για τον εαυτό τους. Άλλοτε ήταν επιτυχημένοι, άλλοτε όχι, αλλά τα αποτελέσματα ήταν πάντα αιματηρά.

Ένα δεύτερο σενάριο θα ήθελε τον Μαδούρο να διατηρεί την εξουσία του επί των υποτελών του, τουλάχιστον αρκετά ώστε να αποτρέψει τις ανοιχτές μάχες μεταξύ τους. Χωρίς δημοκρατία, χωρίς πολιτική ελευθερία, χωρίς πρόσβαση σε παγκόσμιο κεφάλαιο, και χωρίς ικανότητα δημιουργίας ξένου συναλλάγματος, αυτή είναι η οδός προς την πραγματική κουβανοποίηση της Βενεζουέλας: ένα καθεστώς απολιθωμένο στην εξουσία, χτισμένο πάνω σε ένα υπόστρωμα από τα δεινά του δικού του λαού. Είναι μια άθλια προοπτική.

Αυτά είναι ζοφερά, δυσάρεστα σενάρια, αλλά δυστυχώς, υπάρχουν λίγοι λόγοι για να περιμένουμε καλύτερα. Οι ευσεβείς πόθοι της ελπίδας ότι οι εγκληματίες που είναι υπεύθυνοι για το καθεστώς της Βενεζουέλας μπορούν με κάποιο τρόπο να πειστούν να προχωρήσουν στην δική τους καταστροφή, είναι ακριβώς αυτό -μια ελπίδα- και σίγουρα δεν είναι η κατάλληλη βάση για διπλωματική δράση. Τέτοιες ελπίδες έχουν στρεβλώσει την χάραξη πολιτικής στις Ηνωμένες Πολιτείες και αλλού για πάρα πολύ καιρό. Η πραγματικότητα που αντιμετωπίζει η Βενεζουέλα είναι ζοφερή, αλλά πρέπει να αντιμετωπιστεί ως πραγματικότητα.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.buzzfeednews.com/article/karlazabludovsky/the-brain-drain-fr...
[2] http://www.reuters.com/world/americas/norway-says-it-is-involved-venezue...
[3] https://www.nytimes.com/2019/05/17/world/americas/venezuela-economy.html
[4] https://www.abc.es/internacional/abci-venezolanos-exterior-envian-remesa...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2021-09-28/venezuelas-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition