Ο κόσμος που θέλει η Κίνα

Θέλει η Κίνα να αναμορφώσει την παγκόσμια τάξη για να προωθήσει τα δικά της συμφέροντα και να προβάλει την δική της εικόνα; Αυτό μπορεί να είναι το πιο σημαντικό ερώτημα στη γεωπολιτική σήμερα, αλλά οι απαντήσεις που δίνονται τείνουν να αποκαλύπτουν περισσότερα για τις σύγχρονες προκαταλήψεις, παρά για το πώς θα μοιάζει μια μελλοντική κινεζική υπερδύναμη. Εκείνοι που θέλουν να προβλέψουν μια κακόβουλη, επεκτατική Κίνα παραπέμπουν σε ενδείξεις επιθετικότητας στην στάση του Πεκίνου σήμερα. Όσοι έχουν λιγότερο αποκαλυπτική άποψη επισημαίνουν πιο συμβιβαστικά χαρακτηριστικά στην κινεζική πολιτική ή σημειώνουν ότι η Κίνα θα αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις που θα την αποτρέψουν από την αναμόρφωση του κόσμου, ακόμη κι αν το θέλει. Πολλοί Δυτικοί παρατηρητές βλέπουν έναν νέο αναπτυσσόμενο Ψυχρό Πόλεμο, με την Κίνα να λειτουργεί ως εκδοχή του Σοβιετικής Ένωσης του 21ου αιώνα.

Αστροναύτες στην Jiuquan, στην Κίνα, τον Οκτώβριο του 2016. Stringer / Reuters
---------------------------------------------------------

Τέτοιες προβολές είναι υπερβολικά άκαμπτες και γενικευμένες για να περιγράψουν αποτελεσματικά την πολυπλοκότητα της ανόδου της Κίνας -είτε για να συλλάβουν την εγγενή αβεβαιότητα στους μελλοντικούς στόχους της, είτε για να αναγνωρίσουν τα βασικά στοιχεία που έχουν διαμορφώσει τις φιλοδοξίες της. Η κινεζική ισχύς σήμερα είναι μια ευμετάβλητη, δυναμική ισχύς που σχηματίζεται από το σύμπλεγμα του απολυταρχισμού, του καταναλωτισμού, των παγκόσμιων φιλοδοξιών και της τεχνολογίας (authoritarianism, consumerism, global ambitions, and technology). Ονομάστε το μοντέλο ACGT: με τα ίδια αρχικά όπως τα νουκλεοτίδια στο DNA, αυτά τα σκέλη της κινεζικής ισχύος συνδυάζονται και ανασυνδυάζονται για να σχηματίσουν την σύγχρονη πολιτική ταυτότητα και προσέγγιση της Κίνας στον υπόλοιπο κόσμο. Το Κινέζικο Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΚ) θέλει να κλειδώσει τον έλεγχό του στην κινεζική κοινωνία, να ενθαρρύνει τον καταναλωτισμό στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, να επεκτείνει την παγκόσμια επιρροή του, και να αναπτύξει και να εξάγει την προηγμένη τεχνολογία της χώρας. Η θέση της Κίνας και οι μελλοντικές προοπτικές της δε μπορούν να γίνουν κατανοητές χωρίς να δούμε και τους τέσσερις αυτούς στόχους μαζί.

Η θεληματική ηγεσία του Κινέζου προέδρου, Xi Jinping, είναι σημαντική για την κατανόηση της Κίνας σήμερα και της πιθανής πορείας της, όπως σημαντική είναι και η απάντηση της χώρας στην πανδημία της COVID-19. Ωστόσο, οι τέσσερις δυνάμεις ACGT έχουν μια σημασία που εκτείνεται πέρα από οποιονδήποτε ηγέτη ή κρίση. Διαμορφώνουν την ιδέα του Πεκίνου για την θέση του σε μια ανασυνταγμένη παγκόσμια τάξη, στην οποία η Κίνα θα αναλάβει κυρίαρχο ρόλο στην Ασία όπου θα εξάγει το μοντέλο οικονομικών επενδύσεών της, το οποίο βασίζεται στις κοινοτικές ιδέες της ανάπτυξης και είναι αδιάφορη στους φιλελεύθερους κανόνες (αν και δεν είναι πάντα ενεργά εχθρική σε αυτούς). Για να νομιμοποιήσει την προσέγγισή της, η Κίνα συχνά στρέφεται στην ιστορία, επικαλούμενη το προνεωτερικό παρελθόν της, για παράδειγμα, ή ερμηνεύει εκ νέου τα γεγονότα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η ολοένα και πιο αυταρχική καθοδήγηση της Κίνας υπό τον Xi προβάλλει μόνο ένα πιθανό μέλλον για την χώρα. Για να καταλάβουν πού μπορεί να κατευθυνθεί η Κίνα, οι παρατηρητές πρέπει να δώσουν προσοχή στα κύρια στοιχεία της κινεζικής ισχύος και στα πλαίσια μέσω των οποίων εκφράζεται και οραματίζεται αυτή η ισχύς.

ΤΟ ΠΛΕΓΜΑ ΤΗΣ ΚΙΝΕΖΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ

Από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, οι ηγέτες της Κίνας έχουν παρουσιάσει ρητά το αυταρχικό τους σύστημα διακυβέρνησης ως αυτοσκοπό [2], όχι ως σκαλοπάτι προς ένα φιλελεύθερο κράτος. Το ΚΚΚ επιμένει ότι πρόκειται για ένα αξιοκρατικό σύστημα: το όφελος που αντλεί η κινεζική κοινωνία από τους αποτελεσματικούς κομματικούς ηγέτες αντισταθμίζει την έλλειψη λαϊκής συμμετοχής στην εκλογή τους. Τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, η κρίση της COVID-19 ενίσχυσε τον αυταρχισμό στο εσωτερικό. Στις αρχές του 2020, η Κίνα συσχέτισε και απέδωσε την καταπολέμηση του ιού σε συνάρτηση του «εκ των άνω προς τα κάτω» εξαναγκαστικού συστήματος διακυβέρνησης. (Ήταν λιγότερο πρόθυμη να παραδεχτεί ότι η αρχική κακή διαχείρισή του ιού οφείλεται στην αδυναμία του κόμματος-κράτους να επεξεργαστεί ανεπιθύμητες πληροφορίες). Ο νέος ανταγωνιστικός και γεμάτος αυτοπεποίθηση χαρακτήρας του ΚΚΚ σημειώνει μια σημαντική απόκλιση από την πιο διστακτική εκδοχή του απολυταρχισμού που προηγήθηκε του Xi, όταν οι Κινέζοι ηγέτες έβλεπαν ακόμη και δημοκρατίες όπως η Σιγκαπούρη [3] -αν και ατελείς και αντιφιλελεύθερες- ως πιθανά μοντέλα. Όχι πια.

Οι Κινέζοι ηγέτες δεν επιθυμούν απλώς να εδραιώσουν την κυριαρχία τους στο εσωτερικό. Οι φιλοδοξίες τους είναι διεθνείς. Αυτό δεν είναι κάτι εντελώς πρωτοφανές: ο εθνικιστής ηγέτης Chiang Kai-shek και ο κομμουνιστής ομόλογός του, Mao Zedong είχαν όραμα για έναν σημαντικό διεθνή ρόλο για την χώρα τους στις δεκαετίες του 1940 και του 1960, αντίστοιχα. Η Κίνα του Xi, ωστόσο, έχει συνδυάσει διεθνείς φιλοδοξίες με οικονομική, στρατιωτική, και τεχνολογική ισχύ για να επιτύχει μια πραγματικά παγκόσμια εμβέλεια, από τις λιμενικές εγκαταστάσεις στην Αθήνα έως τη ναυτική βάση στο Τζιμπουτί και μέχρι την ανάπτυξη τεχνολογίας 5G σε όλο τον κόσμο. Ο Xi δήλωσε [4] σε ομιλία του στο 19ο Κογκρέσο του Κόμματος ότι η Κίνα θα κινηθεί πιο κοντά στην «κεντρική σκηνή» των παγκόσμιων υποθέσεων.

Για να πάρει αυτήν την θέση, η Κίνα επιδίωξε να αυξήσει την κατανάλωση υλικών αγαθών στο εσωτερικό της. Από το 1978, το ΚΚΚ εργάστηκε για να αντιμετωπίσει ένα από τα πιο αξιοσημείωτα προβλήματα της Σοβιετικής Ένωσης: την αποτυχία κάλυψης των αναγκών και των επιθυμιών των οικιακών καταναλωτών. Η επανάσταση της Κίνας έχει γίνει επανάσταση των καταναλωτών τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, δημιουργώντας μια ολοένα και περισσότερο χωρίς μετρητά κοινωνία, όπου η διαδικτυακή αγορά εμπνέει περιπτώσεις όπως αυτή της πλατφόρμας ηλεκτρονικού εμπορίου Singles' Alibaba Day [5] -η μεγαλύτερη εκδήλωση καταναλωτών στον κόσμο, στην οποία το 2019 πωλήθηκαν αγαθά αξίας 38 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Η αύξηση του βιοτικού επιπέδου δημιουργεί την προσδοκία ότι μελλοντικά το ΚΚΚ θα συνεχίσει να ανταποκρίνεται στις οικονομικές υποσχέσεις του ακόμη και μετά την σοβαρή συρρίκνωση της κινεζικής οικονομίας στις αρχές του 2020, στον απόηχο της πανδημίας. Η αυξανόμενη ευημερία στην Κίνα ωφέλησε επίσης χώρες της Δύσης και της Ασίας που υποδέχθηκαν εκατομμύρια Κινέζους αγοραστές ειδών πολυτελείας, τουριστικών υπηρεσιών, και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Είναι στον κλάδο της τεχνολογίας όπου η Κίνα έχει πάρει μια πραγματικά νέα κατεύθυνση στην παγκόσμια δέσμευσή της. Ο συνδυασμός της οικονομικής ανάπτυξης και των μαζικών δαπανών για έρευνα τις τελευταίες δύο δεκαετίες δημιούργησε ένα από τα πιο καινοτόμα περιβάλλοντα στην γη. Οι νέες τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν από την Κίνα ενισχύουν τον στρατό της χώρας και παράγουν νέα αγαθά για τους καταναλωτές, συμβάλλοντας επίσης στην σύσταση ενός κράτους παρακολούθησης μαζικών δεδομένων. Η εντυπωσιακή τεχνολογική ικανότητα της Κίνας αποτελεί το πιο ισχυρό και ελκυστικό μέρος της προσφοράς της στον κόσμο.

ΠΑΡΟΝΤΕΣ ΣΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

Οι διάφοροι κλάδοι της κινεζικής ισχύος δεν επινοήθηκαν, αλλά προέκυψαν από ένα σύνολο ιστορικών πλαισίων που συνεχίζουν να βαραίνουν σε όλες τις κινεζικές αποφάσεις. Οι Κινέζοι ηγέτες αντλούν στοιχεία από το παρελθόν για να κατανοήσουν τον διογκούμενο ρόλο της χώρας στον κόσμο. Τώρα κάνουν μια ρεβιζιονιστική αξίωση για τον θεμελιώδη ρόλο τους στην διεθνή τάξη μετά το 1945, ενστερνίζονται παραδοσιακούς κινεζικούς κανόνες διακυβέρνησης, επιδιώκουν να ηγηθούν στον παγκόσμιο Νότο, και κάνουν ρητά χρήση της μαρξιστικής-λενινιστικής γλώσσας και των συμβόλων.

Η Κίνα έμεινε στο περιθώριο για μεγάλο μέρος του Ψυχρού Πολέμου μετά το 1960, ούτε στο Δυτικό ούτε στο σοβιετικό στρατόπεδο. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ωστόσο, έχει βρεθεί όχι μόνο ως συμμετέχουσα αλλά και ως βασικός θεμελιωτής της διεθνούς τάξης που αναδύθηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου το 2020, ο υπουργός Εξωτερικών, Wang Yi, υπενθύμισε στους ακροατές [6] ότι η Κίνα ήταν το πρώτο [κράτος] που υπέγραψε τον Χάρτη του ΟΗΕ το 1945, γεγονός που αναφέρεται επανειλημμένα τα τελευταία χρόνια από Κινέζους ηγέτες. Αλλά για να αδράξει την στιγμή -όταν εκπρόσωποι των κυβερνώντων Εθνικιστών (Kuomintang) κυριάρχησαν στην εκπροσώπηση της Κίνας που συνέβαλε στην ίδρυση του ΟΗΕ- το ΚΚΚ κλήθηκε να επαναπροσδιορίσει το αφήγημα του εικοστού αιώνα που ενισχύει το δικαίωμά του να κυβερνά την Κίνα. Από την δεκαετία του 1980, το κόμμα αναγνώρισε ότι οι παλιοί εχθροί του, οι εθνικιστές και οι Δυτικοί σύμμαχοί τους, ήταν κρίσιμοι αρωγοί στη νίκη του πολέμου κατά της Ιαπωνίας μεταξύ 1937 και 1945˙ προηγουμένως, οι ηγέτες του ΚΚΚ έπαιρναν αποκλειστικά τα εύσημα για την αποτροπή της ιαπωνικής εισβολής [7] στην ηπειρωτική Κίνα. Αυτή η αναγνώριση επέτρεψε στο κόμμα να κάνει μια ευρύτερη επανερμηνεία της κινεζικής ιστορίας που βλέπει τα θεμέλια της σύγχρονης Κίνας όχι μόνο στην κομμουνιστική επανάσταση του 1949 -όπως είχε αρχικά φανταστεί- αλλά και στον ίδιο τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο.

Αυτή η αλλαγή δεν αφορά ιστορικές λεπτομέρειες. Αντίθετα, αντικατοπτρίζει το πώς η Κίνα φαντάζεται τον εαυτό της και το πώς θέλει να γίνει κατανοητή. Η Κίνα τοποθετείται τώρα κεντρικά στη νίκη των Συμμάχων και στην δημιουργία της μετά το 1945 τάξης. Έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην υπεράσπιση της Ασίας και στον εγκλωβισμό περισσότερων από μισό εκατομμύριο Ιαπώνων στρατιωτών μέχρι την άφιξη των Αμερικανών και των Βρετανών μετά το Περλ Χάρμπορ, με κόστος 14 εκατομμύρια κινεζικές ζωές.

Σε αυτήν την τεράστια συνεισφορά βασίζεται η επιμονή του Πεκίνου ότι η Κίνα ήταν «παρούσα στην δημιουργία» του μεταπολεμικού κόσμου. Ο διευρυμένος διεθνής ρόλος της στον 21ο αιώνα βασίζεται σε αυτήν την υποτιθέμενη κεντρικότητα τον εικοστό αιώνα. Υπό τον Xi, η Κίνα είναι πλέον ο δεύτερος μεγαλύτερος οικονομικά συνεισφέρων [8] στον ΟΗΕ και μεταξύ των δέκα κορυφαίων παρόχων προσωπικού στις ειρηνευτικές επιχειρήσεις του ΟΗΕ. Η αντιληπτή απόσυρση του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, από τις υποχρεώσεις και τους κανόνες της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης ενίσχυσε περαιτέρω την θέση της Κίνας ότι είναι πλέον ο πιο άξιος κληρονόμος την κληρονομιάς του 1945. Η ανάμνηση του Β' Παγκοσμίου Πολέμου εξακολουθεί να είναι κεντρική στην δημόσια ζωή της Κίνας. Για παράδειγμα, αξιωματούχοι του ΚΚΚ περιέγραψαν την υποτιθέμενη νίκη της Κίνας επί του νέου κορωνοϊού την περασμένη άνοιξη ως αποτέλεσμα ενός «πολέμου του λαού», απηχώντας [9] την γλώσσα που χρησιμοποιούσε ο Μάο κατά τον πόλεμο εναντίον της Ιαπωνίας.

Μια ακόμη παλαιότερη ιστορία υποστηρίζει την ιδέα της Κίνας για τον παγκόσμιο ρόλο της. Τα τελευταία χρόνια, σημαίνοντες Κινέζοι μελετητές, όπως οι Yan Xuetong και Bai Tongdong, υποστήριξαν μια κατανόηση της διεθνούς τάξης όπως αυτή ενημερώνεται από προνεωτερικές, κομφουκιανές απόψεις [10]. Δυτικοί παρατηρητές συχνά ερμηνεύουν την συμπεριφορά της Κίνας στις διεθνείς σχέσεις ως καθαρά ρεαλιστική. Αλλά η χρήση ρητορικής που αντλεί από την παραδοσιακή σκέψη υποδηλώνει ότι η Κίνα, όπως και όλα τα κράτη, θα προτιμούσε οι επιλογές της να γίνουν κατανοητές ως ηθικές και όχι μόνο ρεαλιστικές. Όταν οι Κινέζοι ηγέτες χρησιμοποιούν όρους όπως το ren (που σημαίνει «καλοσύνη»), βασίζουν τα συμφέροντα και τις ενέργειες του κράτους σε μια ηθική, ιδεαλιστική γλώσσα. Αυτές οι επικλήσεις στην παράδοση θα γίνουν συχνότερες καθώς αυξάνεται η επιρροή της Κίνας. Οι Κινέζοι ηγέτες θα αναπτύξουν μια εκσυγχρονισμένη μορφή του Κομφουκιανισμού που ταιριάζει με τις παγκοσμιοποιημένες αξίες, τονίζοντας την «ηθική» και το «κοινό μέλλον», ενώ θα υποβαθμίσουν τις πιο αντιφιλελεύθερες Κομφουκιανές αξίες, όπως την πίστη στην κοινωνική ιεραρχία.

Αυτό το όραμα μιας θεμελιωδώς ηθικής Κίνας υποστηρίζει και μια άλλη φιλοδοξία: την επιθυμία της Κίνας να τοποθετηθεί ως ηγέτης του παγκόσμιου Νότου. Αυτός ο στόχος δεν είναι πρωτότυπος˙ κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Κίνα προσπάθησε να απεικονιστεί ως υπέρμαχος αυτού που τότε ονομαζόταν Τρίτος Κόσμος, σε αντίθεση με μια άγρια καπιταλιστική Δύση και μια άκαμπτη Σοβιετική Ένωση. Η Κίνα θεωρεί τον εαυτό της όχι μόνο ως νέο θεματοφύλακα της μετά το 1945 τάξης, αλλά και κληρονόμο του μη Δυτικού αντιιμπεριαλισμού του μεταποικιακού κόσμου –έναν απίθανο διπλό ρόλο που το Πεκίνο φαίνεται να φέρνει εις πέρας.

Η Κίνα σήμερα δεν επιδιώκει να πυροδοτήσει επαναστάσεις στον παγκόσμιο Νότο. Αντιθέτως, βλέπει τις φτωχότερες χώρες ως αποδεικτικά στοιχεία για μια πολιτική που δίνει έμφαση τόσο στην οικονομική ανάπτυξη όσο και στην αρχή της εθνικής κυριαρχίας. Αυτή η μορφή κινεζικής δέσμευσης δεν οδηγεί απαραίτητα σε ευθύ αυταρχισμό˙ χώρες όπως η Αιθιοπία και η Μιανμάρ αποτελούν παράδειγμα για το πώς φαινομενικές δημοκρατίες (αν και αντιφιλελεύθερες) μπορούν να ωφεληθούν από το κινεζικό αναπτυξιακό μοντέλο. Όμως, οι προσπάθειες της Κίνας στο εξωτερικό απέχουν επίσης από κάθε ενθάρρυνση φιλελευθεροποίησης ή δημοκρατικής μεταρρύθμισης. Οι υποστηρικτές της χώρας υποστηρίζουν ότι το μοντέλο προώθησης της ανάπτυξης είναι πιο ευέλικτο από οποιοδήποτε μοντέλο θα καθιέρωνε την φιλελεύθερη δημοκρατία. Η Πρωτοβουλία Ζώνη και Οδός (Belt and Road Initiative, BRI), το κινεζικό τεράστιο, αν και ασαφές, διεθνές επενδυτικό πρόγραμμα υποδομών, είναι το κύριο μέσο με το οποίο επιδιώκει να προβάλει την ηγεσία της στο εξωτερικό.

Καθώς η Κίνα ξοδεύει κεφάλαια στο εξωτερικό, έχει αγκαλιάσει πιο στενά την ρητορική του μαρξισμού-λενινισμού στο εσωτερικό. Οι Κινέζοι αξιωματούχοι δεν χρησιμοποιούν ακόμη αυτήν την γλώσσα σε δηλώσεις προσαρμοσμένες σε ένα διεθνές κοινό, κυρίως επειδή η Κίνα προσπαθεί να παρουσιαστεί ως ένα μη επαναστατικό κράτος στην παγκόσμια τάξη και θέλει να αποφύγει την υπενθύμιση των φαντασμάτων του Μαοϊσμού. Αλλά στο εσωτερικό, το κόμμα εμπλουτίζει τις επικοινωνίες του με όρους όπως douzheng (αγώνας), που αντικατοπτρίζει την Εγκελιανή αντίληψη ότι η σύγκρουση πρέπει να προηγείται μιας τελικής σύνθεσης. Το ΚΚΚ αναφέρεται επίσης συχνά στη maodun (αντίφαση), την έννοια ότι οι εντάσεις μέσα στην κοινωνία μπορεί να παράξουν εποικοδομητικά αποτελέσματα, μια ιδέα που αναφέρεται επίσης συχνά από τον Μάο και υποστηρίχθηκε πολύ από τον Xi, ο οποίος χρησιμοποίησε την φράση στην ομιλία του το 2017 στο 19ο Συνέδριο του Κόμματος για να περιγράψει τη νέα «αντίφαση μεταξύ άνισης και ανεπαρκούς ανάπτυξης και της ολοένα αυξανόμενης ανάγκης των ανθρώπων για μια καλύτερη ζωή». Αυτή η διατύπωση υποδηλώνει ότι αν και πολλές απόψεις της παραδοσιακής μαρξιστικής-λενινιστικής σκέψης, συμπεριλαμβανομένης της ταξικής πάλης, σπάνια ακούγονται στην σύγχρονη κινεζική ρητορική, αυτή η ιδεολογία δεν απουσιάζει εντελώς. Στην ομιλία του, ο Xi αποδέχθηκε το γεγονός ότι ενώ η ανισότητα μεταξύ των τάξεων εξακολουθεί να αποτελεί πραγματικότητα στην Κίνα, και ότι το κόμμα βλέπει αυτή την ανισότητα ως ψεγάδι στο συνολικό αφήγημα της επιτυχίας που επιθυμεί να παρουσιάσει.

ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΠΟΛΥΤΑΡΧΙΣΜΟΥ

Το πώς οι Κινέζοι ηγέτες απεικονίζουν το όραμά τους για την ισχύ και την θέση της Κίνας στον κόσμο, φυσικά, δεν αποτελεί οδηγό για το πώς οι ξένοι θα εκλάβουν την Κίνα. Υπό την καθοδήγηση του Xi, το Πεκίνο έκανε δυσκολότερο για τις άλλες χώρες να αγνοήσουν τον αυταρχισμό στην καρδιά του μοντέλου ACGT. Το 2013, για παράδειγμα, οι Κινέζοι ηγέτες πλάσαραν την BRI με όρους εμπορικού και τεχνολογικού πλεονεκτήματος που θα έφερνε στις χώρες- αποδέκτες. Ορισμένοι Δυτικοί παρατηρητές αναφέρθηκαν στην BRI εγκριτικά ως το «Σχέδιο Μάρσαλ της Κίνας» [11] (προς απογοήτευση πολλών Κινέζων σχολιαστών που δεν ήθελαν να συσχετιστούν με τον Αμερικανό πολεμιστή του Ψυχρού Πολέμου). Ωστόσο, επτά χρόνια αργότερα, ο αυταρχισμός της Κίνας έγινε πιο φανερός τόσο εξαιτίας των ενεργειών του Πεκίνου όσο και της ρητορικής του. Κατά την πρώτη φάση της πανδημίας COVID-19, για παράδειγμα, Κινέζοι αξιωματούχοι επεσήμαναν την ικανότητά τους να κινητοποιούν πόρους και να συλλέγουν δεδομένα (data) ταχύτερα από τους ομολόγους τους σε δημοκρατικές κυβερνήσεις και ανήγγειλαν ότι η Κίνα θα δημιουργήσει ένα εμβόλιο για τον κόσμο.

Αλλά, όποια κι αν είναι τα πιθανά οφέλη, ο κινεζικός αυταρχισμός δεν θα κερδίσει εύκολα καρδιές και μυαλά στον κόσμο. Καθώς τα προγράμματα της BRI εξαπλώνονται, το ίδιο συμβαίνει και με τις ανησυχίες για την κινεζική οικονομική και πολιτική επιρροή. Σε μη δημοκρατικά κράτη-πελάτες, όπως η Καμπότζη, η Κίνα ίσως να αντιμετωπίσει λιγότερη αντίσταση. Αντίθετα, πιθανότερη είναι η αντίσταση σε χώρες όπως η Κένυα και η Ζάμπια, όπου τα κοινοβούλια και τα μέσα ενημέρωσης μπορούν να συζητήσουν για την κινεζική ανάμειξη και όπου οι στάσεις του κοινού απέναντι στην Κίνα και το σύστημά της είναι μικτές ή ακόμα και απροκάλυπτα εχθρικές.

Αυτή η εχθρότητα μπορεί να είναι πιο οξεία εάν οι συγκρουσιακές πλευρές της κινεζικής παγκόσμιας δύναμης γίνουν πιο εμφανείς. Καθώς αυξάνονται τα υπερπόντια συμφέροντα της Κίνας, το Πεκίνο δεν θα μπορεί να συνεχίσει να εκμεταλλεύεται τις υπάρχουσες ομπρέλες ασφαλείας -όπως συνέβη, για παράδειγμα, στο Αφγανιστάν την πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα, όταν το ΝΑΤΟ στην πραγματικότητα βοήθησε να προστατευτούν τα κινεζικά συμφέροντα. Το αυξανόμενο φάσμα οικονομικών και διπλωματικών συμφερόντων της Κίνας απαιτεί μια ολοένα και πιο εκτεταμένη παγκόσμια παρουσία ασφαλείας. Ο Ινδικός Ωκεανός, ειδικότερα, ίσως να δει μεγαλύτερη κινεζική δραστηριότητα, καθώς η Κίνα επιδιώκει να ενισχύσει τα εμπορικά της συμφέροντα στο γεωγραφικό τρίγωνο που σχηματίζουν κρίσιμα λιμάνια στην Ελλάδα, το Τζιμπουτί και το Πακιστάν. Ανταποκρινόμενη σε αυτήν την πιθανότητα, η Αυστραλία, η Ινδία, η Ιαπωνία, και οι Ηνωμένες Πολιτείες (συλλογικά γνωστές ως «Quad») πραγματοποίησαν κοινές ναυτικές ασκήσεις [12] στον Ινδικό Ωκεανό τον περασμένο Νοέμβριο.

Ένας Κινέζος στρατιώτης στο Άντεν, στην Υεμένη, τον Μάρτιο του 2015. Stringer / Reuters
-----------------------------------------------------------

Παρόλο που πολλές χώρες είναι ικανοποιημένες με τις κινεζικές επενδύσεις, η άφιξη των στρατιωτών του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού θα ήταν πιθανώς μια μάλλον λιγότερο ευπρόσδεκτη εξέλιξη. Η κινεζική διπλωματία μπορεί να είναι πολύ επιδέξια, αλλά ο σημερινός της συχνά οξύς και άχαρος τόνος είναι αρκετός για να αποθαρρύνει πολλούς πιθανούς εταίρους˙ η Κίνα έχει ακόμα πάρα πολύ δρόμο για να αναπτύξει τις απαραίτητες ικανότητες ήπιας ισχύος και να απεικονίσει οποιαδήποτε μελλοντική επέκταση του PLA ως παροχή κοινής ασφάλειας παρά ως απλώς επιβολή των επιθυμιών του Πεκίνου.

Η διαχείριση της κρίσης της COVID-19 από την Κίνα ενόχλησε πολλά κράτη που στο παρελθόν φλέρταραν με το Πεκίνο. Στα τέλη της δεκαετίας του 2010, η Κίνα κατάφερε κάποια επιτυχία μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών στο να προσδώσει στα καταναλωτικά της προϊόντα (όπως η εξαιρετικά δημοφιλής εφαρμογή TikTok) το είδος της υψηλής τεχνολογίας αίγλης που είχε προηγουμένως συνδεθεί με την Ιαπωνία. Ωστόσο, η Κίνα υιοθέτησε ένα εξαιρετικά συγκρουσιακό στυλ διπλωματίας μετά το ξέσπασμα της επιδημίας της COVID-19 και στην διαδικασία μετέστρεψε την προσοχή του κοινού στην Δύση προς τις αυταρχικές δυνατότητες της κινεζικής τεχνολογίας. Δυτικοί σχολιαστές ανησυχούν από την χρήση της τεχνολογίας επιτήρησης για να ενεργοποιηθεί η καταστολή της μειονοτικής ομάδας των Ουιγούρων στην [επαρχία] Xinjiang και την πιθανή χρήση αυτής της τεχνολογίας στο Χονγκ Κονγκ για τον εντοπισμό και την δίωξη μη βίαιων διαδηλωτών.

Η νέα παγκόσμια εστίαση στον αυταρχισμό της Κίνας θα περιπλέξει την προσπάθεια της χώρας να προβάλει το μοντέλο της στο εξωτερικό. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τον αγώνα της Κίνας για να κάνει άλλες μεγάλες χώρες να δεσμευτούν σταθερά στην υιοθέτηση της τεχνολογίας 5G που αναπτύχθηκε από τον κινεζικό γίγαντα τηλεπικοινωνιών Huawei. Ορισμένες χώρες στον παγκόσμιο Βορρά -Αυστραλία, Γερμανία, Ιαπωνία, Νέα Ζηλανδία, και Ηνωμένες Πολιτείες- κατέστησαν σαφές ότι δεν θα χρησιμοποιήσουν την τεχνολογία 5G της Huawei λόγω ανησυχιών [13] σχετικά με την ασφάλεια του εξοπλισμού 5G και σχετικά με την σύνδεσή της με το αυταρχικό καθεστώς της Κίνας. Το Ηνωμένο Βασίλειο συμφώνησε αρχικά να επιτρέψει στην Huawei περιορισμένη πρόσβαση στην αγορά 5G, αλλά αντέστρεψε την απόφαση τον Ιούλιο του 2020. Λίγο μετά την σύγκρουση μεταξύ κινέζικων και ινδικών στρατευμάτων στην συνοριακή περιοχή των Ιμαλαΐων τον Ιούνιο, η κυβέρνηση της Ινδίας ανακοίνωσε ότι θα αποφύγει τη μελλοντική χρήση των προϊόντων Huawei στο 5G δίκτυό της.

Ωστόσο, χώρες σε μεγάλο μέρος της Αφρικής, της Νότιας Αμερικής και της Νοτιοανατολικής Ασίας ήταν πιο πρόθυμες να δεχτούν κινεζικό 5G, και παραμένει μια μεγάλη ομάδα χωρών [14] που μπορεί να το αποδεχτούν επειδή είναι φθηνό και αποτελεσματικό˙ για εκείνες, τα οικονομικά πλεονεκτήματα της αποδοχής της τεχνολογίας υπερτερούν όλων των προβλημάτων ασφάλειας. Αυτή η ευρεία υιοθέτηση του κινεζικού 5G δεν θα οδηγούσε στην παγκόσμια κυριαρχία της Κίνας, αλλά σίγουρα θα διαμόρφωνε ένα τεράστιο αποτύπωμα. Οι επιπτώσεις ενός τέτοιου μπλοκ 5G είναι σημαντικές, καθώς το Πεκίνο θα είχε την ικανότητα να ελέγχει ένα βασικό στοιχείο στην οικονομική ανάπτυξη πολλών μεγάλων κρατών, καθώς και δυνητικά την ικανότητα να αποκτά πρόσβαση σε τεράστιες ποσότητες δεδομένων.

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Η επίτευξη ακόμη και αυτού του είδους μερικής ηγεμονίας μπορεί να αποδειχτεί δύσκολη εάν οι Κινέζοι ηγέτες συνεχίσουν να ταράζουν τους ομολόγους τους αλλού. Η αρχική ανταπόκριση του Πεκίνου στο ξέσπασμα της COVID-19 έδειξε ότι υπό πίεση, οι αυταρχικές τάσεις της Κίνας υπερτερούν της επιθυμίας της να συνεργάζεται με τον κόσμο. Διάφορα κράτη, ιδίως η Αυστραλία, πρότειναν να διεξαχθεί διεθνής έρευνα για την προέλευση του ιού. Αντί να καλωσορίσει αυτήν την ιδέα, όπως θα είχε κάνει μια εύστροφη δύναμη, η Κίνα μποϊκόταρε αμέσως τις πωλήσεις κριθαριού από την Αυστραλία. Όταν η βρετανική κυβέρνηση υπαινίχθηκε ότι ενδέχεται να αντιστρέψει την απόφασή της να επιτρέψει την πρόσβαση της Huawei στο δίκτυο 5G του Ηνωμένου Βασιλείου, Κινέζοι διπλωμάτες απείλησαν με [15] «συνέπειες», στέλνοντας ένα σαφές μήνυμα ότι η επένδυση από την Κίνα δεν ήταν απλώς μια εμπορική συναλλαγή αλλά και μια πολιτική -και επέφερε ακριβώς την απαγόρευση που δεν ήθελαν. Οι δύστροπες αντιδράσεις της Κίνας μετά την πανδημία έχουν διευκολύνει τους επικριτές της να επισημάνουν αυτό που θεωρούν ως αναξιόπιστη συμπεριφορά της, συμπεριλαμβανομένων της στρατιωτικοποίησης της Θάλασσας της Νότιας Κίνας, τις πιθανές επιθέσεις στον κυβερνοχώρο εναντίον κρατών που περιλαμβάνουν και τις ΗΠΑ, και την εκμετάλλευση των κενών στους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου.

Αλλά ενώ πολλές Δυτικές χώρες επιδιώκουν να ορίσουν τους τρόπους με τους οποίους η τρέχουσα συμπεριφορά της Κίνας είναι παράνομη, αποφεύγουν μια δυσκολότερη ερώτηση. Ποιοι είναι οι δικαιολογημένοι στόχοι για την Κίνα στην περιοχή της και στον ευρύτερο κόσμο; Η Κίνα είναι ένα μεγάλο, ισχυρό κράτος, με την δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Ένα κράτος αυτού του μεγέθους δεν μπορεί να αναμένεται να συμμετάσχει στην παγκόσμια τάξη αποκλειστικά με τους όρους των αντιπάλων της -κυρίως επειδή μερικές από τις πρόσφατες επιτυχίες της Κίνας οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην Δυτική αποτυχία. Η κριτική στην Huawei μπορεί να είναι δικαιολογημένη, αλλά η κινεζική τεχνολογία 5G είναι ελκυστική σε πολλές χώρες επειδή δεν υπάρχει προφανής Δυτική εναλλακτική. Είναι απολύτως σκόπιμο να επικρίνεται η Κίνα για την επέκταση της επιρροής της στον ΟΗΕ με τρόπους που υποβαθμίζουν την σημασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά η Κίνα δεν ανάγκασε τις Ηνωμένες Πολιτείες να μειώσουν την χρηματοδότησή τους σε οργανισμούς του ΟΗΕ και έτσι να τους αποδυναμώσουν.

Προς το παρόν, η Κίνα βλάπτει τον εαυτό της υποστηρίζοντας ότι κάθε κριτική για την εσωτερική της πολιτική είναι εκτός ορίων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες βρέθηκαν σε παρόμοια κατάσταση κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1950. Το φρικτό ρεκόρ των διακρίσεων στο εσωτερικό τους κατά του Μαύρου πληθυσμού στιγμάτισε την διεθνή εικόνα τους και προσέφερε στους ανταγωνιστές τους έναν εύκολο στόχο˙ η κυβέρνηση του Μάο κάλεσε Μαύρους διανοούμενους και ακτιβιστές [16], όπως ο W. E. B. Du Bois και ο αρχηγός των Μαύρων Πανθήρων, Huey Newton, στο Πεκίνο. Οι πολιτικοί των ΗΠΑ απάντησαν έντονα ότι ο υπόλοιπος κόσμος δεν είχε κανένα δικαίωμα να επικρίνει την εσωτερική φυλετική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτή η θέση ήταν μη βιώσιμη, και η εγχώρια αντίσταση σε συνδυασμό με τον εξωτερικό εξευτελισμό άλλαξε νόμους στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ως ανερχόμενη δύναμη, η Κίνα αντιμετωπίζει επίσης εξωτερική κριτική για την εγχώρια πολιτική της. Η ένταξη στην παγκόσμια οικονομία την έχει καταστήσει πιο ευάλωτη στον εξονυχιστικό έλεγχο του απολυταρχισμού στο εσωτερικό της. Αλλά μπορεί να κάνει κάτι πιο παραγωγικό από το να διαμαρτύρεται για την Δυτική περιφρόνηση: η Κίνα μπορεί να αντλήσει από την πρόσφατη ιστορία του επαναπροσδιορισμού του εαυτού της. Αφότου η Κίνα υπό τον Μάο είχε καταστεί οικονομικά και πολιτικά αναποτελεσματική, στην δεκαετία του 1980, ο διάδοχος του Μάο, Ντενγκ Σιαοπίνγκ, προσάρμοσε μια ιδέα από τον πρώην πρωθυπουργό Ζου Ενλάι που ονομάζεται «οι τέσσερις εκσυγχρονισμοί» (της γεωργίας, της βιομηχανίας, της άμυνας, και της επιστήμης και τεχνολογίας) για να αναμορφώσει την Κίνα. Ο Ντενγκ επέτρεψε στους αγρότες να πωλούν τμήματα της συγκομιδής τους στην ελεύθερη αγορά, έδωσε στους μελετητές ακαδημαϊκές ελευθερίες που είχαν εξαφανιστεί υπό τον Μάο, και δημιούργησε «ειδικές οικονομικές ζώνες», με κυβερνητικά και φορολογικά κίνητρα που είχαν σχεδιαστεί για να φέρουν ξένες επενδύσεις.

Περίπου όπως τα κατάφερε o Deng μετά τον θάνατο του Μάο, η Κίνα θα πρέπει να επαναρυθμιστεί στην επόμενη δεκαετία για να ενσωματώσει καλύτερα –παρά να απορρίψει– την κριτική από το εξωτερικό. Παρά την αυταρχική φήμη της χώρας, ο εσωτερικός διάλογος έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην άνοδο της Κίνας. Μέχρι πρόσφατα, οι φιλελεύθεροι πολιτικοί στοχαστές και συγγραφείς είχαν χώρο μέσα στο κινεζικό σύστημα για να προσφέρουν εποικοδομητική κριτική στους πιο σκληρούς συναδέλφους τους˙ η συνεργασία με ορισμένους επικριτές στο εξωτερικό βοήθησε επίσης να δοκιμαστούν οι ιδέες και οι πολιτικές της ίδιας της Κίνας. Η διακοπή μιας τέτοιας συζήτησης τα τελευταία χρόνια μπορεί να μην έχει επιβραδύνει την χώρα βραχυπρόθεσμα, αλλά είναι πιθανό να το κάνει στα επόμενα χρόνια, όταν η ακαμψία της πολιτικής σκέψης εμποδίσει τις κινεζικές πολιτικές ελίτ να επανεκτιμήσουν [κάποιες] πολιτικές. Η παραχώρηση περισσότερου χώρου στην διαφωνία δεν απαιτεί απαραίτητα τον εκδημοκρατισμό της Κίνας. Θα σήμαινε, ωστόσο, μια δέσμευση να αφεθεί η κοινωνία των πολιτών να ανθίσει (αντιστρέφοντας τον ανησυχητικό αριθμό απολύσεων και φυλακίσεων δικηγόρων, ακτιβιστών και ακαδημαϊκών τα τελευταία χρόνια) και την δημιουργία πραγματικής διαφάνειας της κυβέρνησης τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.

Η Κίνα θα χρειαστεί κάνει κάτι καλύτερο από το να υποβιβάζει τις πολλές μειονοτικές της ομάδες ως γραφικά πρότυπα της λαϊκής της παράδοσης. Αντί αυτού, θα πρέπει να προσπαθήσει να πείσει αυτές τις ομάδες –συμπεριλαμβανομένων των Ουιγούρων της Xinjiang– ότι η συμμετοχή στο κινεζικό σχέδιο θα επιβεβαίωνε την αίσθηση της αξιοπρέπειας και της ταυτότητάς τους. Όσον αφορά την διαφωνία στο Χονγκ Κονγκ -μια άλλη δοκιμασία της ικανότητας του ΚΚΚ να οικοδομήσει μια συμπεριληπτική πολιτεία- ο νέος νόμος για την ασφάλεια που καθιστά παράνομο το λεγόμενο μίσος προς την κυβέρνηση υποδηλώνει την αδυναμία να ακούει και να μαθαίνει από μια κυβερνητική παράδοση που είναι αυθεντικά κινεζική αλλά διαφορετική από εκείνη του Πεκίνου. Το ΚΚΚ δεν έχει επίσης την προθυμία να παρουσιάσει στην Ταϊβάν οποιοδήποτε όραμα για ένα κοινό μέλλον στο οποίο το νησί να μπορεί να βρει ένα λογικό σημείο εκκίνησης για συζήτηση. Η Κίνα δεν ισχυρίζεται ότι είναι φιλελεύθερη, αλλά διατείνεται όντως ότι είναι ένα αξιοκρατικό σύστημα που εκτιμά τον ειλικρινή διάλογο των διαφορετικών απόψεων (shi shi qiu shi: «αναζήτηση της αλήθειας από τα γεγονότα»). Οι τρέχουσες ενέργειες του κόμματος αποτυγχάνουν να κερδίσουν τους Κινέζους που ζουν στα σύνορα της χώρας, πόσω μάλλον να καταστήσουν την Κίνα παράδειγμα επιτυχούς ανάπτυξης για τον ευρύτερο κόσμο.

Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΠΑΛΟΣ

Το μεγαλύτερο εμπόδιο που θα αντιμετωπίσει η Κίνα δεν είναι η εχθρότητα των Ηνωμένων Πολιτειών ή άλλων αντιπάλων. Αντίθετα, είναι η ίδια η αυταρχική στροφή της. Η δέσμευση του Πεκίνου σε αυτήν την πτυχή της κεντρικής ταυτότητας της Κίνας θα καταστήσει πολύ πιο δύσκολο για τα άλλα τρία νουκλεοτίδια -τον καταναλωτισμό, τις παγκόσμιες φιλοδοξίες, και την τεχνολογία- του DNA της να ανασυνδυαστούν επιτυχώς, προκαλώντας εχθρότητα στο εξωτερικό και αυξάνοντας τα εμπόδια μεταξύ της Κίνας και του κόσμου που προσπαθεί να ξαναδημιουργήσει.

Η αυξανόμενη εριστικότητα της κινεζικής εξωτερικής πολιτικής από τις αρχές του 2020 δεν προμηνύει θετικές εξελίξεις. Αλλά δεν είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς μια λιγότερο ανταγωνιστική εκδοχή του κινεζικού απολυταρχισμού: την πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα, η Κίνα ευνόησε μια ανθούσα κουλτούρα ερευνητικής δημοσιογραφίας, μια αναπτυσσόμενη κοινωνία των πολιτών, και πολύ ζωντανά κοινωνικά μέσα ενημέρωσης -δηλαδή, μια διευρυμένη δημόσια σφαίρα παρά την απουσία πλήρους δημοκρατίας. Μπορεί να μην υπάρχει πιθανότητα το ΚΚΚ να μετατραπεί σε φιλελεύθερο δημοκρατικό κόμμα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα μπορούσε να επιστρέψει στην προηγούμενη πορεία του. Ο αυταρχισμός μιας Κίνας αυτού του είδους -της Κίνας όπως φαινόταν πριν από το 2012- θα ήταν λιγότερο εμφανής τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.

Το Πεκίνο δεν επιδιώκει να επιβάλει ένα αντίγραφο του δικού του συστήματος σε άλλα κράτη. Είναι δεσμευμένο στο να λαμπρύνει το ιδεολογικό του κύρος στο εσωτερικό ως ένα επιτυχημένο εθνικιστικό -και σοσιαλιστικό- κράτος, αλλά δεν απαιτεί από άλλα κράτη να ακολουθήσουν τα χνάρια του. Η Κίνα δεν αισθάνεται καμία υποχρέωση να διατηρήσει την φιλελεύθερη διεθνή τάξη λόγω κάποιας ηθικής πίστης στον φιλελευθερισμό. Αντ’ αυτού, μια τάξη βασισμένη στα κινεζικά πρότυπα, θα περιέχει πιθανώς τα ακόλουθα στοιχεία: μια δέσμευση σε πολύ ισχυρή εθνική κυριαρχία˙ οικονομική ανάπτυξη, πολύ πιθανώς τονίζοντας τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ένα θέμα στο οποίο η κινεζική ρητορική ξεπερνά αυτή την στιγμή την κινεζική δράση)˙ την επέκταση και ολοκλήρωση ενός συστήματος BRI που θα προσανατολίζεται έντονα γύρω από τις κινεζικές οικονομικές ανάγκες˙ και ένα παγκόσμιο τεχνολογικό τοπίο που θα κυριαρχείται από κινεζικά πρότυπα. Αυτό το αμάλγαμα σίγουρα δεν θα ήταν πόλος έλξης για τους αφοσιωμένους δημοκράτες, αλλά θα μπορούσε να αποτελέσει μια βιώσιμη εναλλακτική πρόταση σε τουλάχιστον ένα τμήμα της υπάρχουσας φιλελεύθερης τάξης.

Το αυξανόμενο εκτόπισμα της Κίνας στην Ασία μπορεί να οδηγήσει στην ενίσχυση των αυταρχικών τάσεων μεταξύ των δημοκρατιών της περιοχής. Με την κινεζική επιρροή, το βάρος θα έπεφτε στη μη δημοκρατική πλευρά της πολιτικής πλάστιγγας σε χώρες με εύθραυστες δημοκρατικές δομές, όπως η Μιανμάρ και η Ταϊλάνδη. Χώρες όπως οι Φιλιππίνες έχουν ήδη γίνει πιο ευάλωτες στα κινεζικά πρότυπα [17] καθώς η πολιτική τους έχει γίνει πιο απολυταρχική˙ η Νότια Κορέα, πολύ πιο φιλελεύθερη στην πολιτική της, θα γινόταν ευάλωτη σε μια μορφή φινλανδοποίησης της εποχής του Ψυχρού Πολέμου -δηλαδή, το να υποκύψει μια δημοκρατία στην επιρροή ενός ισχυρού αυταρχικού γείτονα- λόγω της εγγύτητάς της με την Κίνα σε περίπτωση που οι Ηνωμένες Πολιτείες αποχωρήσουν από την Ανατολική Ασία.

Ο Σι στη Μεγάλη Αίθουσα του Λαού, στο Πεκίνο, τον Μάρτιο του 2018. Damir Sagolj / Reuters
--------------------------------------------------------------

Η Κίνα επωφελείται από το γεγονός ότι κανένας άλλος δρων στον κόσμο δεν μπορεί να ενσαρκώσει τον μοναδικό συνδυασμό νουκλεοτιδίων ACGT. Η Ινδία, η Ιαπωνία, η Ρωσία και η Ένωση Εθνών της Νοτιοανατολικής Ασίας (Association of Southeast Asian Nations, ASEAN) δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την επιρροή της Κίνας στην Ασία, πόσω μάλλον στον κόσμο. Η Κίνα είναι μακράν ο μεγαλύτερος παράγοντας στην περιοχή, γεγονός που της δίνει την δυνατότητα να κυριαρχήσει. Όμως, η αδιαφάνεια του σημερινού της συστήματος και η θεληματική, μερικές φορές επιθετική, στάση της γεννά περιφερειακή και παγκόσμια δυσπιστία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ανεκτές στο μεγαλύτερο μέρος της Ασίας (εκτός της Κίνας και της Βόρειας Κορέας) επειδή η παρουσία τους σε χώρες όπως η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα έχει κερδίσει την δημοκρατική συναίνεση. Σε μια εποχή γενικών δημοκρατικών και άκρως εθνικιστικών κρατών, η Κίνα πρέπει να καταστήσει τις διεθνείς της φιλοδοξίες εύγευστες σε άλλους, ακόμα κι αν ποτέ δεν θα γίνουν πλήρως αποδεκτές. Τα κράτη της Νότιας Αμερικής στα οποία κυριαρχούσαν οι Ηνωμένες Πολιτείες την δεκαετία του 1950, ή της Ανατολικής Ευρώπης από την Σοβιετική Ένωση την ίδια περίοδο, ήταν φτωχά και αντιδημοκρατικά. Θα είναι πολύ πιο δύσκολο για την Κίνα, με την πάροδο του χρόνου, να διατηρήσει την λαϊκή αποδοχή για την αυξανόμενη ανάμειξή της σε πλούσια ασιατικά κράτη με ζωηρές δημόσιες σφαίρες, ακόμη κι αν έχει την δυνατότητα να χρησιμοποιήσει την στρατιωτική της δύναμη για να πιέσει τους γείτονές της και να προσπαθήσει να επηρεάσει τις πρακτικές τους.

Οι πολιτικές δομές της Κίνας θα μεταβληθούν επίσης σημαντικά τις επόμενες δεκαετίες και θα αποκαλύψουν την απόκλιση μεταξύ των ανοιχτών και των κλειστών στοιχείων της κοινωνίας της. Το ΚΚΚ ενθάρρυνε νέους Κινέζους ακαδημαϊκούς, επιχειρηματίες και νομικούς να σπουδάσουν στο εξωτερικό, αλλά στις τάξεις του ίδιου του κόμματος, η εμπειρία στο εξωτερικό έχει πολύ λιγότερη αξία και μπορεί ακόμη και να βλάψει τις προοπτικές προόδου κάποιου. Λίγοι μεταξύ της επόμενης γενιάς πολιτικών ηγετών της Κίνας φαίνεται να διαθέτουν σημαντική διεθνή εμπειρία, παρόλο που αναμφίβολα συμβουλεύονται ανθρώπους που έχουν. Η Κίνα πιθανότατα θα αναπτύξει μια εσωστρεφή πολιτική ελίτ παράλληλα με μια επαγγελματική ελίτ που είναι παγκόσμια συνδεδεμένη και εξωστρεφής. Αυτή η αντίθεση θα αποτελέσει μια μεγάλη πρόκληση, επειδή υποδηλώνει μια αντίφαση, για να χρησιμοποιήσουμε έναν μαρξιστικό όρο, μεταξύ δύο βασικών στόχων, της διεθνοποίησης και της διατήρησης της κομματικής εξουσίας.

Επιπλέον, η συνταρακτική δημογραφική αλλαγή είναι πολύ κοντά. Ξεκινώντας από το 2029, ο πληθυσμός της Κίνας θα συρρικνώνεται κατά περίπου πέντε εκατομμύρια άτομα ετησίως, καθιστώντας την Κίνα μια πολύ πιο ηλικιωμένη κοινωνία πριν να φτάσει σε κατάσταση υψηλού εισοδήματος. Η χώρα θα πρέπει να πληρώνει για την κοινωνική πρόνοια εκατομμυρίων ηλικιωμένων χωρίς να έχει τους ίδιους πόρους μιας γηράσκουσας πλούσιας κοινωνίας όπως η Ιαπωνία. Το απροσδόκητο οικονομικό σοκ του κορωνοϊού έχει καταστήσει δυσκολότερο για την Κίνα να επεκτείνει τους εμπορικούς της δεσμούς με γείτονες στην περιοχή, αν και η αντιμετώπιση του ιού φαίνεται να την οδηγεί σε σταθερή ανάκαμψη. Κινέζοι αξιωματούχοι μιλούν τώρα για μια οικονομία «διπλής κυκλοφορίας» με παγκόσμια εμβέλεια, ενώ διατηρεί παράλληλα μια προστατευόμενη εγχώρια αγορά. Αλλά αυτή η πράξη εξισορρόπησης δεν είναι βιώσιμη μακροπρόθεσμα. Μια καλύτερη προσέγγιση θα έβλεπε την Κίνα να είναι πολύ πιο ευαισθητοποιημένη στις ανάγκες και τις επιθυμίες των εταίρων της, επιδεικνύοντας ένα τακτ που δεν έχει δείξει τα τελευταία χρόνια στις σχέσεις της με τους γείτονές της.

Ένα στοίχημα βασισμένο στο ACGT για την αναμόρφωση της διεθνούς τάξης απαιτεί συνολικά μια πιο συντονισμένη κινεζική διπλωματική προσπάθεια. Κινέζοι αξιωματούχοι τώρα χρυσώνουν το χάπι προτού στρίψουν με ταχύτατο ρυθμό προς πιο καταναγκαστικά και συγκρουσιακά μονοπάτια. Αντ' αυτού, η Κίνα πρέπει να κατανοήσει ότι η παγκόσμια ηγεσία απαιτεί παραχωρήσεις, γενναιοδωρία, και μια προθυμία να δεχτεί κριτική: μια δύσκολη συνειδητοποίηση σε μια χώρα όπου η εγχώρια πολιτική κουλτούρα ενθαρρύνει την καταστολή, αντί για τον εορτασμό, της διαφωνίας. Το μεγαλύτερο εμπόδιο στην άνοδο της Κίνας στην διεθνή σκηνή δεν είναι η εχθρότητα των ΗΠΑ ή οι εσωτερικοί εχθροί. Αντίθετα, είναι το αυταρχικό σκέλος της βασικής ταυτότητας του ΚΚΚ. Αυτός ο αυταρχισμός και ο κατά καιρούς συγκρουσιακός επεκτατισμός έχει ως αποτέλεσμα να αμαυρώνονται τα άλλα συστατικά του μοντέλου της Κίνας -η έμφαση στον καταναλωτισμό και τις βελτιώσεις στον υλικό τρόπο ζωής, η ατελής αλλά ειλικρινής δέσμευση για παγκόσμια ανάπτυξη και μείωση της φτώχειας, και η πραγματικά εκπληκτική της ικανότητα για τεχνολογική καινοτομία.

Τα βασικά στοιχεία του ιδεολογικού μείγματος της Κίνας -μαρξισμός-λενινισμός, παραδοσιακή σκέψη, ιστορική αναλογία, και οικονομική επιτυχία- έχουν επισκιάσει σε μεγάλο βαθμό την πάντα περιορισμένη ικανότητα του Δυτικού φιλελευθερισμού να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο το ΚΚΚ βλέπει τον κόσμο. Αλλά μέλλον της Κίνας στο παγκόσμιο στερέωμα εξαρτάται από το πώς μπορεί να συνδυάσει επιτυχώς τις άλλες πτυχές του μοντέλου ACGT. Προς το παρόν, ο κινεζικός αυταρχισμός απειλεί να περιορίσει την ικανότητα του Πεκίνου να δημιουργήσει μια εύλογη νέα μορφή παγκόσμιας τάξης.

Σύνδεσμοι:
[1] https://bookshop.org/books/china-s-good-war-how-world-war-ii-is-shaping-...
[2] https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2017/10/19/move-over-a...
[3] https://www.nytimes.com/1992/08/09/weekinreview/the-world-china-sees-sin...
[4] https://www.bbc.com/news/world-asia-china-41647872
[5] https://graphics.wsj.com/alibaba/
[6] https://www.chinadaily.com.cn/a/202002/16/WS5e490ce7a310128217277dc8.html
[7] https://www.nytimes.com/2013/10/18/opinion/the-worlds-wartime-debt-to-ch...
[8] https://www.brookings.edu/articles/chinas-pragmatic-approach-to-un-peace...
[9] https://www.npr.org/2020/02/13/805760466/china-declares-peoples-war-on-c...
[10] https://www.nytimes.com/2011/11/21/opinion/how-china-can-defeat-america....
[11] https://www.theguardian.com/cities/ng-interactive/2018/jul/30/what-china...
[12] https://thediplomat.com/2020/11/quad-2-0-is-off-to-a-good-start-it-must-...
[13] https://www.npr.org/2019/10/24/759902041/chinas-tech-giant-huawei-spans-...
[14] https://www.washingtonpost.com/politics/2019/06/10/what-do-we-know-about...
[15] https://www.ft.com/content/3d67d1c1-98ff-439a-90a1-099c18621ee9
[16] https://credo.library.umass.edu/view/full/mums312-b246-i002
[17] https://carnegieendowment.org/2019/01/10/philippine-politics-under-duter...

Copyright © 2021 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2020-12-08/world-china-wants

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition