Το τέλος της εποχής του Wilsonισμού

Εκατό χρόνια αφότου η Γερουσία των ΗΠΑ ταπείνωσε τον πρόεδρο Woodrow Wilson απορρίπτοντας την Συνθήκη των Βερσαλλιών, το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, στο οποίο ηγείτο ο Ουίλσον ως πρόεδρός του πριν ξεκινήσει την πολιτική καριέρα του, απέσυρε το όνομά του από την διάσημη σχολή του επί των διεθνών υποθέσεων. Καθώς οι «ακυρώσεις» προχωρούν, αυτή αξίζει τουλάχιστον μια αμφισβήτηση. Ο Ουίλσον ήταν διαβόητος ρατσιστής ακόμη και κατά τα πρότυπα της εποχής του, και ο άνθρωπος πίσω από την δίωξη των δικών του πολιτικών αντιπάλων, και οι καταχρήσεις του πρώτου Κόκκινου Τρόμου (στμ: Red Scare, ή αλλιώς η προώθηση του φόβου για την άνοδο του κομμουνισμού, του αναρχισμού και άλλων αριστερών ιδεολογιών. Ο πρώτος Τρόμος εξελίχθηκε αμέσως μετά τον Α’ παγκόσμιο Πόλεμο) επευφημήθηκε για πάρα πολύ καιρό και πάρα πολύ άκριτα.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Woodrow Wilson. Harris & Ewing / Library of Congress
-----------------------------------------------------

Όμως, όσο προβληματικές κι αν ήταν οι προσωπικές απόψεις και οι εσωτερικές πολιτικές του Wilson, ως πολιτικός και ιδεολόγος πρέπει να θεωρείται μεταξύ των πιο ισχυρών αρχιτεκτόνων του σύγχρονου κόσμου. Δεν ήταν ιδιαίτερα πρωτότυπος στοχαστής. Πάνω από έναν αιώνα πριν ο Ουίλσον προτείνει την Κοινωνία των Εθνών, ο Τσάρος Αλέξανδρος Α’ της Ρωσίας είχε ανησυχήσει τους ομολόγους του κυβερνώντες στο Συνέδριο της Βιέννης [1] διατυπώνοντας ένα παρόμοιο όραμα: ένα διεθνές σύστημα που θα στηριζόταν σε μια ηθική συναίνεση η οποία θα υποστηριζόταν από μια συνεννόηση δυνάμεων που θα λειτουργούσαν υπό ένα κοινό σύνολο ιδεών σχετικά με τη νόμιμη κυριαρχία. Την εποχή του Wilson, επιπλέον, η πεποίθηση ότι οι δημοκρατικοί θεσμοί συνέβαλαν στην διεθνή ειρήνη, ενώ οι απόλυτες μοναρχίες ήταν εγγενώς πολεμοχαρείς και ασταθείς, ήταν σχεδόν μια συνηθισμένη παρατήρηση μεταξύ των μορφωμένων Αμερικανών και Βρετανών. Η συμβολή του Wilson ήταν να συνθέσει αυτές τις ιδέες σε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα για μια βασισμένη σε κανόνες τάξη, θεμελιωμένη σε ένα σύνολο διεθνών οργανισμών.

Η αποτυχία του να κερδίσει ευρεία υποστήριξη εγχωρίως για αυτό το όραμα τον κατέβαλε, και πέθανε πικρά απογοητευμένος. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, ωστόσο, οι ιδέες του έγιναν έμπνευση και οδηγός για εθνικούς ηγέτες, διπλωμάτες, ακτιβιστές, και διανοούμενους σε όλο τον κόσμο. Κατά την διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, πολλοί Αμερικανοί έφθασαν να μετανιώσουν για την προπολεμική απομόνωση της χώρας τους, συμπεριλαμβανομένης της άρνησής της να συμμετάσχει στην Κοινωνία των Εθνών, και ο Wilson άρχισε να φαίνεται λιγότερο σαν επιλοχίας παρεμποδισμένος από φτωχές πολιτικές δεξιότητες και περισσότερο σαν προφήτης του οποίου η σοφία, αν είχε ληφθεί υπόψη, θα μπορούσε να είχε αποτρέψει την δεύτερη μεγάλη παγκόσμια πυρκαγιά σε 20 χρόνια. Εμπνευσμένοι από αυτό το συμπέρασμα, οι Αμερικανοί ηγέτες κατά την διάρκεια και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο έθεσαν τα θεμέλια αυτού που ήλπιζαν ότι θα ήταν μια Wilsonική παγκόσμια τάξη, στην οποία οι διεθνείς σχέσεις θα καθοδηγούνται από τις αρχές που διατυπώνονται στην Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και θα διεξάγονται σύμφωνα με τους κανόνες που θεσπίζονται από οργανισμούς όπως τα Ηνωμένα Έθνη, το Διεθνές Δικαστήριο, και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου.

Αυτό το έργο περιπλέχθηκε από τον Ψυχρό Πόλεμο, αλλά ο «ελεύθερος κόσμος» (όπως οι Αμερικανοί τότε ονόμαζαν τις μη κομμουνιστικές χώρες) συνέχισε να αναπτύσσεται σύμφωνα με τις γραμμές του Wilsonισμού. Αναπόφευκτοι συμβιβασμοί, όπως η υποστήριξη των ΗΠΑ σε αδίστακτους δικτάτορες και στρατιωτικούς ηγέτες σε πολλά μέρη του κόσμου, θεωρήθηκαν ως λυπηρές αναγκαιότητες που επιβάλλονταν από την ανάγκη καταπολέμησης του πολύ μεγαλύτερου κακού, του σοβιετικού κομμουνισμού. Όταν έπεσε το Τείχος του Βερολίνου, το 1989, φάνηκε ότι είχε έρθει επιτέλους η ευκαιρία για μια Wilsonική παγκόσμια τάξη. Η πρώην σοβιετική αυτοκρατορία θα μπορούσε να ανοικοδομηθεί σύμφωνα με τις γραμμές του Wilsonισμού, και η Δύση θα μπορούσε να αγκαλιάσει τις αρχές Wilson πιο σταθερά τώρα που η σοβιετική απειλή είχε εξαφανιστεί. Αυτοδιάθεση, κράτος δικαίου μεταξύ και εντός των χωρών, φιλελεύθερα οικονομικά, και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: η «νέα παγκόσμια τάξη» που εργάστηκαν για να δημιουργήσουν τόσο οι διοικήσεις του George H. W. Bush όσο και του Κλίντον, ήταν πάρα πολύ στον χαρακτήρα του Wilsonισμού.

Σήμερα, ωστόσο, το πιο σημαντικό γεγονός στην παγκόσμια πολιτική είναι ότι αυτή η ευγενής προσπάθεια απέτυχε. Το επόμενο στάδιο της παγκόσμιας ιστορίας δεν θα ξεδιπλωθεί σύμφωνα με τον Wilsonισμό. Τα έθνη της γης θα συνεχίσουν να αναζητούν κάποιο είδος πολιτικής τάξης, γιατί πρέπει. Και οι ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άλλοι θα συνεχίσουν να εργάζονται για την επίτευξη των στόχων τους. Όμως, το όνειρο μιας παγκόσμιας τάξης, που να βασίζεται στο νόμο, που θα διασφαλίζει την ειρήνη μεταξύ των χωρών και την δημοκρατία μέσα τους, θα εμφανίζεται όλο και λιγότερο στα σχέδια των παγκόσμιων ηγετών.