Η πανδημία και το τέλος της διεθνούς οικονομικής «κανονικότητας»

Ιστορικά, έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχουν τρεις εναλλακτικές οδοί για να αντιμετωπιστούν τα υψηλά χρέη: α) μέσω της αύξησης του ΑΕΠ με ρυθμό υψηλότερο από αυτόν του χρέους, β) με μερική ή ολική διαγραφή των χρεών, γ) μέσω πληθωρισμού. Η τρίτη επιλογή, φαίνεται να συνδέεται άμεσα με τις ανατιμήσεις πρώτων υλών και καταναλωτικών αγαθών που παρατηρούνται στην παγκόσμια οικονομία κατά το πρόσφατο διάστημα.

ΤΟ «ΦΑΝΤΑΣΜΑ» ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ

Ως πληθωρισμός, δεν λογίζεται ένα απλώς υψηλό επίπεδο τιμών, αλλά η συνεχής αύξηση του γενικού επιπέδου των τιμών. Ο γνωστός νομπελίστας οικονομολόγος Milton Friedman έχει διατυπώσει την άποψη πως «ο πληθωρισμός είναι μια μορφή φορολογίας που επιβάλλεται χωρίς νόμο» και πράγματι έχει δίκιο. Ο πληθωρισμός τείνει να μειώνει το πραγματικό εισόδημα των ατόμων που έχουν σχετικά σταθερά εισοδήματα, όπως είναι οι υπάλληλοι του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και οι συνταξιούχοι, ενώ συνήθως ευνοεί τα άτομα που τα κέρδη τους προέρχονται από περιουσιακά στοιχεία (π.χ. μετοχές, ακίνητα). Επίσης, τείνει να ευνοεί τους δανειζόμενους έναντι των δανειστών, αν στα δάνεια που έχουν συναφθεί δεν έχει προβλεφθεί ρήτρα πληθωριστικής προσαρμογής.

Οι σημερινές πληθωριστικές πιέσεις είναι αποτέλεσμα παραγόντων που δρουν συνδυαστικά τόσο από την πλευρά της ζήτησης, όσο και από την πλευρά της προσφοράς.

Όσον αφορά την ζήτηση, η υπερβολική ρευστότητα που έχουν δημιουργήσει οι κεντρικές τράπεζες μετά την κρίση του 2008 αλλά και την υγειονομική κρίση του 2020, μέσα από την επέκταση της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής τους, έχει προκαλέσει αυξητικές τάσεις στις τιμές περιουσιακών στοιχείων, όπως είναι οι μετοχές, τα ακίνητα, και τα πολύτιμα μέταλλα. Αυτό συμβαίνει, γιατί σχεδόν όλη η πλεονάζουσα ρευστότητα έχει διοχετευθεί σε χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες, καθώς παρατηρείται έλλειψη επενδυτικών ευκαιριών σε παραγωγικούς τομείς της οικονομίας. Για να αντιληφθούμε το μέγεθος της ρευστότητας που έχει δημιουργηθεί, αξίζει να αναφέρουμε ότι η κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ, Fed, από τον Μάρτιο του 2020 μέχρι και σήμερα έχει εκδώσει περίπου το 23% της συνολικής ποσότητας δολαρίων που κυκλοφορούν παγκοσμίως [10], ενώ η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει τετραπλασιάσει τον ισολογισμό της εντός της τελευταίας δεκαετίας [11].

Από την πλευρά της προσφοράς, τα φαινόμενα είναι εντονότερα, καθώς ο ιός και οι μεταλλάξεις του σε συνδυασμό με την επιβολή των lockdown έχουν δημιουργήσει ακαμψίες στην παγκόσμια παραγωγή, στις μεταφορές, και στις εφοδιαστικές αλυσίδες, με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγικότητας και την δημιουργία ελλείψεων σε βασικές πρώτες ύλες, αγρο-κτηνοτροφικά προϊόντα και κρίσιμους πόρους -όπως είναι οι ημιαγωγοί- που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή ηλεκτρονικών προϊόντων, αυτοκινήτων, και άλλων καταναλωτικών αγαθών.

Παράλληλα, οι αυξητικές πιέσεις στις τιμές υποδαυλίζονται από την ανάδυση του κινήματος της απο-παγκοσμιοποίησης και του προστατευτισμού στο διεθνές εμπόριο, που εγκαινιάστηκαν υπό την προεδρία Τραμπ στο πλαίσιο του ανταγωνισμού ΗΠΑ-Κίνας και συνεχίζονται κατά την περίοδο της πανδημίας.

Άνθρωποι παρακολουθούν μια γιγαντιαία οθόνη που μεταδίδει την ομιλία του Κινέζου προέδρου, Σι Τζινπίνγκ, στην γιορτή που σηματοδοτεί την 100η επέτειο ίδρυσης του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας, στην Σαγκάη, στην Κίνα, την 1η Ιουλίου 2021. REUTERS/Aly Song
----------------------------------------------------

Επιπρόσθετοι παράγοντες που επιδρούν αρνητικά στην προσφορά, είναι η γήρανση του πληθυσμού στις αναπτυγμένες και σε ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες (μέσω της μείωσης που προκαλεί στο διαθέσιμο εργατικό δυναμικό), τα θεσμικά εμπόδια που τίθενται στις μεταναστευτικές ροές, οι υψηλές δαπάνες που πρέπει να πραγματοποιηθούν από τα κράτη για την αντιμετώπιση των έντονων κλιματικών φαινομένων (οι οποίες με την σειρά τους αυξάνουν τα κόστη παραγωγής), αλλά και οι κίνδυνοι που επιφέρει η κυβερνο-τρομοκρατία μέσω διακοπών που απειλούν την ομαλή ροή της παραγωγικής διαδικασίας.

Ταυτόχρονα, οι διευρυμένες οικονομικές ανισότητες δημιουργούν πολιτικές πιέσεις στις κυβερνήσεις για αυξήσεις των μισθών των εργαζομένων, οι οποίες θα καλυφθούν μέσω της αύξησης της φορολογίας των επιχειρήσεων, διευρύνοντας έτσι περαιτέρω τα κόστη παραγωγής.

TΟ ΕΚΡΗΚΤΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΜΕΙΓΜΑ ΚΑΙ Η ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΗ ΨΗΦΙΑΚΗ «ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ»

Βάσει των ανωτέρω συνθηκών, αντιλαμβάνεται κανείς ότι η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται σ’ ένα αδιέξοδο που είναι δύσκολο να ξεπεραστεί χωρίς να προκύψουν σοβαρές κοινωνικές αντιδράσεις. Από τη μια μεριά, ο πληθωρισμός θα βοηθούσε να «διαβρωθούν» σταδιακά τα εξαιρετικά υψηλά επίπεδα χρέους που διαθέτουν κάποια κράτη και ιδιώτες. Από την άλλη, η έλευση ενός υψηλού πληθωρισμού θα όξυνε ακόμη παραπάνω τις ήδη υπάρχουσες οικονομικές ανισότητες, καθώς θα έπληττε κυρίως τα άτομα που διαθέτουν χαμηλά επίπεδα εισοδήματος και πλούτου.

Μια λύση για την αποτροπή της ανόδου του πληθωρισμού, θα ήταν η αύξηση των επιτοκίων, γεγονός που, όμως, θα οδηγούσε σε μαζικές χρεοκοπίες υπερχρεωμένων κρατών και ιδιωτών και θα προκαλούσε μεγάλη πτώση στις χρηματιστηριακές αγορές, οι οποίες μετά την κρίση του 2008 έχουν ξεπεράσει κάθε όριο λογικής ανόδου, σύμφωνα με τις προειδοποιήσεις μεγάλων επενδυτών [12] αλλά και του ίδιου του ΔΝΤ [13] και πλέον παρουσιάζουν εμφανή σημάδια «κόπωσης» [14].