Η Πράσινη Συμφωνία μπορεί να καθορίσει την επιτυχία -ή την αποτυχία- του ευρωπαϊκού εγχειρήματος

Εάν πρόκειται να επιδεινώσει τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία θα μπορούσε να πυροδοτήσει τα παράπονα και να γίνει ένα ιδεολογικό όπλο στα χέρια των ευρωσκεπτικιστών, για να μην αναφέρουμε τα αυταρχικά καθεστώτα που αντιτίθενται στην φιλελεύθερη Δύση. Η ενεργειακή κρίση του 2021, η οποία είδε τις τιμές χονδρικής της ηλεκτρικής ενέργειας να αυξάνονται κατά 200% τους πρώτους εννέα μήνες του έτους, θα πρέπει να χρησιμεύσει ως προειδοποίηση. Καθώς οι ευρωπαϊκές χώρες άνοιξαν ξανά μετά τα αρχικά πανδημικά lockdowns και οι κυβερνήσεις τόνωσαν τις οικονομίες τους με πρωτοφανή δημοσιονομικά κίνητρα, η ζήτηση ενέργειας εκτινάχθηκε στα ύψη —αλλά η προσφορά δεν μπορούσε να συμβαδίσει, με τις επενδύσεις σε ορυκτές πηγές να έχουν μειωθεί σημαντικά τα προηγούμενα χρόνια. Εν τω μεταξύ, η υπομονή της Ρωσίας εξαντλήθηκε, καθώς οι ευρωπαϊκές ρυθμιστικές Αρχές χρονοτρίβησαν για την έγκριση του αγωγού Nord Stream 2, ο οποίος θα φέρει το ρωσικό φυσικό αέριο στην Ευρώπη. Καθώς οι προμήθειες φυσικού αερίου ελαττώθηκαν, η Ρωσία αρνήθηκε να σπεύσει να διασώσει την Ευρώπη, αυξάνοντας τις εξαγωγές της στις αγορές άμεσης παράδοσης. Η προκύπτουσα κορύφωση των τιμών έχει επιβάλει ένα μη βιώσιμα υψηλό κόστος στα νοικοκυριά της Ευρώπης με χαμηλότερο εισόδημα και στις μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις (SME’s), πολλές από τις οποίες ήδη δυσκολεύονταν να ανακάμψουν από τις οικονομικές συνέπειες της πανδημίας.

Αν η ενεργειακή μετάβαση της Ευρώπης είχε ξεκινήσει νωρίτερα και εάν η ηλεκτρική ενέργεια μπορούσε υποθετικά να παράγεται εξ’ ολοκλήρου από ανανεώσιμες πηγές, η ανεπαρκής προσφορά ορυκτών καυσίμων δεν θα ήταν πρόβλημα. Ωστόσο, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας εξακολουθούν να παρέχουν μόνο το 34% της ηλεκτρικής ενέργειας της ηπείρου. Τούτου λεχθέντος, η ενεργειακή κρίση κατέστησε απολύτως σαφές ότι η μετάβαση θα είναι δαπανηρή και ότι αυτό το κόστος πιθανώς θα επιβαρύνει περισσότερο τα φτωχά νοικοκυριά και τις SME. Οι αγορές εμπορευμάτων υπήρξαν συχνά μάρτυρες υπερκύκλων, αλλά επειδή αυτή η μετάβαση θα σημάνει τη μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα προτού οι πηγές χαμηλών εκπομπών άνθρακα μπορέσουν να καλύψουν εύκολα το κενό της προσφοράς, αναπόφευκτα η αστάθεια θα αυξηθεί. Με άλλα λόγια, η πρόσφατη κορύφωση των τιμών μπορεί να είναι η πρώτη από πολλές. Και μολονότι οι στρατηγικές τιμολόγησης του άνθρακα εξηγούν μόνο ένα μικρό μέρος της κορύφωσης των τιμών του 2021, εάν οι τιμές των ορυκτών καυσίμων συνεχίσουν να αυξάνονται —όπως πράγματι θα πρέπει εάν η ΕΕ εννοεί σοβαρά να κάνει την Ευρώπη κλιματικά ουδέτερη— θα μπορούσαν εύκολα να επιβαρύνουν εκείνους που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα [να πληρώσουν] τις χαμηλού άνθρακα εναλλακτικές. Τέλος, εάν υιοθετηθεί, με την σημερινή της μορφή, μια πρόσφατη πρόταση να επεκταθεί το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών (European Emissions Trading System) στους τομείς των κτιρίων και των μεταφορών, θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα το επιπλέον κόστος να επιβαρύνει τα άτομα με χαμηλότερο εισόδημα, επιδεινώνοντας την ενεργειακή φτώχεια και τις ανισότητες στις μεταφορές.

Οι πολιτικές επιπτώσεις των διαφόρων προσπαθειών των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων για το κλίμα -όπως οι διαμαρτυρίες των «κίτρινων γιλέκων» στην Γαλλία το 2018, που πυροδοτήθηκαν από τις αυξήσεις των φόρων στα καύσιμα- ήταν αρκετά προβλέψιμες. Στους δρόμους και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαδηλωτές σε ολόκληρη την ήπειρο έχουν υποστηρίξει ότι ενώ οι προνομιούχες ελίτ ανησυχούν για το τέλος του κόσμου, εκατομμύρια Ευρωπαίοι συμπολίτες τους δυσκολεύονται να τα καταφέρουν [να έχουν χρήματα] έως το τέλος του μήνα. Αυτοί οι διαδηλωτές, ωστόσο, έτειναν να εστιάζουν την οργή τους στους εθνικούς ηγέτες. Τώρα που η ΕΕ έχει εξυψώσει την πράσινη ατζέντα ως το κυρίαρχο αφήγημά της, αυτό φαίνεται βέβαιο ότι θα αλλάξει. Μια διαμαρτυρία των «κίτρινων γιλέκων» σήμερα θα είχε πιθανώς μια έντονη ευρωσκεπτικιστική τροπή.

Ενώ η άρνηση του κλίματος δεν προσφέρει πλέον στους Ευρωπαίους λαϊκιστές πολλά εκλογικά οφέλη, οι φθίνουσες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις της ενεργειακής μετάβασης συνεχίζουν να τους παρέχουν πλούσιο υλικό. Οι πολιτικές τιμολόγησης του άνθρακα, ειδικότερα, περιγράφονται εύκολα ως επιθέσεις του κατεστημένου κατά των εργαζομένων και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Για τα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα, το γεγονός ότι οι Βρυξέλλες υπερασπίζονται τώρα αυτά τα μέτρα είναι ένα απροσδόκητο δώρο. Οι ευρωσκεπτικιστές που επιτίθενται στην Πράσινη Συμφωνία μπορούν τώρα να ελπίζουν ότι θα πιάσουν με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια -συσπειρώνοντας ταυτόχρονα την αντίθεση ενάντια στην ενεργειακή μετάβαση και στην ίδια την ΕΕ.

ΓΕΦΥΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΧΑΣΜΑ

Καθώς η συνειδητοποίηση των κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών κινδύνων της Πράσινης Συμφωνίας έχει οξυνθεί, η ΕΕ έχει αρχίσει να ανταποκρίνεται. Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (Just Transition Fund), που εγκρίθηκε τον Ιούνιο του 2021, στοχεύει στην ανακούφιση των επιπτώσεων στην απασχόληση από την σταδιακή κατάργηση του άνθρακα, της τύρφης, και των σχιστολιθικών [υδρογονανθράκων], επενδύοντας σε τομείς χαμηλών εκπομπών άνθρακα, όπως η αιολική και η ηλιακή ενέργεια. Εν τω μεταξύ, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Κοινωνικού Κλίματος (European Social Climate Fund), το οποίο προτάθηκε τον Σεπτέμβριο του 2021, θα βοηθήσει τους πολίτες με χαμηλότερο εισόδημα να προσαρμοστούν σε βιοπορισμούς χαμηλών εκπομπών άνθρακα.