Ο χειμώνας του πατριάρχη | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ο χειμώνας του πατριάρχη

Η εποχή του Nazarbayev τελείωσε, αλλά τι ακολουθεί στο Καζακστάν;

Παρά το σχετικά μικρό της μέγεθος και την περιφερειακή της τοποθεσία, η Zanaozen διατηρεί μια υπερβολικά συμβολική θέση στο πολιτικό τοπίο του Καζακστάν. Είναι εμβληματική του διευρυνόμενου χάσματος μεταξύ των στρατοσφαιρικά πλούσιων ελίτ της χώρας και του κοινού. H Zhanaozen βρίσκεται σε μια πετρελαιοπαραγωγό περιοχή, αλλά οι κάτοικοί της παραμένουν σχετικά φτωχοί, παρόλο που συμβάλλουν στην παραγωγή του πλούτου της χώρας. Οι κάτοικοι βλέπουν τους καρπούς της εργασίας τους να διοχετεύονται στην πρωτεύουσα, Nur-Sultan, στα βόρεια και στην εμπορική πρωτεύουσα, την Αλμάτι, στο νότο —και ακόμη πιο μακριά στους υπεράκτιους λογαριασμούς των Καζάκων ολιγαρχών. Τα παράπονα και οι διαμαρτυρίες δεν είναι άγνωστα στην πόλη. Το 2011, η αστυνομία σκότωσε τουλάχιστον 14 ανθρώπους (και ίσως δεκάδες άλλους) στην Zhanaozen εν μέσω της απεργίας των εργατών πετρελαίου. Αυτό το τραγικό γεγονός ήταν η μεγαλύτερη κηλίδα στην ιστορία του ανεξάρτητου Καζακστάν —μέχρι αυτόν τον μήνα.

ΤΟ ΞΕΘΩΡΙΑΣΜΕΝΟ ΧΑΡΙΣΜΑ ΕΝΟΣ ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΟΥ ΗΓΕΤΗ

Αυτό που ξεκίνησε στην Zanaozen ως αγανάκτηση για τις τιμές των καυσίμων φούσκωσε γρήγορα σε μια ευρύτερη, πολιτική έξαρση οργής. Οι Καζάκοι κατηύθυναν την οργή τους στον Nazarbayev και στο καθεστώς που είχε οικοδομήσει, ζητώντας την απομάκρυνση της κυβέρνησης και την διεξαγωγή ελεύθερων και δίκαιων εκλογών. Συγκεντρώθηκαν στις πλατείες των πόλεων, τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο και κυματίζοντας τη σημαία του Καζακστάν. Αν μη τι άλλο, αυτές οι διαδηλώσεις έδειξαν ότι τα 30 χρόνια οικοδόμησης του έθνους είχαν τουλάχιστον καταφέρει να παραγάγουν ενεργούς πολίτες. Το σύνθημα των διαδηλώσεων ήταν Shal, ket! («Γέρο, φύγε!») —μια όχι και τόσο ευγενική ενθάρρυνση στον 81χρονο Nazarbayev να εγκαταλείψει την εξουσία.

Για χρόνια, ο Nazarbayev είχε απολαύσει γνήσια λαϊκή υποστήριξη. Οδήγησε τις μεταρρυθμίσεις του Σοβιετικού προέδρου Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έως την κορυφή της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Καζακστάν και θεωρήθηκε ως ένας εξαιρετικά ικανός, ανοιχτόμυαλος, και χαρισματικός ηγέτης. Τρεις δεκαετίες αργότερα, αυτή η άλλοτε αστραφτερή εικόνα είναι αμαυρωμένη. Πολλοί Καζάκοι οικτίρουν το σύστημα που δημιούργησε ο Nazarbayev ως βαθιά διεφθαρμένο και άδικο. Τα μέλη της οικογένειάς του και οι φίλοι του έγιναν από τους πιο ισχυρούς ανθρώπους της χώρας, κατέχοντας κορυφαίες δημόσιες θέσεις. Κατατάχθηκαν επίσης μεταξύ των πλουσιότερων ανθρώπων στον πλανήτη, ζώντας ζωές εξωφρενικής, ορατής κατανάλωσης. Η διαφθορά υπέσκαψε την διακυβέρνηση, με τους δημόσιους λειτουργούς να ανταμείβονται για την πίστη τους στην κλίκα του Nazarbayev αντί για την οξυδέρκειά τους.

Χρησιμοποιώντας γνωστές τεχνικές, το καθεστώς κατέστειλε την πολιτική αντιπολίτευση μέσω του εξαναγκασμού και της ιδιοποίησης. Άσκησε συνεχή πίεση στα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης και περιθωριοποίησε τις ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Και επιδίωξε να εξυψώσει την προσωπολατρία του Nazarbayev, εν τη απουσία οποιασδήποτε σαφώς καθορισμένης πολιτικής ιδεολογίας.

Η ανοιχτή πολιτική αμφισβήτηση μπορεί να είχε γίνει αδύνατη, αλλά αυτό δεν σήμαινε ότι οι πολιτικές εντάσεις είχαν εξαφανιστεί. Αντίθετα, οι αντιπαλότητες σιγόβραζαν μέσα στην οικογένεια και στην αυλή και περιστασιακά ξεσπούσαν σε δημόσια θέα. Το 2001, ο γαμπρός του Nazarbayev, Rakhat Aliyev, απομακρύνθηκε από την θέση του ως ισχυρού προέδρου της Επιτροπής Εθνικής Ασφάλειας, αφότου εφέρετο να σχεδίαζε πραξικόπημα. Στην πραγματικότητα, οι Αρχές έχουν κατηγορήσει τέσσερις διαφορετικούς προέδρους αυτής της επιτροπής -συμπεριλαμβανομένου του συμμάχου του Nazarbayev, Karim Massimov, στον απόηχο της πρόσφατης αναταραχής- για προδοσία τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, μια αντανάκλαση της εγγενούς αστάθειας του καθεστώτος του Καζακστάν.

Ο TOKAYEV ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ

Η αναταραχή αυτού του μήνα προκάλεσε ένα μεγάλο τράνταγμα στο πολιτικό σύστημα του Καζακστάν. Τώρα που ασκεί τον αποκλειστικό εκτελεστικό έλεγχο, ο Tokayev έχει κινηθεί γρήγορα για να επιδείξει την κατανόησή του στο δημόσιο αίσθημα. Έχει ανακοινώσει οικονομικές αλλαγές και έχει υποσχεθεί μελλοντικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις.

Η κατεύθυνση των κοινωνικοοικονομικών μεταρρυθμίσεων είναι ήδη καλά καθορισμένη. Ο Tokayev θέλει να οικοδομήσει ένα σύγχρονο κράτος πρόνοιας. Στο διάγγελμά του στο κοινοβούλιο, στις 11 Ιανουαρίου, αναγνώρισε την προβληματική κατανομή του πλούτου στην χώρα και το πώς τα οφέλη της οικονομικής ανάπτυξης έχουν συσσωρευθεί σε μια στενή τάξη. Επέκρινε τις κυβερνητικές υπηρεσίες για την υποβάθμιση των οικονομικών δυσκολιών στην χώρα, το καμουφλάρισμα «της πραγματικής κατάστασης με όρους όπως παραγωγική αυτοαπασχολούμενη άτυπη απασχόληση» και την εγκατάλειψη πολλών ανθρώπων «σε κατάσταση ανεργίας και κοινωνικής ανασφάλειας». [Ο Tokayev] ζήτησε «μια ποιοτική ανανέωση των κοινωνικών και εργασιακών πολιτικών». Μεταξύ των μέτρων που πρότεινε ήταν η μεταρρύθμιση των αποφάσεων για τον προϋπολογισμό μεταξύ του κέντρου και των επαρχιών, η υιοθέτηση ενός κοινωνικού κώδικα που θα καθορίζει τη νέα κατεύθυνση της κυβερνητικής πολιτικής και θα χρησιμεύει ως «βασικό στοιχείο του νέου κοινωνικού συμβολαίου», η ανάπτυξη στοχευμένων προγραμμάτων απασχόλησης και εκπαίδευσης, και η δημιουργία ενός δημόσιου-ιδιωτικού ταμείου με στόχο την επίλυση κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις υποδηλώνουν ότι ο Tokayev έχει δώσει προσοχή στις απαιτήσεις του κοινού. Αντανακλά επίσης μια αυξανόμενη διεθνή τάση απομάκρυνσης από τα οικονομικά της ελεύθερης αγοράς προς την βελτιωμένη προστασία της κοινωνικής πρόνοιας.

19012022-2.jpg

Συμπλοκές στην Aktobe, στο Kazakhstan, τον Ιανουάριο του 2022. Reuters
-----------------------------------------