Το ελαττωματικό όραμα του Μακρόν για την Ευρώπη

Στις 11 Μαΐου 1962, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζον Φ. Κένεντι, φιλοξένησε μια εξαιρετική συγκέντρωση Αμερικανών ταλέντων του πολιτισμού για να καλωσορίσει τον υπουργό Πολιτισμού της Γαλλίας, André Malraux. Το δείπνο -το οποίο περιελάμβανε φωστήρες όπως ο μυθιστοριογράφος Saul Bellow, ο ζωγράφος Mark Rothko, ο θεατρικός συγγραφέας Arthur Miller, και ο βιολονίστας Isaac Stern- ήταν μια γιορτή των μακροχρόνιων ιστορικών δεσμών μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Γαλλίας. Ωστόσο, λίγες μόνο ώρες πριν από αυτήν την λαμπερή γιορτή, ο Κένεντι, ο Malraux, και ο Γάλλος πρέσβης στις Ηνωμένες Πολιτείες είχαν μια έντονη συζήτηση σχετικά με τις ολοένα πιο έντονες επικρίσεις του Γάλλου προέδρου, Σαρλ ντε Γκωλ, για την πολιτική των ΗΠΑ και τα συνοδευτικά αιτήματα [του] για στρατηγική αυτονομία.

Ο Γάλλος πρόεδρος, Εμμανουέλ Μακρόν, στο Παρίσι, τον Ιανουάριο του 2022. Gonzalo Fuentes / Reuters
----------------------------------------------------

Τα παράπονα του Ντε Γκωλ περιελάμβαναν την κριτική για την στρατηγική των Ηνωμένων Πολιτειών κατά την διάρκεια της κρίσης του Βερολίνου, την υπεροχή του δολαρίου στην διεθνή οικονομία, και την υποστήριξη των ΗΠΑ στην αίτηση [ένταξης] του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ). Ο Γάλλος πρόεδρος, παρατήρησε ο Κένεντι, φαινόταν να θέλει τόσο την προστασία των ΗΠΑ όσο και την απεριόριστη ικανότητα να χαράξει το μονοπάτι της χώρας του, «μια Ευρώπη πέρα από την επιρροή μας —αλλά που υπολογίζει σε εμάς», όπως συνόψισε τα λόγια του ο σύμβουλός του επί της εθνικής ασφαλείας, McGeorge Bundy. Ο Γάλλος πρόεδρος θα πρέπει να προσέχει τι εύχεται, πρόσθεσε ο Κένεντι, αφού «οι Αμερικανοί θα ήταν ευτυχείς να βγάλουν τις ΗΠΑ από την Ευρώπη, αν ήταν αυτό που ήθελαν οι Ευρωπαίοι». Όταν ο Malraux ανακοίνωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα τολμούσαν να φύγουν, ο πρόεδρος απάντησε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες το είχαν ήδη «κάνει δύο φορές», αναφερόμενος στην απόσυρση των Ηνωμένων Πολιτειών μετά από αμφότερους τους παγκόσμιους πολέμους.

Η διαμάχη μετριάστηκε μόνο εν μέρει από την πρόποση του προέδρου, η οποία, ισχυρίστηκε ο Κένεντι, θα ήταν η «πρώτη ομιλία για τις σχέσεις μεταξύ Γαλλίας και Ηνωμένων Πολιτειών που δεν περιλαμβάνει φόρο τιμής στον στρατηγό Lafayette». Αντίθετα, ο Κένεντι επισήμανε τον πρώτο πρόεδρο που έζησε στον Λευκό Οίκο, τον Τζον Άνταμς, ο οποίος «ζήτησε να γραφτεί στην ταφόπλακά του: “Διατήρησε την ειρήνη με την Γαλλία”». Τελικά, ο Malraux είχε δίκιο: ο Ντε Γκωλ συνέχισε να υπονομεύει τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ, μολονότι μπήκαν στον πειρασμό, δεν απέσυραν την ομπρέλα ασφαλείας των Ηνωμένων Πολιτειών.

Στις 9 Δεκεμβρίου 2021, σε μια σπάνια συνέντευξη Τύπου, ο Γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν, έκανε ό,τι και ο Ντε Γκωλ και ανακοίνωσε ότι στόχος της ηπείρου πρέπει να είναι να δημιουργήσει μια «ισχυρή Ευρώπη, ενεργή στον κόσμο, πλήρως κυρίαρχη, ελεύθερη στις επιλογές της, και κυρίαρχη του ίδιου της του πεπρωμένου». Για τον Μακρόν, στρατηγική αυτονομία σημαίνει [1] μια Ευρώπη με την δική της θέση στον κόσμο και την δική της ικανότητα να διαμορφώνει τα παγκόσμια γεγονότα. Παρόμοια με τον προκάτοχό του, Ντε Γκωλ, ο Μακρόν δεν θέλει η Ευρώπη —ή η Γαλλία— να είναι ανίσχυρη παρατηρητής σε έναν κόσμο που ορίζεται όλο και περισσότερο από έναν ανταγωνισμό για επιρροή μεταξύ μιας ανερχόμενης Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών.

Μπορεί να φαίνεται ότι δεν έχουν αλλάξει πολλά από την συνάντηση του Κένεντι με τον Malraux, δεδομένου ότι η Γαλλία και οι Ηνωμένες Πολιτείες διαφωνούν ακόμη για την ανεξαρτησία της Ευρώπης. Αλλά η σημερινή γεωπολιτική πραγματικότητα δεν είναι εκείνη της δεκαετίας του 1960. Ο κόσμος δεν ορίζεται πλέον από τους αγώνες του Ψυχρού Πολέμου [2] μεταξύ δύο υπερδυνάμεων˙ οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιλαμβάνονται τώρα την Κίνα και τον Ινδο-Ειρηνικό ως τη μεγαλύτερη προτεραιότητά της εξωτερικής πολιτικής τους, και η διατλαντική συμμαχία αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις, όπως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και η ρύθμιση των νέων ψηφιακών τεχνολογιών, τις οποίες δεν είναι σχεδιασμένη για να αντιμετωπίσει.

Όμως, μολονότι ο Μακρόν έχει δίκιο να πιέζει τους Ευρωπαίους να αξιολογήσουν την θέση της ηπείρου στον κόσμο, δεν έχει ακόμη καθορίσει τις προτεραιότητες που θα πρέπει να καθοδηγήσουν την Ευρώπη, ούτε έχει προτείνει μια στρατηγική για την επέκταση των ικανοτήτων της ηπείρου, ώστε να μπορέσει να ενεργήσει βάσει αυτών. Το όραμα του Μακρόν είναι περισσότερο ένας μακρύς κατάλογος που θέτει επί τάπητος τα πάντα, από την αυξημένη πολυμέρεια και τις αντιτρομοκρατικές στρατηγικές έως τις συνομιλίες για την ενίσχυση της ασφάλειας της ηπείρου. Ορισμένες προτάσεις φαίνονται αντιφατικές, όπως η επιθυμία για μια Γαλλία που διαθέτει «την ικανότητα να υπερέχει και να έχει επιρροή μεταξύ άλλων εθνών», μια χώρα στην οποία οι Γάλλοι θα είναι «κύριοι του πεπρωμένου μας», αλλά και μια χώρα στην οποία «η ανεξάρτητη λήψη των αποφάσεών μας είναι πλήρως συμβατή με την ακλόνητη αλληλεγγύη μας προς τους Ευρωπαίους εταίρους μας». Άλλες ιδέες φαίνονται προβληματικές και απίθανο να βρουν ευρεία απήχηση, όπως η πρόταση του Μακρόν ότι «δεν μπορεί να υπάρξει σχέδιο άμυνας και ασφάλειας των Ευρωπαίων πολιτών χωρίς το πολιτικό όραμα που επιδιώκει να προωθήσει την σταδιακή ανοικοδόμηση της εμπιστοσύνης με την Ρωσία».