Ο πόλεμος του Πούτιν στο εσωτερικό

Ο σπουδαιότερος ισχυρισμός του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, είναι ότι έχει αποκαταστήσει την σταθερότητα της χώρας του μετά τα ταραχώδη μεταψυχροπολεμικά χρόνια. Αλλά με το να εξαπολύσει μια πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία αυτή την εβδομάδα, έθεσε αυτή την σταθερότητα σε κίνδυνο. Η εξισορρόπηση των πολλών αντικρουόμενων συμφερόντων της Ρωσίας για την διατήρηση της τάξης και του ελέγχου δεν ήταν ποτέ εύκολη. Αλλά να το κάνει στον απόηχο μιας σύγκρουσης που θα μπορούσε να διχάσει το κοινό και να αδειάσει τις τσέπες ορισμένων ρωσικών ελίτ θα είναι ακόμη δυσκολότερο.

Η αστυνομία θέτει υπό κράτηση διαδηλωτές κατά του πολέμου στην Αγία Πετρούπολη, τον Φεβρουάριο του 2022. Anton Vaganov / Reuters
----------------------------------------------

Για σχεδόν δύο δεκαετίες, ο Πούτιν εξισορρόπησε επιδέξια τις διπλές απειλές που αντιμετωπίζουν όλοι οι αυταρχικοί: πραξικοπήματα από άλλες ελίτ και διαδηλώσεις από τις μάζες. Μια ακμάζουσα οικονομία την πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα τού επέτρεψε να εδραιώσει την εξουσία του και η επιτυχής προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 εξασφάλισε την θέση του στην ρωσική ιστορία. Ο Πούτιν μπόρεσε να χειραγωγήσει τις εκλογές και την κοινή γνώμη, να δώσει εισόδημα στους φίλους του βελτιώνοντας παράλληλα το βιοτικό επίπεδο για τις μάζες, και να έχει υψηλά ποσοστά αποδοχής.

Ωστόσο, καθώς η θερμή λάμψη της επιτυχίας του στην Κριμαία έχει ξεθωριάσει, ο Πούτιν έχει δυσκολευτεί να βρει ένα αφήγημα για να δικαιολογήσει την κυριαρχία του. Μια δεκαετία αργής οικονομικής ανάπτυξης, μια πρόχειρη απάντηση στην πανδημία, η διαφθορά, και η απλή κούραση του πληθυσμού από τον Πούτιν έχουν αμβλύνει όλα τα εργαλεία του για την διακυβέρνηση της Ρωσίας. Όπως υποστήριξα στο τεύχος Φεβρουαρίου / Μαρτίου 2022 [2] του Foreign Affairs The Hellenic Edition, ο Πούτιν έχει, επομένως, καταλήξει να στηρίζεται περισσότερο στις υπηρεσίες ασφαλείας για να διατηρήσει την λαβή του στην εξουσία, μια επικίνδυνη συμφωνία που απαιτεί μεγαλύτερη καταστολή στο εσωτερικό και διακινδυνεύει μεγαλύτερη επιθετικότητα στο εξωτερικό. Η εισβολή στην Ουκρανία [3] τόσο απορρέει όσο και ενισχύει αυτή την συμφωνία, καθιστώντας τον Πούτιν περισσότερο εξαρτώμενο από τους ένστολους που ενθαρρύνουν την επιθετικότητά του.

ΕΞΙΣΟΡΡΟΠΗΤΙΚΟΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ

Εντός της Ρωσίας, η μεγαλύτερη εξάρτηση του Πούτιν από τις υπηρεσίες ασφαλείας είναι περισσότερο εμφανής στη μεταχείριση της πολιτικής αντιπολίτευσης. Για σχεδόν μια δεκαετία, ο ηγέτης της αντιπολίτευσης, Αλεξέι Ναβάλνι, αποκάλυπτε την διαφθορά ισχυρών προσωπικοτήτων στις υπηρεσίες ασφαλείας. Τώρα βρίσκεται στην φυλακή, ενώ η οργάνωσή του έχει γίνει κομμάτια. Οι ρωσικές Aρχές έχουν επίσης στοχεύσει μη κυβερνητικές οργανώσεις και μέσα ενημέρωσης που κάνουν ρεπορτάζ για την κατάχρηση και την διαφθορά, ουσιαστικά φιμώνοντας την πολιτική διαφωνία.

Στην εξωτερική πολιτική, επίσης, η άνοδος των υπηρεσιών ασφαλείας έχει αφήσει το στίγμα της. Παρόλο που πολλές πολιτικές και οικονομικές ελίτ εξέφρασαν τηn δυσπιστία τους για την προοπτική ενός πολέμου στην Ουκρανία, οι σκληροί άνδρες του στενού κύκλου του Πούτιν ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για το ποιος θα γίνει ο πιο φιλοπόλεμος απέναντι στην Δύση. Αυτή η ομάδα συμβούλων υπήρξε η κινητήρια δύναμη για τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Αλλά το να στρέφεται κάποιος σε παλληκαράδες με μεγάλα όπλα για να λύσει τα προβλήματά του έχει κόστος. Η εξάρτηση από τις υπηρεσίες ασφαλείας δεν θα λύσει τα βαθιά ριζωμένα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα της Ρωσίας. Αντίθετα, πιθανώς θα τα επιδεινώσει. Ο Πούτιν θα εξακολουθήσει να αντιμετωπίζει τις διπλές απειλές των πραξικοπημάτων και των λαϊκών εξεγέρσεων, αλλά τα εργαλεία του για την διαχείρισή τους -όπως τα εργαλεία της Ρωσίας για την άσκηση επιρροής στην Ουκρανία- θα γίνουν πιο αμβλεία και πιο μονοδιάστατα.

Μερικοί Ρώσοι θα καλωσορίσουν την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, αλλά η επανάληψη της εκτίναξης της δημοτικότητας που απολάμβανε το Κρεμλίνο μετά την αναίμακτη προσάρτηση της Κριμαίας φαίνεται απίθανη. Οι έρευνες της κοινής γνώμης δείχνουν [4] ότι το ρωσικό κοινό δεν συμμερίζεται την άποψη του Πούτιν ότι η Ουκρανία δεν είναι μια «πραγματική χώρα». Οι δημοσκοπήσεις που διενεργήθηκαν την τελευταία δεκαετία δείχνουν σταθερά [5] ότι περίπου το 80% των Ρώσων αναγνωρίζει την Ουκρανία ως ανεξάρτητο κράτος και ότι μόνο το περίπου 20% προτιμά κάποια μορφή ενοποίησης. Το πώς θα αντιδράσουν οι Ρώσοι στην βία που στρέφεται εναντίον φίλων, γνωστών, και συγγενών στην Ουκρανία είναι δύσκολο να προβλεφθεί.

Ένας μακρύς πόλεμος και μια δύσκολη κατοχή της Ουκρανίας θα μπορούσαν να στραγγίσουν την δημόσια υποστήριξη προς το Κρεμλίνο. Η ρωσική κοινή γνώμη είναι εδώ και καιρό ευαίσθητη στις απώλειες. Τον Μάιο του 2014, όταν οι μάχες στην ανατολική Ουκρανία ήταν έντονες, μόλις το 31% των Ρώσων υποστήριξε [6] «την αποστολή άμεσης στρατιωτικής βοήθειας, όπως η είσοδος στρατευμάτων». Η δημόσια υποστήριξη για την επέμβαση της Ρωσίας στην Συρία είναι εξίσου μέτρια, και το Κρεμλίνο έχει καταβάλει μεγάλες προσπάθειες για να περιορίσει τις απώλειες εκεί. Η κληρονομιά του Β' Παγκοσμίου Πολέμου είναι δίκοπο μαχαίρι για τον Πούτιν: παρέχει μια πηγή εθνικιστικής ζέσης που μπορεί να εκμεταλλευτεί, αλλά και μια βαθιά κοινωνική συνείδηση του κόστους του πολέμου.

Το Κρεμλίνο [7] μπορεί να βασιστεί στα κρατικά μέσα ενημέρωσης για να πει την δική του εκδοχή της ιστορίας για την Ουκρανία, αλλά για να διαμορφώσει αποτελεσματικά την κοινή γνώμη θα χρειαστεί να λογοκρίνει εναλλακτικές πηγές πληροφοριών ακόμη πιο επιθετικά από όσο έχει κάνει μέχρι σήμερα. Το γεγονός ότι πολλοί Ρώσοι έχουν φίλους και συγγενείς στην Ουκρανία θα κάνει αυτή την δουλειά πιο δύσκολη, όπως θα την [κάνει] και το καλά μορφωμένο και εξοικειωμένο με τα media κοινό της Ρωσίας. Περισσότερες αντιπολεμικές διαδηλώσεις, όπως αυτές που διοργανώθηκαν στη Μόσχα την Πέμπτη, είναι απίθανες -ειδικά αφότου οι ρωσικές Αρχές συνέλαβαν περισσότερους από 1.800 διαδηλωτές- αλλά δεν θα υπάρξει ούτε διογκούμενη λαϊκή υποστήριξη.

ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΔΟΥΛΕΙΕΣ

Ο Πούτιν είναι αυταρχικός, επομένως δεν χρειάζεται την δημόσια αποδοχή για να παραμείνει στην εξουσία. Αλλά είναι ευκολότερο να κυβερνάς ως δημοφιλής αυταρχικός που μπορεί να κάνει όσα υπόσχεται παρά ως δικτάτορας που πρέπει να βασιστεί στην καταστολή, στην λογοκρισία, και στον εκφοβισμό για να αποκρούσει τις διαμαρτυρίες.

Επιπλέον, ο Πούτιν πρέπει να ανησυχεί για τις απειλές από τον στενό κύκλο του, ανεξάρτητα από το τι πιστεύει το κοινό γι 'αυτόν. Ο Ρώσος ηγέτης είναι αξιοσημείωτα επιδέξιος στην διαχείριση των αντικρουόμενων συμφερόντων των ρωσικών ελίτ, αλλά ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί να καταστήσει αυτούς τους εξισορροπητικούς χειρισμούς ακόμη πιο δύσκολους. Τα μέλη του στενού κύκλου του Πούτιν, μαζί με τους συμμάχους τους στις κρατικές τράπεζες και στον τομέα της ενέργειας, επωφελούνται τα μέγιστα από το status quo της διαφθοράς, της αργής ανάπτυξης, και της οικονομικής απομόνωσης. Όχι μόνο η αντιπαράθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους Ευρωπαίους συμμάχους τους αυξάνει την αξία της τεχνογνωσίας τους και ενισχύει το στάτους τους, αλλά τους φέρνει επίσης άμεσα οικονομικά οφέλη. Όπως έχει σημειώσει ο εμπειρογνώμονας για την Ρωσία, Alexander Gabuev [8], τα παιδιά πολλών αξιωματούχων στο πολεμικό συμβούλιο του Πούτιν έχουν προσοδοφόρες θέσεις σε κρατικές επιχειρήσεις.

Άλλες οικονομικές ελίτ, ωστόσο, είναι λιγότερο ενθουσιώδεις για μια οικονομία οικοδομημένη γύρω από το φρούριο «Ρωσία». Σε μια συνάντηση μεταξύ του Πούτιν και ανώτατων επιχειρηματικών στελεχών την ημέρα της εισβολής, ένας εμφανώς νευρικός Alexander Shokhin, επικεφαλής του μεγαλύτερου επιχειρηματικού λόμπι της Ρωσίας, είπε στον Ρώσο πρόεδρο ότι «πρέπει να γίνουν τα πάντα για να επιδειχθεί όσο το δυνατόν περισσότερο ότι η Ρωσία παραμένει μέρος της παγκόσμιας οικονομίας και δεν θα προκαλέσει, μεταξύ άλλων μέσω κάποιου είδους απαντητικών μέτρων, παγκόσμια αρνητικά φαινόμενα στις παγκόσμιες αγορές». Ο Πούτιν διαβεβαίωσε τον Shokhin και τα άλλα συγκεντρωμένα ανώτατα επιχειρηματικά στελέχη ότι το Κρεμλίνο δεν θα προκαλούσε οικονομική αστάθεια –μικρή παρηγοριά, αναμφίβολα, για όσους παρακολουθούσαν το ρωσικό χρηματιστήριο να βυθίζεται σε σχεδόν ιστορικά χαμηλά με την είδηση της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Δεδομένου ότι ο δρόμος προς τον μεγάλο πλούτο στην Ρωσία διέρχεται μέσω των καλών σχέσεων με το Κρεμλίνο, οι επιχειρηματικές ελίτ είναι απίθανο να εγκαταλείψουν τον Πούτιν. Αλλά η σύγκρουση στην Ουκρανία θα κάνει δυσκολότερο για τον Ρώσο ηγέτη να κρατήσει όλους τους φίλους του ευτυχισμένους, ειδικά αφού οι αμερικανικές και οι ευρωπαϊκές κυρώσεις θα βλάψουν ορισμένους από αυτούς περισσότερο από άλλους.

Οι κυρώσεις θα πυροδοτήσουν επίσης ευρύτερη οικονομική αβεβαιότητα, διαγράφοντας δυνητικά ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα του Πούτιν. Αλλά η πραγματική ζημιά στην ρωσική οικονομία δεν θα προέλθει τόσο από τις κυρώσεις όσο από την οχύρωση στην εξουσία ενός συνασπισμού που αντιστέκεται στον οικονομικό εκσυγχρονισμό, στις προσπάθειες μείωσης της διαφθοράς, και στον μεγαλύτερο ανταγωνισμό. Ο πόλεμος στην Ουκρανία μόνο θα διευρύνει το χάσμα μεταξύ εκείνων που θέλουν να φέρουν την οικονομία της Ρωσίας στον εικοστό πρώτο αιώνα και εκείνων που δεν θέλουν.

Τέλος, ο ίδιος ο πόλεμος θα μπορούσε να απειλήσει την εσωτερική σταθερότητα της Ρωσίας. Ακριβώς όπως κανένα σχέδιο μάχης δεν επιβιώνει μετά την πρώτη επαφή με τον εχθρό, καμία προσπάθεια για πολιτικό «γύρισμα» δεν επιβιώνει μετά την πρώτη επαφή με την πραγματικότητα. Καθώς τα γεγονότα εκτυλίσσονται, οι αντιδράσεις των κυβερνήσεων της Κίνας, της Γερμανίας, και της Τουρκίας και των λαών της Ρωσίας, της Ουκρανίας, και της υπόλοιπης Ευρώπης θα είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Ο Πούτιν έχει επανειλημμένως παρερμηνεύσει την κοινή γνώμη στην Ουκρανία και πιθανώς έχει εκπλαγεί από το σθένος της Δυτικής απάντησης. Περισσότερες εκπλήξεις είναι ενδεχόμενες. Για έναν ηγέτη του οποίου το μεγαλύτερο δεδηλωμένο επίτευγμα είναι ότι φέρνει προβλεψιμότητα στην καθημερινή ζωή στην Ρωσία, αυτό πρέπει να είναι, το λιγότερο, ανησυχητικό.

Τίποτα από αυτά δεν σηματοδοτεί την επικείμενη πτώση της κυβέρνησης του Πούτιν ή το τέλος του αυταρχισμού στην Ρωσία. Οι αυταρχικοί ηγέτες που ελέγχουν τις υπηρεσίες ασφαλείας των χωρών τους έχουν αντέξει πολύ πιο σκληρές προκλήσεις. Αλλά το παλιό πλάνο του Πούτιν για την διακυβέρνηση με ένα έξυπνο μείγμα καρότου και μαστιγίου δεν είναι πλέον βιώσιμο. Έχοντας αποφασίσει να συμμαχήσει με τους σκληροπυρηνικούς άνδρες των υπηρεσιών ασφαλείας, ο Πούτιν πρέπει τώρα να αντιμετωπίσει τις συνέπειες από τον πόλεμο που ο ίδιος και αυτοί έχουν υπερασπιστεί.

Σύνδεσμοι:
[1] https://press.princeton.edu/books/hardcover/9780691212463/weak-strongman
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2021-04-01/vladimir-p...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2021-12-10/dont-sell-out...
[4] https://www.levada.ru/2020/02/13/rossijsko-ukrainskie-otnosheniya-7/
[5] https://www.levada.ru/2020/02/13/rossijsko-ukrainskie-otnosheniya-7/
[6] https://www.levada.ru/2015/07/28/sobytiya-na-vostoke-ukrainy-vnimanie-i-...
[7] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-09-27/kremlin...
[8] https://www.economist.com/by-invitation/2022/02/19/alexander-gabuev-writ...

Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2022-02-26/putins-war...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition