Γιατί ο στραγγαλισμός της ρωσικής οικονομίας ίσως να γυρίσει ως μπούμερανγκ

Αφότου ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, προσάρτησε την Κριμαία, το 2014, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους επέβαλαν μια σειρά από σχετικά ήπιες κυρώσεις στην Ρωσία. Αυτά τα μέτρα έκαναν το ρούβλι να κατρακυλήσει και μείωσαν την ανάπτυξη του ρωσικού ΑΕΠ, αλλά οι προπαγανδιστές του Κρεμλίνου υποβάθμισαν την ζημιά και, με την πάροδο του χρόνου, η οικονομία σταθεροποιήθηκε. Έτσι, όταν οι Δυτικές χώρες ανακοίνωσαν μια πολύ σκληρότερη σειρά κυρώσεων ως απάντηση στην τελευταία επίθεση του Πούτιν στην Ουκρανία, πολλοί Ρώσοι ανασήκωσαν τους ώμους τους, πεπεισμένοι ότι η οικονομία τους θα μπορούσε να αντέξει οποιοδήποτε επίπεδο Δυτικών κυρώσεων.

Περιμένοντας στην ουρά για το ΑΤΜ στην Αγία Πετρούπολη, στην Ρωσία, τον Φεβρουάριο του 2022. Anton Vaganov / Reuters
-------------------------------------------------

Δεν θα μπορούσαν να έχουν περισσότερο άδικο. Τα τιμωρητικά μέτρα που έθεσαν σε εφαρμογή οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους από την έναρξη της εισβολής και μετά, θα μπορούσαν να είναι καταστροφικά για τους απλούς Ρώσους, όπως [θα είναι] και τα βήματα που έχουν κάνει πολλές Δυτικές εταιρείες για να διακόψουν τους δεσμούς τους με την Ρωσία και να αποσύρουν τις επιχειρήσεις τους από την χώρα. Αλλά η συντριπτική πλειοψηφία των Ρώσων, ακόμη και των μορφωμένων, δεν έχουν ιδέα του τι έρχεται. Οι ελλείψεις βασικών αγαθών, η μαζική ανεργία, ακόμη και οι ταξιδιωτικοί περιορισμοί που αποσκοπούν να ανακόψουν την φυγή του ανθρώπινου κεφαλαίου θα μπορούσαν σύντομα να γίνουν πραγματικότητα. Εάν οι Δυτικές χώρες συνεχίσουν να σφίγγουν τα οικονομικά λουριά στο σύνολο της ρωσικής οικονομίας, αντί να στοχεύουν συγκεκριμένα πρόσωπα του καθεστώτος με πιο εξατομικευμένες κυρώσεις, θα διακινδυνεύσουν να μετατρέψουν την Ρωσία σε κάτι που μοιάζει με μια μεγαλύτερη, πιο ασταθή και πιο επικίνδυνη Βόρειο Κορέα.

SOLD OUT

Μέσα σε λίγες μέρες μετά την εισβολή του Πούτιν [1], η Δύση έχει αντιστρέψει σε μεγάλο βαθμό την οικονομική εναρμόνιση τριών δεκαετιών με την Ρωσία. Η Ουάσιγκτον και οι σύμμαχοί της έχουν απαγορεύσει στην κεντρική τράπεζα της Ρωσίας να συναλλάσσεται σε δολάρια, έχουν ουσιαστικά παγώσει τα περισσότερα από τα συναλλαγματικά αποθέματα της και έχουν επιβάλει τιμωρητικές κυρώσεις στα σημαντικότερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της Ρωσίας. Έχουν αφαιρέσει επτά ρωσικές τράπεζες από το SWIFT, το διατραπεζικό σύστημα ανταλλαγής μηνυμάτων που χρησιμεύει ως η ραχοκοκαλιά του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, και έχουν περιορίσει τις συναλλαγές με πολλές μεγάλες ρωσικές κρατικές επιχειρήσεις. Και στις 8 Μαρτίου, λιγότερο από δύο εβδομάδες αφότου ξεκίνησε η εισβολή, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν [2] ανακοίνωσε την απαγόρευση όλων των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ως αποτέλεσμα αυτών και άλλων μέτρων, οι Ρώσοι θα αντιμετωπίσουν σύντομα ελλείψεις βασικών προϊόντων —όχι μόνο αγαθών πολυτελείας όπως τα iPhone και τα iPad, η εισαγωγή των οποίων έχει πλέον απαγορευτεί, αλλά και πιο συνηθισμένων αγαθών και εμπορευμάτων όπως τα ρούχα, τα αυτοκίνητα, οι οικιακές συσκευές, και τα τρόφιμα. Η ΙΚΕΑ και η H&M ανακοίνωσαν ότι αποσύρονται από την ρωσική αγορά. Η Toyota, η Honda, η Mercedes-Benz, και η Volkswagen έχουν σταματήσει να εξάγουν οχήματα στην Ρωσία και έκλεισαν τα τοπικά εργοστάσια παραγωγής τους. Και η McDonald’s, η Coca-Cola, η PepsiCo, και άλλες Δυτικές εταιρείες τροφίμων έχουν αναστείλει τις δραστηριότητές τους στην Ρωσία. Η Ρωσία εισάγει σχεδόν το 40% των σπόρων που συντηρούν την γεωργική βιομηχανία της -και σχεδόν το 90% των σπόρων που χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια συγκεκριμένων βασικών τροφίμων, όπως οι πατάτες. Οι Ρώσοι αγρότες θα βρουν εναλλακτικές λύσεις μακροπρόθεσμα, αλλά βραχυπρόθεσμα, πολλά βασικά προϊόντα διατροφής θα εξαφανιστούν από τα ρωσικά ράφια και οι τιμές για αυτά θα εκτοξευθούν.

Η Ρωσία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το διεθνές εμπόριο. Αλλά ακόμη και οι εταιρείες που ακόμη επιθυμούν να συναλλάσσονται με την Ρωσία θα αντιμετωπίσουν σύντομα προβλήματα με τη μεταφορά αγαθών από και προς την χώρα. Η Maersk, μια από τις μεγαλύτερες ναυτιλιακές εταιρείες μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων στον κόσμο, ανακοίνωσε ότι θα σταματήσει τις αποστολές στην Ρωσία. Ακόμη και αν μια άλλη εταιρεία είναι διατεθειμένη να καλύψει την ανεπάρκεια, πιθανότατα με εξωφρενικές τιμές, δεν είναι σαφές το πώς οι ρωσικές εταιρείες θα μπορούσαν να πληρώσουν για τις υπηρεσίες της. Τα έσοδα από τις εξαγωγές της χώρας θα μειωθούν σημαντικά επειδή οι καταναλωτές στην Δύση αρνούνται να αγοράσουν ρωσικά αγαθά. Η Gazprom, ο κύριος εξαγωγέας αερίου της χώρας, είναι πλέον ανήμπορη να συγκεντρώσει χρήματα στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθιστώντας ασαφές το πώς η εταιρεία θα εισπράξει κέρδη σε συνάλλαγμα, επειδή πρέπει να χρησιμοποιήσει ένα σημαντικό μέρος των εσόδων της για να αποπληρώσει τα χρέη της. Ακόμη και οι ρωσικές εταιρείες πετρελαίου στις οποίες δεν έχουν επιβληθεί κυρώσεις δυσκολεύονται να βρουν αγοραστές για το πετρέλαιο τους.

Η κεντρική τράπεζα της Ρωσίας έχει 650 δισεκατομμύρια δολάρια σε συναλλαγματικά αποθέματα, αλλά η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες έχουν ήδη παγώσει περισσότερα από τα μισά από αυτά τα κεφάλαια. Το Κρεμλίνο έχει επίσης αποθέματα σε χρυσό, αλλά δεν είναι σαφές το πώς θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει αυτά τα αποθέματα. Ελάχιστες ξένες τράπεζες θα θελήσουν να τα αγοράσουν από την κεντρική τράπεζα της Ρωσίας φοβούμενες την ενεργοποίηση κυρώσεων και την επιβολή τεράστιων προστίμων. Η Ρωσία έχει αναπτύξει την εγχώρια παραγωγική της βάση τα τελευταία χρόνια. Όμως τα ρωσικά εργοστάσια που παράγουν αυτοκίνητα, αεροπλάνα, και οικιακές συσκευές χρησιμοποιούν όλα εισαγόμενα εξαρτήματα. Ως αποτέλεσμα, ολόκληρες βιομηχανίες θα μπορούσαν να κλείσουν τους επόμενους μήνες, επισπεύδοντας όχι μόνο τις ελλείψεις αγαθών, αλλά και τη μαζική ανεργία, την κατάρρευση της φορολογικής βάσης, και την αδυναμία πληρωμής μισθών στους κρατικούς υπαλλήλους. Ήδη, ο μεγαλύτερος παραγωγός αυτοκινήτων της Ρωσίας υποχρεώθηκε να σταματήσει προσωρινά την παραγωγή λόγω ελλείψεως εισαγομένων εξαρτημάτων.

Ακόμη και τα αεροπορικά ταξίδια θα παραλύσουν στην Ρωσία. Σχεδόν όλα τα ρωσικά εμπορικά αεροσκάφη εισάγονται και οι κυρώσεις της ΕΕ και των ΗΠΑ απαγορεύουν πλέον στις Δυτικές εταιρείες να προμηθεύουν ανταλλακτικά. Ως αποτέλεσμα, τεράστιος αριθμός αεροπλάνων θα πρέπει να παροπλιστεί. Ακόμη και το Διαδίκτυο, όπως το γνωρίζουν οι Ρώσοι, θα κλείσει. Το Κρεμλίνο έχει αποκλείσει την πρόσβαση στο Facebook και στο Twitter. Έχει απειλήσει να κλείσει το YouTube και θα μπορούσε να αποφασίσει να αποκλείσει ενημερωτικούς ιστότοπους όπως η Wikipedia. Εν ολίγοις, η Ρωσία θα είναι σύντομα μια από τις πιο απομονωμένες χώρες στην γη.

Δεν είναι μόνο αυτά που η Μόσχα προσπαθεί να κρατήσει εκτός, που πρέπει να φοβίζουν τους Ρώσους˙ είναι [και] αυτά που η Μόσχα προσπαθεί να κρατήσει εντός. Όλοι όσοι μπορούν να φύγουν από την χώρα θα το κάνουν. Τις τελευταίες μέρες έχω λάβει μηνύματα τόσο από φίλους όσο και από αγνώστους που ζητούν συμβουλές για το πώς θα μεταναστεύσουν. Η κυβέρνηση το κατανοεί αυτό, γι' αυτό και έχει εισαγάγει μια σειρά από μέτρα που είναι σχεδιασμένα για να κρατήσουν [στην χώρα] τους ικανούς επαγγελματίες της πληροφορίας και της τεχνολογίας, όπως η τριετής φορολογική αργία και οι υψηλά επιδοτούμενες υποθήκες και δάνεια. Αλλά τέτοια μέτρα δεν θα λειτουργήσουν. Οι ικανοί επαγγελματίες τρέχουν ήδη προς τις εξόδους. Σύντομα, επομένως, η ρωσική κυβέρνηση πιθανότατα θα εφαρμόσει βίζες εξόδου για ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων ή θα κλείσει εντελώς την χώρα. Όσοι νοσταλγούν την Σοβιετική Ένωση θα μάθουν επιτέλους πώς ήταν πραγματικά.

ΑΠΟ ΕΧΘΡΟΙ, ΣΥΜΜΑΧΟΙ

Οι Ρώσοι δεν είναι οι μόνοι που είναι απροετοίμαστοι για αυτό που πρόκειται να συμβεί. Οι Δυτικές χώρες που έχουν επιβάλει αυτές τις κυρώσεις δεν έχουν σκεφθεί καλά τις πιθανές συνέπειές τους. Τα μέτρα που κάνουν άθλια την ζωή για τους απλούς Ρώσους ίσως να έχουν το αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα: μπορεί να συσπειρώσουν το κοινό πίσω από τον Πούτιν. Τα τελευταία 20 χρόνια, ο Ρώσος ηγέτης έχει κατασκευάσει μια πανίσχυρη μηχανή προπαγάνδας [3] —μια [μηχανή] που κάνει υπερωρίες από όταν ξεκίνησε η ουκρανική εισβολή. Αυτή την στιγμή, περίπου οι μισοί Ρώσοι υποστηρίζουν τον πόλεμο. (Ανάμεσά τους, αρχικά, ήταν η πεθερά μου. Έχει πτυχίο πανεπιστημίου, αλλά πίστεψε τον ισχυρισμό του Πούτιν ότι η Ουκρανία και το ΝΑΤΟ είχαν επιτεθεί στην Ρωσία και ότι η Ρωσία απλώς αμύνετο. Χρειάστηκε λίγος χρόνος για να την πείσει η σύζυγός μου ότι ο Πούτιν είχε επιτεθεί στην Ουκρανία και όχι το αντίστροφο).

Την περασμένη εβδομάδα, ο Πούτιν υπέγραψε έναν νέο νόμο που καθιστά κολάσιμη με 15 χρόνια φυλάκιση την δημοσίευση «ψευδών ειδήσεων». Περιττό να πούμε ότι όλα τα πραγματικά ρεπορτάζ για τον πόλεμο στην Ουκρανία θεωρούνται ψευδείς ειδήσεις (fake news). Ακόμη και η λέξη «πόλεμος» απαγορεύεται. Οι Ρώσοι πρέπει να αποκαλούν την σύγκρουση στην Ουκρανία «ειδική στρατιωτική επιχείρηση». Με λιγότερες εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης να τους ανταγωνίζονται, οι προπαγανδιστές του Κρεμλίνου θα γίνουν ακόμη πιο ισχυροί. Πολλοί Ρώσοι θα πιστέψουν ότι η Ρωσία μάχεται έναν ιερό πόλεμο εναντίον της Δύσης και του ΝΑΤΟ και ότι οι Δυτικές κυρώσεις έχουν σχεδιαστεί για να κάνουν τους απλούς Ρώσους να υποφέρουν. Θα πιστέψουν, όπως το έθεσε ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, την περασμένη εβδομάδα, ότι οι κυρώσεις είναι «φόρος στην ανεξαρτησία».

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους θα πρέπει επομένως να επανεξετάσουν την στρατηγική τους για τις κυρώσεις. Αντί να γίνουν εχθροί του ρωσικού λαού, στραγγαλίζοντας την ρωσική οικονομία, οι Δυτικές χώρες θα πρέπει να γίνουν σύμμαχοί του, με μια πιο στοχευμένη προσπάθεια να στριμώξουν τους ηγέτες της Ρωσίας. Η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες θα πρέπει να χαλαρώσουν ορισμένα από τα πιο σαρωτικά τιμωρητικά μέτρα τους, όπως αυτά που εμποδίζουν τους απλούς Ρώσους να έχουν πρόσβαση στα δικά τους χρήματα, να προμηθευτούν είδη πρώτης ανάγκης, και να ταξιδέψουν σε Δυτικές χώρες. Αντίθετα, θα πρέπει να στοχεύσουν μόνο τους Ρώσους ολιγάρχες και τους υψηλόβαθμους αξιωματούχους, κατάσχοντας τα περιουσιακά τους στοιχεία στο εξωτερικό και κλείνοντας τα σύνορα σε αυτούς και στα μέλη των οικογενειών τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη το έχουν κάνει αυτό σε κάποιο βαθμό, αλλά θα πρέπει να προχωρήσουν πολύ πιο μακριά, επιβάλλοντας κυρώσεις σε όλους τους ανώτερους κυβερνητικούς αξιωματούχους και τους υπαλλήλους των κρατικών εταιρειών καθώς και στις οικογένειές τους. Εάν συνεχίσει να στοχεύει όλους τους Ρώσους με παραλυτικές κυρώσεις, η Δύση θα φτωχοποιήσει και θα εξαθλιώσει την Ρωσία –και πιθανώς θα ενισχύσει τον Πούτιν.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2021-12-10/dont-sell-out...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-01-23/why-ame...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-09-27/kremlin...
Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/russia-fsu/2022-03-11/why-strang...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition