Τα επιχειρήματα υπέρ της ουκρανικής ουδετερότητας

Στην ομιλία του στο Κογκρέσο των ΗΠΑ αυτή την εβδομάδα, ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντιμίρ Ζελένσκι, ζήτησε διευρυμένη υποστήριξη από τις ΗΠΑ, όπως πρόσθετα όπλα και την επιβολή από το ΝΑΤΟ μιας ζώνης απαγόρευσης πτήσεων, καθώς η χώρα του συνεχίζει τον αγώνα της εναντίον των Ρώσων εισβολέων. Αλλά ακόμη και καθώς μάχονται, οι Ουκρανοί εξερευνούν επίσης διεξόδους για να τερματίσουν την σύγκρουση —συμπεριλαμβανομένου πιθανώς του να αποδεχτούν την ιδέα της ουδετερότητας. Η ουδετερότητα είναι ένα καθεστώς στο διεθνές δίκαιο υπό το οποίο μια χώρα δεσμεύεται να μην εισέλθει σε διεθνείς συμμαχίες ασφάλειας˙ για την Ουκρανία, θα σήμαινε πιθανώς το να αποκηρύξει ένα μέλλον στο ΝΑΤΟ και να μην επιτρέψει ξένες στρατιωτικές βάσεις στο ουκρανικό έδαφος.

Περπατώντας στην [πόλη] Volnovakha, στην Ουκρανία, τον Μάρτιο του 2022. Alexander Ermochenko / Reuters
------------------------------------------------

Ενώ η ουδετερότητα θα εγκυμονούσε κινδύνους, δεν χρειάζεται να γίνει θανατική καταδίκη για την Ουκρανία. Ίσως, στην πραγματικότητα, να είναι το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, δεδομένου του πού βρίσκονται τα πράγματα μετά από περισσότερες από τρεις εβδομάδες πολέμου. Το κλειδί για να λειτουργήσει η ουδετερότητα για την Ουκρανία είναι να διαμορφωθεί με τρόπο που θα διασφαλίζει ότι η παραίτηση από την ένταξη στο ΝΑΤΟ δεν θα γίνει εις βάρος της αυτοάμυνας της χώρας ή των προοπτικών της για ένα οικονομικό και πολιτικό μέλλον στην Δύση. Ένα τέτοιο αποτέλεσμα είναι δυνατό χάρη στη μόχλευση που θα δώσει στον Ζελένσκι στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων η θαρραλέα στρατιωτική απόδοση της Ουκρανίας˙ μπορεί να γίνει όλο και πιο αποδεκτό από τη Μόσχα εάν ο ρωσικός στρατός συνεχίσει να αποδεικνύεται ανίκανος να διασφαλίσει τους στόχους του στο πεδίο της μάχης.

ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΕΔΑΦΟΣ

Η έννοια της ουδετερότητας αναδύθηκε ως ένας τρόπος ειρήνευσης σε καταστάσεις που διακινδυνεύουν να πυροδοτήσουν σύγκρουση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, σχεδόν όπως αυτή στην Ουκρανία σήμερα. Άλλα ευρωπαϊκά κράτη έχουν χρησιμοποιήσει την ουδετερότητα για να αποφύγουν την απορρόφηση από έναν μεγαλύτερο γείτονα και έχουν γίνει ακμάζοντα μέλη της ευρωπαϊκής κοινότητας. Στην Ελβετία και στο Βέλγιο δόθηκε ουδετερότητα μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους για να αποτραπεί μια ανανεωμένη γαλλική στρατιωτική επέκταση. Η Αυστρία και η Φινλανδία, φοβούμενες την απορρόφηση ή την διχοτόμηση από την Σοβιετική Ένωση, αποδέχθηκαν παρόμοιο καθεστώς μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Και οι τέσσερις μοιράζονται το χαρακτηριστικό του να βρίσκονται σε στρατηγικά ζωτικής σημασίας εδάφη που είναι υπερβολικά πολύτιμα για να τα εκχωρήσει μια δύναμη σε άλλες, αλλά είναι πολύ δύσκολο να τα κρατήσει κάποιος για πολύ καιρό.

Οι περιπτώσεις της Φινλανδίας και της Ελβετίας είναι ίσως οι πιο σχετικές με την Ουκρανία, επειδή αμφότερες οι χώρες έχουν επιδιώξει αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί «ενισχυμένη ουδετερότητα» (fortified neutrality) (που δεν πρέπει να συγχέεται με την ένοπλη ουδετερότητα, η οποία αναφέρεται σε ένα κράτος που απέχει από μια σύγκρουση μεταξύ δύο αντιμαχόμενων μερών, αλλά είναι πρόθυμο να αμυνθεί εναντίον αμφοτέρων). Ένας ενισχυμένος ουδέτερος είναι ένα κράτος που διατηρεί μια ασφαλιστική πολιτική με τη μορφή ενός ισχυρού στρατού σε διαρκή κατάσταση υψηλής ετοιμότητας και μια φήμη, βάσει εδάφους ή εθνικού ζήλου, ότι προκαλεί οδυνηρές ήττες σε έναν επιτιθέμενο.

Η ενισχυμένη ουδετερότητα θα μπορούσε σήμερα να είναι ένα βιώσιμο και εφικτό τελικό κράτος για την Ουκρανία. Θα μπορούσε να υιοθετήσει ένα έγγραφο παρόμοιο με την Συνθήκη για το Αυστριακό Κράτος (Austrian State Treaty) του 1955, το οποίο θα ορίζει ότι [η Ουκρανία] θα παραιτηθεί από την ένταξη σε διεθνείς οργανισμούς ασφαλείας, υπό την προϋπόθεση της αποχώρησης των ρωσικών στρατευμάτων από το έδαφός της. Για καλό και για κακό, θα μπορούσε επίσης να αφήσει περιθώριο για την διεθνή εποπτεία των 15 πυρηνικών αντιδραστήρων της, δεδομένου του προφανούς κινδύνου που θέτουν στις γειτονικές χώρες, σε περίπτωση μιας ανανεωμένης σύγκρουσης. Ωστόσο, η χώρα θα μπορούσε ακόμη να διατηρήσει έναν μεγάλο στρατό, εφοδιασμένο με Δυτικά όπλα και ενισχυμένο με εκπαίδευση, και θα μπορούσε τελικά να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

ΤΙ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ Η ΟΥΚΡΑΝΙΑ

Για να λειτουργήσει η ενισχυμένη ουδετερότητα, η Ουκρανία θα χρειαζόταν τρία πράγματα. Το πρώτο είναι κάποια εγγύηση για την συνέχιση της ύπαρξής της μόλις αποδεχτεί την ουδετερότητα. Μια εγγύηση θα μπορούσε να λάβει τη μορφή μιας Συνθήκης-πλαισίου, στην οποία οι γείτονες της Ουκρανίας, μαζί με τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες Δυτικές δυνάμεις, θα δεσμευτούν να την υπερασπιστούν σε περίπτωση εισβολής. Αλλά μια ακόμη πιο σημαντική εγγύηση -δεδομένης της εμπειρίας της Ουκρανίας με το ανενεργό πλέον Μνημόνιο της Βουδαπέστης (Budapest Memorandum), το οποίο διασφάλιζε την κυριαρχία της Ουκρανίας με αντάλλαγμα την παραίτηση του Κιέβου από τα πυρηνικά όπλα μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης- θα ερχόταν με τη μορφή ενός μεγάλου στρατού, γεμάτου αμυντικά όπλα που θα παρέχονται από την Δύση. Η συνθήκη-πλαίσιο, συνεπώς, θα πρέπει να κατοχυρώσει όχι μόνο το δικαίωμα της Ουκρανίας στην αυτοάμυνα, αλλά και μια δέσμευση να υποστηριχθεί η στρατιωτική της ανάπτυξη με ξένη βοήθεια και προμήθεια όπλων.