Άξονας Ανατολής-Δύσης ή Βορρά-Νότου; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Άξονας Ανατολής-Δύσης ή Βορρά-Νότου;

H νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης και οι επιδιώξεις της Τουρκίας σε αυτήν
Περίληψη: 

Η περιθωριοποίηση της Μόσχας είναι, παρόλα τα επιφαινόμενα, διακαής πόθος της Τουρκίας, η οποία μέσω του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» επιθυμεί ηγεμονικό ρόλο μέσω προβολής ισχύος στον στρατηγικό δίαυλο ανατολικής Μεσογείου, Σουέζ, Ερυθράς Θάλασσας, Ινδικού ωκεανού.

Ο Δρ. ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ N. ΜΑΡΚΕΤΟΣ είναι αναλυτής Γεωπολιτικής Ενεργειακής Ασφάλειας Ευρασίας, βοηθός Καθηγητής/επιστημονικός συνεργάτης στο Τμήμα Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, επιστημονικός συνεργάτης/Καθηγητής στο Ινστιτούτο Διαρκούς Επιμόρφωσης (ΙΔΕ) του ΥΕΘΑ, και επιστημονικός συνεργάτης στο Ινστιτούτο Ενέργειας Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης (ΙΕΝΕ).

«Υπάρχουν δεκαετίες όπου τίποτα δεν συμβαίνει˙ και υπάρχουν εβδομάδες όπου συμβαίνουν όσα σε δεκαετίες», είπε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς Ουλιάνοφ -πιο γνωστός ως ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Βλαντιμίρ Λένιν- κατά την διάρκεια της εξορίας του πριν από την Επανάσταση του 1917. Σήμερα, όμως, το απόσπασμα περιγράφει αυτό που βιώνουν οι Ευρωπαίοι και άλλοι στον κόσμο. Η απότομη αλλαγή που βλέπει ο κόσμος -που συνέβη, κυριολεκτικώς εν μια νυκτί- σε συνδυασμό με την βία στην Ουκρανία που μεταδίδεται από τα μέσα ενημέρωσης, προκαλεί βαθιά ανησυχία και φόβο. Πώς θα επηρεάσει αυτό τον υπόλοιπο κόσμο;

04042022-1.jpg

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, σε χειραψία με τον Τούρκο πρόεδρο, Ταγίπ Ερντογάν, κατά την διάρκεια συνάντησης στο Σότσι της Ρωσίας, στις 29 Σεπτεμβρίου 2021. Sputnik/Vladimir Smirnov/Pool via REUTERS
-------------------------------------------------------

Πέρα από αυτό το ερώτημα, εμείς οι Ευρωπαίοι ειδικότερα, πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί ο βομβαρδισμός της Μαριούπολης ήταν τόσο σοκαριστικός, την στιγμή που παρακολουθήσαμε —ανενόχλητοι— τις φρικαλεότητες που διέπραξε ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, στην πρωτεύουσα της Τσετσενίας, Γκρόζνι, το 1999-2000 και στο Χαλέπι της Συρίας το 2016.

Για όλα όμως υπάρχει τουλάχιστον μια εξήγηση. Ο κατωτέρω χάρτης Ι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (GeoERA ESPI 2016, EPSG Projection 3035), παρουσιάζει τα ενεργειακώς κρίσιμα ορυκτά ανά την ήπειρο (κοβάλτιο, λίθιο κ.α.). Εμφανέστατα, η Ουκρανία (όπως και οι έτερες προς είσοδο στο ΝΑΤΟ, Φιλανδία και Σουηδία) κατέχει υψηλά αποθέματα. Πιθανή προσχώρηση του Κιέβου στους ευρω-ατλαντικούς θεσμούς θα καθιστούσε την χερσαία αυτή γεωμορφολογικώς επίπεδη οδό διαμετακόμισης εμπορευμάτων, στρατευμάτων, ενέργειας, τροφίμων, και ενδιάμεσο χώρο (buffer zone) ύψιστης γεωπολιτικής σημασίας για την Ρωσία, πρακτικώς μη προσβάσιμη για το Κρεμλίνο καθώς θα κατεκλύζετο από τις Δυτικές εταιρείες.

04042022-2.jpg

Χάρτης Ι: «Τα ενεργειακώς κρίσιμα στοιχεία στην Ευρώπη», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ESPI 2016.
---------------------------------------------

Συνεπώς, δεν προκαλεί απορία γιατί η ευθυγράμμισή της παρούσας ουκρανικής ηγεσίας με την Δύση προκάλεσε τη μήνη του εμφορούμενου με ιδέες της αλήστου μνήμης μετα-πολεμικής περιόδου και ανασύστασης του αυτοκρατορικού μεγαλείου της κραταιάς Ρωσίας, προέδρου Πούτιν. Η Ουκρανία διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με την ευρωπαϊκή Ανατολική Γειτονία και την «Three Seas Initiative», -σύγχρονη εκδοχή του «Intermarium» («Miedzymoze», «μεταξύ θαλασσών» στην Πολωνική)-, που στην επαύριο του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου. προσπαθούσε να μιμηθεί την Πολωνο-λιθουανική Κοινοπολιτεία (Χάρτης ΙΙ). Η εισαγωγή στην ουκρανική κοινωνία και πολιτική τάξη αξιών της Δύσης -παρακμιακών κατά το Κρεμλίνο και το παλάτι του Ερντογάν-, ο διχασμός της αμερικανικής κοινωνίας, και ο παραλυτικός αποσυντονισμός της ΕΕ, οδήγησαν τον Ρώσο πρόεδρο στην απονενοημένη εισβολή στην «αδελφή», ομόδοξη Ουκρανία.

04042022-3.jpg

Χάρτης ΙΙ: «Intermarium», European Institute, Columbia University.
---------------------------------------------------

Πέραν της σταδιακής ενσωμάτωσης των κατά πλειοψηφία ρωσικών περιοχών, η Μόσχα αποβλέπει στην υφαρπαγή της πρόσβασης του ουκρανικού κράτους στην Μαύρη Θάλασσα, καθότι τούτο, εκτός του οικονομικού ακρωτηριασμού, θα στερούσε το Κίεβο από κυριότητα μέρους της ενεργειακώς προσοδοφόρου αυτής θαλάσσιας ζώνης (κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου). Γενικώς, ο σχεδιασμός του Κρεμλίνου βασίζεται στην διασύνδεση μεταφορών ενέργειας (βλ. χάρτης III), προϊόντων, και πληροφοριών στον άξονα Ανατολής-Δύσης, ενώ η Δύση επενδύει στην ενεργειακή, μεταφορική, και εμπορική διασύνδεση της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης στο στρατηγικό άξονα Νότος-Βορράς (βλ. χάρτης IV). Η ευόδωση του σχεδίου ΗΠΑ/ΕΕ θα είχε δυσμενέστατες επιπτώσεις στην στρατηγική σύνδεση Ρωσίας-Κίνας στο πλαίσιο του χερσαίου μέρους της πρωτοβουλίας Belt and Road Initiative (BRI, Πρωτοβουλία Ζώνη και Οδός) μέσω κεντρικής Ασίας και Καυκάσου. Εξ’ αυτού η «ειρήνευση» του Καζακστάν μέσω παρέμβασης ρωσικών στρατευμάτων (Ιανουάριος 2022) και ο πόλεμος Γεωργίας-Ρωσίας (2008).

04042022-4.jpg

Χάρτης III: «16% του ρωσικού φυσικού αερίου προς την ΕΕ κατευθύνεται μέσω Ουκρανίας», Les Echos.
----------------------------------------------------------

04042022-5.jpg

Χάρτης IV: Δυτικής έμπνευσης ενεργειακή διασύνδεση στον άξονα Νότος-Βορράς προς σκοπό διασύνδεσης Ν.Α. Ευρώπης και Κεντρικής/Ανατολικής Ευρώπης, OSW.
-----------------------------------------------------------------------

Στην εξίσωση του Κρεμλίνου, η Άγκυρα επιδιώκει συνεργασία ως εμφορούμενη ρόλου ενδιαμέσου κράτους μεταξύ Κίνας και Δύσης. Βεβαίως με ελαφρά πρόσθετη διαφοροποίηση βάσει της στρατηγικής της «Μεσαίας Οδού», σύνδεσης ενεργειακής και εμπορικής της Τουρκίας με την ομόφυλη κεντρική Ασία και την Κίνα μέσω διαδρόμου στο αζερικό Ναχιτσεβάν και τη νότια Αρμενία (κέρδος της Άγκυρας ως αποτέλεσμα της εκεχειρίας μετά τον πόλεμο Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν, 2020).