Θα προκαλέσει κρίση χρέους στο εξωτερικό η μάχη κατά του πληθωρισμού στις ΗΠΑ;

Στις 16 Μαρτίου, ο Jerome Powell, ο πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ (U.S. Federal Reserve, Fed) ανακοίνωσε ότι η κεντρική τράπεζα θα αύξανε τα επιτόκια στο 0,25%. Ήταν πιθανά απλώς η πρώτη σε μια αλληλουχία αυξήσεων των επιτοκίων, οι οποίες έχουν σχεδιαστεί για να τιθασεύσουν τον πεισματικά υψηλό πληθωρισμό. Από την αρχή του έτους, ο πρόεδρος της Fed και οι συνάδελφοί του έχουν δηλώσει ότι η κεντρική τράπεζα θα αύξανε τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια και έχουν επαναλάβει ότι η Fed ήταν δεσμευμένη στο να λάβει «τα αναγκαία μέτρα» για να μειώσει τον πληθωρισμό.

Ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, Jerome Powell, καταθέτει ενώπιον του Κογκρέσου, στην Ουάσιγκτον, τον Μάρτιο του 2022. Jonathan Ernst / Reuters
------------------------------------------------

Οι οικονομολόγοι έχουν συζητήσει τον βαθμό στον οποίο αυτή η κρίση πληθωρισμού είναι αποτέλεσμα της επεκτατικής δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής —χαμηλά επιτόκια και μεγάλα ποσά κρατικών δαπανών, ιδιαίτερα μεταβιβάσεις προς τα νοικοκυριά— ή ειδικών παραγόντων που σχετίζονται με την πανδημία, συμπεριλαμβανομένων των διαταραχών στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες και , κατά συνέπεια, των αυξήσεων των τιμών για τα εμπορεύματα και τα μεταποιημένα αγαθά. Παραμένει ασαφές εάν οι αυξήσεις των επιτοκίων που έχει σχεδιάσει η Ομοσπονδιακή Τράπεζα θα είναι επαρκείς για να τιθασεύσουν τις αυξανόμενες τιμές ή τον βαθμό στον οποίο θα περικόψουν την οικονομική ανάπτυξη.

Ωστόσο, ανεξάρτητα από τον αντίκτυπο, η αύξηση των επιτοκίων δεν θα επηρεάσει μόνο τις Ηνωμένες Πολιτείες. Τα υψηλότερα επιτόκια στις ΗΠΑ αυξάνουν το κόστος δανεισμού σε δολάρια στις διεθνείς αγορές. Αυξάνουν επίσης την ζήτηση για επενδυτικά αγαθά σε δολάρια, σε σύγκριση με επενδυτικά αγαθά σε άλλα νομίσματα, και ως εκ τούτου μπορούν να προκαλέσουν πτώση της αξίας εκείνων των νομισμάτων. Για τις χώρες όπου η ονομαστική αξία του εξωτερικού χρέους είναι σε δολάρια, η αποπληρωμή του χρέους θα γίνει πιο ακριβή.

Αυτές οι συνέπειες είναι πιθανό να είναι πιο σοβαρές σε ορισμένες χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Σε σχέση με τα πλουσιότερα κράτη, αυτές οι χώρες έχουν γενικά χειρότερη πιστοληπτική ικανότητα και τους κοστίζει περισσότερο να δανειστούν. Είναι επίσης πιο πιθανό να δανειστούν σε δολάρια. Αυτό θα είναι ιδιαίτερα κακό για τις αναπτυσσόμενες και τις αναδυόμενες αγορές που εξακολουθούν να παλεύουν με τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας, καθώς και για εκείνες που είναι καθαροί εισαγωγείς τροφίμων και ενέργειας, οι τιμές των οποίων έχουν αυξηθεί δραματικά ως συνέπεια του πολέμου στην Ουκρανία. Ετούτες οι χώρες πιθανώς θα δουν μεγαλύτερη δυσκολία στην εξυπηρέτηση των χρεών τους και μεγάλες υποτιμήσεις των νομισμάτων τους, [κάτι που] θα εμποδίσει την οικονομική τους ανάπτυξη και θα τις δυσκολέψει στο να μειώσουν την φτώχεια.

ΣΕ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Η χρηματοπιστωτική αγορά των ΗΠΑ είναι μακράν η μεγαλύτερη στον πλανήτη και το δολάριο είναι το κύριο αποθεματικό νόμισμα στον κόσμο. Αποτελεί την ραχοκοκαλιά των διεθνών δανείων και είναι το κύριο νόμισμα που χρησιμοποιείται στις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές και στα διεθνώς διαπραγματεύσιμα ομόλογα. Ως αποτέλεσμα, οι ενέργειες της Ομοσπονδιακής Τράπεζας έχουν υπερμεγέθη αντίκτυπο στις οικονομίες άλλων χωρών.

Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στις αναδυόμενες αγορές και στις αναπτυσσόμενες χώρες, οι οποίες συχνά βασίζονται στο δολάριο για τον διεθνή δανεισμό [τους]. Όταν η Fed αυξάνει τα επιτόκια για να συμβάλει στην τιθάσευση του πληθωρισμού στις ΗΠΑ, ο εξωτερικός δανεισμός σε δολάρια γίνεται πιο ακριβός. Οι αυξήσεις μπορούν επίσης να τροφοδοτήσουν τον πληθωρισμό σε άλλες οικονομίες: καθώς τα επενδυτικά αγαθά των ΗΠΑ αποδίδουν υψηλότερες αποδόσεις, γίνονται πιο ελκυστικά για τους επενδυτές σε σχέση με τα επενδυτικά αγαθά άλλων χωρών, αυξάνοντας την αξία του δολαρίου. Αυτό αυξάνει το κόστος των εισαγωγών, οι οποίες συχνά τιμολογούνται σε δολάρια. Επίσης, καθιστά πιο δαπανηρό για τις κυβερνήσεις και τις εταιρείες στις αναπτυσσόμενες χώρες να αποπληρώσουν τα υπάρχοντα δολαριακά χρέη τους. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι τα εγχώρια μέτρα λιτότητας, τα οποία οδηγούν σε χαμηλότερη οικονομική ανάπτυξη. (Αυτές οι επιπτώσεις είναι πιο περιορισμένες στις προηγμένες οικονομίες, καθώς δανείζονται κυρίως στο εγχώριο νόμισμα και οι εγχώριες τιμές τους είναι λιγότερο πιθανό να αυξηθούν όταν τα νομίσματά τους υποτιμούνται).

Οι αυξήσεις των επιτοκίων στις ΗΠΑ έρχονται σε δύσκολους καιρούς. Για να ανακόψουν τις επιπτώσεις της πανδημίας, πολλές φτωχότερες χώρες υποχρεώθηκαν να αναλάβουν περισσότερο χρέος και με τη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας που προκλήθηκε από την πανδημία, δυσκολεύονται να εξυπηρετήσουν ή να αποπληρώσουν αυτό το χρέος. Οι οικονομίες που εξαρτώνται από τον τουρισμό, για παράδειγμα, είδαν την κύρια πηγή των εσόδων τους από το εξωτερικό να στερεύει καθώς τα διεθνή ταξίδια σταμάτησαν. Επίσης, πολλές αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες αντιμετωπίζουν ήδη εγχώριο πληθωρισμό, ο οποίος πυροδοτείται από τις διαταραχές της παραγωγής που σχετίζονται με την πανδημία και τις αυξανόμενες παγκόσμιες τιμές της ενέργειας και των τροφίμων. Οι αυξήσεις του κόστους των τροφίμων, ειδικότερα, τροφοδότησαν τον πληθωρισμό στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες, όπου οι κάτοικοι δαπανούν μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός τους σε τρόφιμα από όσο οι κάτοικοι των πλουσιότερων κρατών. Μπορούν επίσης να πυροδοτήσουν κοινωνική αναταραχή.

Φυσικά, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα μπορεί να καθορίσει άμεσα μόνο τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια των ΗΠΑ, και τα μακροπρόθεσμα επιτόκια —όπως η απόδοση των κρατικών ομολόγων που ωριμάζουν σε δέκα χρόνια— έχουν επίσης σημαντική επίδραση τόσο στην οικονομική δραστηριότητα όσο και στα μακροπρόθεσμα επιτόκια σε άλλες χώρες. Αυτό ισχύει, και πάλι, ιδιαίτερα για τις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες. Αλλά όταν η Fed αυστηροποιεί τη νομισματική της πολιτική, μπορεί να προκαλέσει την αύξηση και αυτών των επιτοκίων. Και ήδη ανεβαίνουν: μεταξύ του τέλους του 2021 και της 31ης Μαρτίου 2022, το επιτόκιο των 10ετών χρεογράφων του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ αυξήθηκε κατά μια ποσοστιαία μονάδα.

Μέχρι στιγμής, αυτή είναι μια σχετικά μικρή αύξηση. Υποδηλώνει ότι επί του παρόντος οι αγορές αναμένουν ότι η αύξηση των βραχυπρόθεσμων επιτοκίων θα αναστραφεί [1] κάποια στιγμή —και ως εκ τούτου ότι ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ τελικά θα υποχωρήσει. Για τις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες χώρες, αυτά θα ήταν πολύ καλά νέα. Εάν η μακροπρόθεσμη αύξηση των επιτοκίων παραμείνει μικρή , οι επιπτώσεις για τον αναπτυσσόμενο κόσμο θα είναι πιο περιορισμένες.

Αλλά δυστυχώς, ένα γρήγορο, ανώδυνο τέλος του πληθωρισμού στις ΗΠΑ δεν αποτελεί βεβαιότητα. Ο κόσμος αντιμετωπίζει την πρώτη του κρίση σημαντικού πληθωρισμού εδώ και δεκαετίες, μια εμπειρία που επιδεινώνεται από την αβεβαιότητα γύρω από την πανδημία [2] και τον πόλεμο στην Ουκρανία [3]. Και ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ έχει ήδη ξεπεράσει τις προσδοκίες, υπερβαίνοντας κατά πολύ τις προβλέψεις του 2021. Εάν η ζήτηση παραμείνει ισχυρή στις Ηνωμένες Πολιτείες και εάν οι αγορές εργασίας της χώρας παραμείνουν σφικτές, ο πληθωρισμός θα μπορούσε να αποδειχθεί ακόμη πιο επίμονος από όσο υποδηλώνουν οι περισσότερες προβλέψεις. Στην συνέχεια, η Fed θα έπρεπε να θεσπίσει αυξήσεις επιτοκίων που θα είναι πιο ταχείες και απότομες από ό,τι αναμένουν σήμερα οι αγορές, οδηγώντας σε υψηλότερα μακροπρόθεσμα επιτόκια. Η οικονομία των ΗΠΑ μπορεί τότε να επιβραδυνθεί πιο απότομα˙ και οι διεθνείς χρηματοπιστωτικές επιπτώσεις θα ήταν πιο σοβαρές.

Πράγματι, η ίδια η αβεβαιότητα θα μπορούσε να βλάψει τις φτωχές και μεσαίου εισοδήματος χώρες. Κατά την διάρκεια περιόδων υψηλής οικονομικής και γεωπολιτικής αβεβαιότητας, οι επενδυτές τείνουν να αποσύρονται από τα πιο επισφαλή επενδυτικά αγαθά. Αυτά περιλαμβάνουν τις συμμετοχές σε αναδυόμενες αγορές, οι οποίες έχουν πιο ασταθείς οικονομικές προοπτικές και υψηλότερη πολιτική [αβεβαιότητα] και αβεβαιότητα για τις πολιτικές. Το ατυχές τελικό αποτέλεσμα θα μπορούσε και πάλι να είναι μια εκροή κεφαλαίων από τις αναπτυσσόμενες χώρες –τους τόπους που χρειάζονται περισσότερο τις επενδύσεις.

ΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΖΩΝΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

Είναι δύσκολο για τους οικονομολόγους να προβλέψουν το μέλλον και οι αναλυτές πρέπει να είναι μετριοπαθείς στις προβλέψεις τους. Κανείς δεν ξέρει ακριβώς ποια οδό θα ακολουθήσει ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ, πώς θα απαντήσει η Ομοσπονδιακή Τράπεζα, και ποιες θα είναι οι τελικές συνέπειες για άλλες χώρες.

Αλλά το παρελθόν μπορεί να παράσχει έναν οδηγό για το πώς φαίνεται στον αναπτυσσόμενο κόσμο όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες αυστηροποιούν τις νομισματικές τους πολιτικές. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ιστορία προσφέρει λόγους για ελπίδα. Όταν η Ομοσπονδιακή Τράπεζα αύξησε τα επιτόκια από το 1% σε 5,25% μεταξύ του 2004 και του 2006, οι αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς δεν βίωσαν χρηματοοικονομικές αναταράξεις, εν μέρει επειδή η [οικονομία των] ΗΠΑ και η παγκόσμια οικονομία αναπτύσσονταν ραγδαία. Στα μέσα του 2013, οι επενδυτές ανέμεναν ότι η Κεντρική Τράπεζα θα αύξανε τα επιτόκια (τελικά δεν το έκανε) και ως αποτέλεσμα, τα μακροπρόθεσμα επιτόκια αυξήθηκαν κατά μια ποσοστιαία μονάδα, όπως έχει συμβεί μέχρι στιγμής σήμερα. Αρκετές αναδυόμενες αγορές αντιμετώπισαν μειούμενες αγορές ή απευθείας πωλήσεις των χρεογράφων τους από κατοίκους εξωτερικού και είδαν τα νομίσματά τους να χάνουν αξία. Αλλά αμφότερες οι συνέπειες μειώθηκαν σε λίγους μήνες.

Σε άλλες περιπτώσεις, οι αυξήσεις των επιτοκίων είχαν πιο αξιοσημείωτες συνέπειες. Μεταξύ του Φεβρουαρίου 1994 και του Φεβρουαρίου 1995, η Fed αύξησε τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια κατά περίπου τρεις ποσοστιαίες μονάδες, και τα μακροπρόθεσμα επιτόκια αυξήθηκαν κατά περίπου δύο ποσοστιαίες μονάδες. Οι αυξήσεις —μαζί με εγχώριους οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες— οδήγησαν το μεξικάνικο πέσο στην κατάρρευση, προκαλώντας ύφεση στην χώρα. Το Μεξικό χρειάστηκε τελικά μια διεθνή διάσωση για να αποτρέψει την χρεοκοπία. Η Αργεντινή επλήγη επίσης σοβαρά. Αλλά ακόμη και τότε, δεν υπήρξε ένα ευρύτερο κύμα κρίσεων στις αναδυόμενες αγορές. Ομοίως, όταν η Fed αύξησε τα επιτόκιά της μεταξύ του Μαρτίου και του Δεκεμβρίου 2018, η Αργεντινή και η Τουρκία [4] αντιμετώπισαν μεγάλες υποτιμήσεις των νομισμάτων τους, αλλά οι επιπτώσεις αλλού περιορίστηκαν.

Ωστόσο, οι αυξήσεις των επιτοκίων, εάν είναι αρκετά μεγάλες, μπορεί να οδηγήσουν σε μεγάλα προβλήματα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ, Paul Volcker, σχεδόν διπλασίασε τα επιτόκια -έως και στο 20%- για να προσπαθήσει να τιθασεύσει τον επίμονο πληθωρισμό στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τα κατάφερε, αλλά τα ωστικά κύματα από την αυστηροποίηση της νομισματικής πολιτικής των ΗΠΑ πυροδότησαν μια εκτεταμένη κρίση χρέους και πολλές χρεοκοπίες στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες. Μεταξύ του 1981 και του 1983, το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 2,8% στην Βραζιλία, 4% στο Μεξικό, 7,5% στην Βενεζουέλα [5], και κατά ένα απίστευτο 16% στην Χιλή.

Η επίδραση των τρεχουσών αυξήσεων των επιτοκίων μπορεί σήμερα να είναι ακόμη περιορισμένη. Πολλές χώρες μεσαίου εισοδήματος —συμπεριλαμβανομένων των περισσότερων από τις μεγαλύτερες— έχουν ισχυρότερους οικονομικούς θεσμούς (συμπεριλαμβανομένων των ανεξάρτητων κεντρικών τραπεζών) από ό,τι είχαν τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, ή ακόμα και την πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα. Εξαρτώνται λιγότερο από τον δανεισμό σε δολάρια και κατέχουν μεγαλύτερα συναλλαγματικά αποθέματα. Επιτρέπουν επίσης μεγαλύτερες διακυμάνσεις στην αξία των νομισμάτων από όσο στο παρελθόν, το οποίο σημαίνει ότι μπορούν να επιτρέψουν στα νομίσματά τους να υποτιμηθούν σε περιόδους πίεσης χωρίς να προκαλέσουν τόσο σοβαρές εγχώριες οικονομικές επιπτώσεις. Επιπλέον, οι υψηλές τιμές των εμπορευμάτων βοηθούν τις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες που είναι εξαγωγείς εμπορευμάτων, οι οποίες μπορούν πλέον να πωλούν τα προϊόντα τους σε υψηλότερες τιμές.

Αλλά πολλές φτωχότερες χώρες δεν είναι τόσο καλά μονωμένες και ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο εδώ και δεκαετίες. Η προσαρμογή της πολιτικής της Ουάσιγκτον μπορεί να είναι πιο απότομη από οτιδήποτε έχει κάνει από το 1994 και μετά. Οι ενέργειες της Fed θα μπορούσαν να συνδυαστούν από την αύξηση των επιτοκίων από άλλες κεντρικές τράπεζες, δεδομένου ότι πολλές προηγμένες και αναδυόμενες οικονομίες αντιμετωπίζουν επίσης αυξημένο πληθωρισμό. Και αυτή η αυστηροποίηση θα έρθει καθώς η παγκόσμια οικονομία αντιμετωπίζει ακόμη τις συνέπειες της πανδημίας και καθώς αντιμετωπίζει τον πόλεμο στην Ουκρανία. Αυτό σημαίνει ότι, μολονότι είναι απίθανο να υπάρξει μια σοβαρή κρίση στις μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες, υπάρχουν πολλές ευάλωτες χώρες —που ήδη αντιμετωπίζουν αυξημένη φτώχεια— όπου τα υψηλά επίπεδα εξωτερικού χρέους μπορεί να αποδειχθούν μη βιώσιμα. Ένας αυξανόμενος αριθμός χωρών μπορεί να προσεγγίσει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (International Monetary Fund) για ένα δάνειο, όπως έκανε πρόσφατα η Σρι Λάνκα, και να αντιμετωπίσει επαναδιαπραγματεύσεις για το χρέος με τους εξωτερικούς πιστωτές.

Από τότε που ξεκίνησε η πανδημία, η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, και οι πλουσιότερες χώρες του κόσμου έχουν συζητήσει την ανάγκη να προσφέρουν ελάφρυνση του χρέους στα φτωχότερα κράτη και σε άλλες χώρες που αντιμετωπίζουν τις πιο σοβαρές οικονομικές συνέπειες της πανδημίας. Καθώς η Fed εργάζεται για να ελέγξει τον πληθωρισμό στις ΗΠΑ, η αναγκαιότητα μιας τέτοιας ανακούφισης θα γίνεται όλο και πιο πιεστική. Το μεγαλύτερο μέρος του αναπτυσσόμενου κόσμου μπορεί να είναι ικανό να ξεπεράσει την καταιγίδα. Αλλά εάν τα επιτόκια στις ΗΠΑ αυξηθούν απότομα, περισσότερες χώρες θα χρειαστούν διεθνή χρηματοοικονομική στήριξη και θα αντιμετωπίσουν την αναδιάρθρωση του χρέους τους για να αποφύγουν καταστροφικές οικονομικές συρρικνώσεις.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2020-05-29/pandemi...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/united-states/2021-06-08/coronav...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2022-04-06/putins-war-hi...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/2022-01-04/erdogans-...
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2021-09-28/venezuelas-...

Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2022-04-08/will-fighting-i...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition