Το πρόβλημα με τον «Ελεύθερο Κόσμο» | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το πρόβλημα με τον «Ελεύθερο Κόσμο»

Γιατί είναι κακή ιδέα να αναβιώσει αυτή η έννοια του Ψυχρού Πολέμου

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει αναβιώσει την έννοια του «ελεύθερου κόσμου». Την ημέρα που ξεκίνησε η επίθεση, ο Ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, έκανε έκκληση στους «ηγέτες του ελεύθερου κόσμου» για υποστήριξη. Στην ομιλία του για την Κατάσταση της Ένωσης (State of the Union) την 1η Μαρτίου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, τόνισε «την αποφασιστικότητα του ελεύθερου κόσμου». «Ο ελεύθερος κόσμος είναι ενωμένος στην αποφασιστικότητά του», αντήχησε ο Βρετανός πρωθυπουργός, Μπόρις Τζόνσον, τρεις ημέρες αργότερα.

09052022.jpg

O πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, στην Ουάσιγκτον, τον Μάιο του 2022. Kevin Lamarque / Reuters
--------------------------------------------

Η επιστροφή του ελεύθερου κόσμου ίσως έχει συνέπειες που υπερβαίνουν την σφαίρα της ρητορικής. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1960, η αμερικανική δέσμευση στην ηγεσία του ελεύθερου κόσμου οδήγησε σε μια σειρά ακούσιων περιορισμών στην χάραξη πολιτικής. Πριν ξαναγίνουμε δέσμιοι αυτής της ιδέας, θα ήταν σοφό να σκεφτούμε πώς λειτούργησε η εξωτερική πολιτική του ελεύθερου κόσμου την πρώτη φορά.

ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Στις 12 Μαρτίου 1947, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν, κάλεσε το Κογκρέσο να υποστηρίξει ένα πακέτο βοήθειας στην Ελλάδα και στην Τουρκία που προοριζόταν να αποτρέψει την εξάπλωση της σοβιετικής επιρροής στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Ο Τρούμαν έθεσε μια έντονη ηθική διαχωριστική γραμμή και δήλωσε ότι οι Αμερικανοί πρέπει να διαλέξουν πλευρά. Σε μια κατάσταση όπου «σχεδόν κάθε έθνος πρέπει να επιλέξει μεταξύ εναλλακτικών τρόπων ζωής», θα ήταν η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών που θα «βοηθούσε τους ελεύθερους λαούς να διατηρήσουν τους ελεύθερους θεσμούς τους και την εθνική ακεραιότητά τους ενάντια στις επιθετικές κινήσεις που επιδιώκουν να τους επιβάλλουν ολοκληρωτικά καθεστώτα».

Η επίκληση μιας διάχυτης κομμουνιστικής απειλής συνέβαλε στην συγκέντρωση υποστήριξης για το κυβερνητικό νομοσχέδιο βοήθειας. Ταυτόχρονα, η φαινομενικά καθολική διαμόρφωση αυτού που έγινε γνωστό ως Δόγμα Τρούμαν πρότεινε διαρκείς και παγκόσμιες δεσμεύσεις [1] που ο Λευκός Οίκος δεν εννοούσε να εκπληρώσει. Τις εβδομάδες μετά την ομιλία του Τρούμαν, οι υποστηρικτές του νομοσχεδίου επιδίωξαν να θέσουν σαφή όρια στο εύρος της αμερικανικής παρέμβασης, τονίζοντας ότι η βοήθεια προς την Ελλάδα και την Τουρκία δεν θα οδηγούσε αυτομάτως στην ισοδύναμη υποστήριξη σε άλλους «ελεύθερους λαούς» στο μέλλον. Ο γερουσιαστής του Μίσιγκαν, Arthur Vandenberg, ο Ρεπουμπλικάνος πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας και βασικός σύμμαχος της κυβέρνησης, το επισήμανε ξεκάθαρα: «Επαναλαμβάνω κατηγορηματικά ότι εδώ δεν καθορίζουμε ένα παγκόσμιο προηγούμενο».

Ωστόσο, η αποτύπωση μιας παγκόσμιας διαμάχης μεταξύ των «ελεύθερων λαών» και των «ολοκληρωτικών καθεστώτων» από τον Τρούμαν άφησε ανοιχτή την κυβέρνηση σε κατηγορίες ότι αποτύγχανε να ανταποκριθεί στην παγκόσμια πρόκληση που είχε εντοπίσει. Τον Νοέμβριο του 1947, ο Thomas Dewey, κυβερνήτης της Νέας Υόρκης και μελλοντικός Ρεπουμπλικάνος υποψήφιος για την προεδρία, τόνισε την ασυνέπεια του να αντιστέκονται [οι ΗΠΑ] στον κομμουνισμό στην Ευρώπη, ενώ ανέχονται την εξάπλωσή του στην Ασία. «Ο ελεύθερος κόσμος βρίσκεται πλέον στην απελπιστική θέση ενός ανθρώπου που έχει γάγγραινα και στα δύο πόδια —στην Δυτική Ευρώπη [2] και στην Ασία», προειδοποίησε. «Η κυβέρνησή μας λέει στον κόσμο ότι έχουμε μια πολύ καλή θεραπεία για την γάγγραινα, αλλά θα την εφαρμόσουμε μόνο στο ένα πόδι, ενώ η γάγγραινα στο άλλο πόδι θα καταστρέφει τον ασθενή». Η εγκαθίδρυση ενός κομμουνιστικού καθεστώτος στην Κίνα το 1949 πρόσθεσε πολιτικό βάρος σε αυτό το επιχείρημα.

Στις αρχές του 1950, η κυβέρνηση Τρούμαν είχε αρχίσει να συμβιβάζεται με ένα όραμα αυστηρά δύο κόσμων. Το άκρως απόρρητο έγγραφο NSC-68 για την στρατηγική των ΗΠΑ, αντικατόπτριζε αυτή την στάση, διατυπώνοντας μια διαμάχη μηδενικού αθροίσματος μεταξύ «του ελεύθερου κόσμου» και του «σοβιετικού κόσμου». Διακήρυττε ότι «μια ήττα των ελεύθερων θεσμών οπουδήποτε» ήταν μια «ήττα παντού» και καλούσε τις ΗΠΑ να διεξαγάγουν «μια ταχεία και διαρκή ανάπτυξη της πολιτικής, οικονομικής, και στρατιωτικής ισχύος του ελεύθερου κόσμου». Η απόφαση της κυβέρνησης να εισέλθει στον πόλεμο της Κορέας αργότερα εκείνο το έτος έκανε πράξη αυτή την θεωρία, αποδεικνύοντας την δέσμευση των Ηνωμένων Πολιτειών να υπερασπιστούν όλο το μήκος των συνόρων του ελεύθερου κόσμου. Ο γιατρός τελικά δεν θα άφηνε τον ασθενή να χαθεί.

Η ψήφιση του Νόμου Περί Αμοιβαίας Ασφάλειας (Mutual Security Act) του 1951 θεσμοθέτησε μια παγκόσμια εξωτερική πολιτική του ελεύθερου κόσμου, συνδυάζοντας τις ad hoc προσπάθειες στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας της χώρας σε ένα ενιαίο πρόγραμμα. Ο Τρούμαν εξήγησε ότι η νομοθεσία είχε στόχο να αντιμετωπίσει τις τρεις κύριες πτυχές της κομμουνιστικής απειλής: «Πρώτον, η σοβιετική απειλή είναι παγκόσμια. Δεύτερον, η σοβιετική απειλή είναι ολοκληρωτική. … Τρίτον, η σοβιετική απειλή είναι αόριστης διάρκειας». Μολονότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα συνέχιζε να κάνει διακρίσεις εντός του ελεύθερου κόσμου, η υποστήριξη για κάθε μέρος προϋπέθετε πλέον μια αιτιολόγηση ως προς το σύνολο. Η υπονοούμενη οικουμενικότητα του Δόγματος Τρούμαν είχε γίνει επίσημη πολιτική.

ΕΝΑΣ ΑΡΝΗΤΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ

Ίσως το βασικό χαρακτηριστικό του ελεύθερου κόσμου ήταν ο αρνητικός ορισμός του. Κυβερνητικές εκθέσεις παρήγαγαν χειροπιαστά στοιχεία σχετικά με το ελεύθερο παγκόσμιο εμπόριο και τους πόρους, απαριθμώντας τις κομμουνιστικές χώρες που εξαιρέθηκαν. Όπως παρατήρησε ο γερουσιαστής Richard Russell, Δημοκρατικός από την Τζόρτζια, σε μια εκτελεστική συνεδρίαση της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας το 1951: «Αποκαλώ ό,τι [είναι] έξω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα ελεύθερο έθνος». Ο γερουσιαστής J. William Fulbright, Δημοκρατικός από το Άρκανσο, συμφώνησε: «Ελεύθερος σημαίνει “ελεύθερος από την κυριαρχία της Μόσχας”».

Η ταύτιση του ελεύθερου κόσμου με τον μη κομμουνιστικό κόσμο οδήγησε σε επίμονες δυσκολίες. Πρώτον, ουσιαστικά δέσμευσε τις Ηνωμένες Πολιτείες σε μια πολιτική παγκόσμια ανάσχεσης, παρά την ευρεία ανησυχία για μια δυνητική υπερέκταση. Έναν μήνα από την έναρξη του πολέμου της Κορέας [3], ο γερουσιαστής Henry Cabot Lodge Jr., Ρεπουμπλικάνος από τη Μασαχουσέτη, ρώτησε τον Υπουργό Εξωτερικών, Dean Acheson, εάν η καθολική αντίθεση στην κομμουνιστική επέκταση ήταν στρατηγικά βιώσιμη: «Δεν θα είμαστε … υποχρεωμένοι να εκχωρήσουμε κάποιες περιοχές που έχουν καταληφθεί από τους Σοβιετικούς αν δεν πρόκειται να βρεθούμε υπερβολικά αφοσιωμένοι σε ολόκληρο τον κόσμο;», συμφώνησε ο Acheson. Ωστόσο, τις επόμενες δύο δεκαετίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα συνέχιζαν να αντιστέκονται στην προέλαση του κομμουνισμού παντού στον αδιαίρετο ελεύθερο κόσμο.

Ένα άλλο ελάττωμα του δόγματος του ελεύθερου κόσμου ήταν το εννοιολογικό ανέφικτο της ανεξαρτησίας. Σύμφωνα με την κυβέρνηση των ΗΠΑ, όλες οι χώρες έξω από το κομμουνιστικό μπλοκ ανήκαν εξ ορισμού στον ελεύθερο κόσμο. Ωστόσο, ξένα κράτη αντιστάθηκαν στην απαίτηση να διαλέξουν πλευρά, διακινδυνεύοντας μια σύγκρουση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Νόμος Περί Αμοιβαίας Ασφάλειας, για παράδειγμα, όριζε ότι οποιαδήποτε χώρα λάμβανε στρατιωτική βοήθεια από τις Ηνωμένες Πολιτείες έπρεπε να δεσμευτεί ότι θα συνεισφέρει στην «αμυντική ισχύ του ελεύθερου κόσμου». Στις αρχές του 1952, οι Ηνωμένες Πολιτείες ανέστειλαν την στρατιωτική βοήθεια προς το Ιράν [4] αφότου ο πρωθυπουργός Mohammad Mosaddegh αρνήθηκε να αναλάβει δημόσια δέσμευση στον ελεύθερο κόσμο. Την ίδια χρονιά, όταν ο Υπουργός Εξωτερικών της Ινδονησίας συμφώνησε να υπογράψει μια τέτοια [δέσμευση], η εγχώρια κατακραυγή εναντίον της εισόδου στην «αμερικανική σφαίρα» οδήγησε στην πτώση ολόκληρου του υπουργικού συμβουλίου. Το 1953, οι ΗΠΑ και η Ινδονησία κατέληξαν σε μια εναλλακτική συμφωνία που απέκλειε την στρατιωτική βοήθεια˙ και η CIA και οι Βρετανοί αξιωματικοί των υπηρεσιών πληροφοριών ενορχήστρωσαν ένα επιτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του Mosaddegh.

Η ανικανότητα των Ηνωμένων Πολιτειών να επινοήσουν μια θετική ιδεολογία για να συνδέσει τον αρνητικά διαμορφωμένο ελεύθερο κόσμο ήταν άλλο ένα επίμονο πρόβλημα. Μια έκθεση του Κογκρέσου του 1948 τόνισε την ανάγκη να αντιμετωπιστεί η σοβιετική προπαγάνδα με ένα σαφές μήνυμα: «Ένας παράγοντας για την αδυναμία του ηθικού στον μη κομμουνιστικό κόσμο, και για την ισχύ του ηθικού στον κομμουνιστικό κόσμο, είναι η σαφήνεια των ιδεών τους και η αοριστία των δικών μας». Οι αυξημένες επενδύσεις σε προγράμματα πληροφόρησης υπό την κυβέρνηση Αϊζενχάουερ απέτυχαν να επιλύσουν αυτό το θεμελιώδες ζήτημα. Όπως παραπονέθηκε ένας αξιωματικός επί του πεδίου το 1955, «μια από τις κύριες αδυναμίες ενός αρνητικού ορισμού της φιλοσοφίας του ελεύθερου κόσμου … είναι ότι δεν προσφέρει κάτι συγκεκριμένο ή απτό που να μπορεί να μεταφερθεί στους στόχους». Τελικά, ο ελεύθερος κόσμος ήταν μια τεράστια και ετερογενής συλλογή κρατών που ενωνόταν μόνο από τον μη κομμουνισμό.

Η αποτυχία των Ηνωμένων Πολιτειών να καλλιεργήσουν μια κοινή πίστη στον μη κομμουνιστικό κόσμο έβαλε τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής στην παράδοξη θέση να φοβούνται, αντί να καλωσορίζουν, οποιαδήποτε εμφανή μείωση της σοβιετικής απειλής. Μια αναφορά του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας (National Security Council, NSC), του 1951, εξέφραζε σοβαρή ανησυχία για την επιτυχία της καθοδηγούμενης από το Κρεμλίνο «ειρηνευτικής εκστρατείας», η οποία κατηγορούσε την Δύση ότι εξοπλιζόταν για πόλεμο και απαιτούσε την ποινικοποίηση των πυρηνικών όπλων. «Με τέτοια τεχνάσματα η ΕΣΣΔ μπορεί ακόμη να παρασύρει τον ελεύθερο κόσμο σε μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας, με αρνητικές επιπτώσεις τόσο στην στρατιωτική στάση του όσο και στην πολιτική συνοχή του». Μια αναφορά του NSC, το 1956, εξέδωσε την ίδια προειδοποίηση μετά την έναρξη της εκστρατείας «ειρηνικής συνύπαρξης» του Σοβιετικού ηγέτη Νικήτα Χρουστσόφ. «Εάν η ΕΣΣΔ καταφέρει να βελτιώσει την φήμη της για [τις] ειρηνικές προθέσεις [της], τέτοιες προσπάθειες … θα οδηγήσουν σε σταδιακή διάβρωση των θέσεων του ελεύθερου κόσμου». Η ηγεσία των ΗΠΑ στον ελεύθερο κόσμο βασίστηκε στην φαινομενική μονιμότητα μιας εξωτερικής απειλής.

ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ

Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1960, ο ελεύθερος κόσμος διασπάστηκε σε τρεις χωριστούς άξονες. Η μετατροπή του Ψυχρού Πολέμου σε ρουτίνα και η σινο-σοβιετική διάσπαση έκαναν τον κομμουνιστικό κόσμο να φαίνεται λιγότερο απειλητικός και μονολιθικός. Η αυξανόμενη σημασία των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών του ελεύθερου κόσμου οδήγησε στην αναγνώριση ενός ξεχωριστού «τρίτου κόσμου». Και το αναπτυσσόμενο κίνημα της αντικουλτούρας στην Δύση αμφισβήτησε το νόημα της ελευθερίας εντός των φαινομενικά ελεύθερων χωρών. Μετά το τέλος του πολέμου του Βιετνάμ, η φράση «ελεύθερος κόσμος» σχεδόν εξαφανίστηκε από τα κυβερνητικά έγγραφα. Παρόλα αυτά, η κληρονομιά της έννοιας επέζησε μέσω της δέσμευσης των Ηνωμένων Πολιτειών στην παγκόσμια ηγεσία και στην διατήρηση των στρατιωτικών συμμαχιών τους.

Τώρα ο «ελεύθερος κόσμος» είναι πάλι στην κυκλοφορία. Στην σημερινή του μορφή, φαίνεται συχνά να επικαλύπτεται με την ιδέα της Δύσης. Την ίδια στιγμή, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αποκαλύψει ένα επίμονο χάσμα μεταξύ της Δυτικής ενότητας και της Δυτικής οικουμενικότητας. Εκτός των επίσημων συμμάχων των Ηνωμένων Πολιτειών (κυρίως των Δυτικών), οι στάσεις προς τις αντιρωσικές κυρώσεις [5] ήταν σε μεγάλο βαθμό αμφίθυμες. Για τους υπερασπιστές του ελεύθερου κόσμου, τέτοιου είδους αναποφασιστικότητα δεν επιτρέπεται, όπως έχουν αποδείξει προσφάτως οι εκστρατείες πίεσης εναντίον της Ινδίας, του Πακιστάν, και άλλων. Η ανεπάρκεια της «Δύσης» ως συνώνυμης του «ελεύθερου κόσμου» θα γίνει ακόμη πιο εμφανής αφότου περάσει η οξεία φάση της ευρωπαϊκής κρίσης και οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδιώξουν άλλη μια στροφή προς την Ασία. Όπως προειδοποιούσε μια οδηγία του Υπουργείου Εξωτερικών, το 1951, (μετά από έναν προηγούμενο επαναπροσανατολισμό από την Ευρώπη στην Ασία): «Λάβετε υπόψη ότι ελεύθερα έθνη βρίσκονται τόσο στην Δύση όσο και στην Ανατολή. Η διαρκής επιφυλακτικότητα για την ορολογία Ανατολή-Δύση επαναβεβαιώνεται».

Μια άλλη δυνατότητα είναι ο «ελεύθερος κόσμος» να χρησιμεύσει ως ταμπέλα της μιας πλευράς σε έναν αγώνα (τον οποίο επικαλείται πολύ η κυβέρνηση Μπάιντεν) μεταξύ των δημοκρατιών και των απολυταρχιών. Το πρόβλημα είναι ότι η απολυταρχία φαίνεται να είναι μια ασθένεια [που βρίσκεται] σε αρχικό στάδιο σχεδόν σε κάθε χώρα, συμπεριλαμβανομένων των ίδιων των Ηνωμένων Πολιτειών. Ένας τέτοιος ελεύθερος κόσμος θα περιελάμβανε το ίδιο το αντίθετο του. Οι προσπάθειες εξωτερίκευσης της απολυταρχίας με την περιχαράκωση μιας ομάδας αρκετά καλών δημοκρατιών εγείρει το δικό της σύνολο δυσκολιών. Η υπόσχεση του Μπάιντεν να ανανεώσει «τον κοινό σκοπό των εθνών του ελεύθερου κόσμου» οδήγησε σε μια Σύνοδο Κορυφής για την Δημοκρατία που ήταν τόσο αθόρυβη όσο και ασαφής. Από τα κριτήρια συμμετοχής έλειπε η σαφήνεια και τα μελλοντικά περιγράμματα του κλαμπ παραμένουν απρόβλεπτα. Επιπλέον, εάν οι κοινές αξίες και όχι η κοινή άμυνα αντιπροσωπεύουν τον λόγο ύπαρξης της ομάδας, τότε η βάση της ηγεσίας από τις ΗΠΑ δύσκολα είναι αυτονόητη.

Ο απλούστερος τρόπος για να δοθεί μορφή στον ελεύθερο κόσμο είναι να προσδιοριστεί ο αντίθετός του. Ένας ανανεωμένος ελεύθερος κόσμος θα τείνει, για άλλη μια φορά, προς έναν αρνητικό ορισμό που [θα είναι] βασισμένος στον αποκλεισμό των βολικά όμορων εδαφών της Ρωσίας και της Κίνας (καθώς και της Βορείου Κορέας) με όλες τις άλλες χώρες να πληρούν τις προϋποθέσεις για τουλάχιστον πιθανή ένταξη. Οι φιλελεύθεροι διεθνιστές της Ουάσιγκτον έχουν από καιρό αποδώσει παραδειγματικό καθεστώς σε αυτά τα καθεστώτα, σε σχέση με άλλες απολυταρχίες. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει παγιώσει αυτή την διάκριση. Οι πρόσφατες προτάσεις για χαλάρωση της πίεσης στα πετρελαιοπαραγωγά κράτη της Βενεζουέλας και του Ιράν προκειμένου να σκληρύνει η πίεση στην Ρωσία προκύπτουν φυσικά από μια εξωτερική πολιτική του ελεύθερου κόσμου. Άλλωστε, ένας μακροχρόνιος αγώνας εναντίον του απόλυτου κακού προϋποθέτει την κινητοποίηση όλων των διαθέσιμων πόρων. Όπως αναφώνησε ο γερουσιαστής Tom Connally, Δημοκρατικός από το Τέξας, κατά την διάρκεια μιας συζήτησης για ένταξη στο ΝΑΤΟ το 1949: «Δεν ξέρω πόση δημοκρατία έχει η Πορτογαλία, αλλά ξέρω ότι έχει τις Αζόρες».

Ίσως η αναβίωση του ελεύθερου κόσμου να είναι φευγαλέα. Οι προσπάθειες για την ανάπτυξη της έννοιας κατά την διάρκεια του αποκαλούμενου πολέμου κατά της τρομοκρατίας δεν κόλλησαν ποτέ. Αλλά οι ρητορικές κατηγορίες μπορούν να δημιουργήσουν την δική τους αδράνεια. Μια ανανεωμένη δέσμευση σε έναν αρνητικά καθορισμένο ελεύθερο κόσμο θα παρήγαγε ένα οικείο σύνολο προβλημάτων: μια επιμονή για την θεώρηση των μακρινών πολέμων ως αποφασιστικών τεστ, μια μισαλλοδοξία για την μη ευθυγράμμιση, μια αδυναμία διατύπωσης ενός κοινού σκοπού με θετικούς όρους, και μια εξάρτηση από το διαρκές κακό του εχθρού. Δεν είναι πολύ αργά για να επινοηθεί μια ευέλικτη και περιφερειακά συντονισμένη εξωτερική πολιτική που δεν θα προϋποθέτει παγκόσμια κινητοποίηση εναντίον μιας μοναδικής, παγκοσμίως διασυνδεδεμένης υπαρξιακής απειλής. Το να επιχειρήσεις να ηγηθείς σε κάτι που ονομάζεται ελεύθερος κόσμος δεν είναι μεγάλη στρατηγική. Είναι παγίδα.

Σύνδεσμοι:
[1] http://the%20simplest%20way%20to%20give%20form%20to%20the%20free%20world...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/germany/2019-12-05/collapse-germ...
[3] https://www.foreignaffairs.com/articles/north-korea/2021-09-22/last-chan...
[4] https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2021-12-23/redline-iran
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2022-01-17/hidden-toll-san...

Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/world/2022-05-06/trouble-free-world

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition