Secure Connection

Όχι σχέδιο Μάρσαλ για την Ουκρανία

Η γεωγραφία και η γεωπολιτική υπαγορεύουν ένα διαφορετικό μοντέλο ανοικοδόμησης

Benn Steil

16/05/2022

Περίληψη Κειμένου και Βιογραφικό Συγγραφέα

Χωρίς την ρωσική συνεργασία ή τουλάχιστον την δέσμευση για μη παρέμβαση, κάτι αδιανόητο επί του παρόντος ή στο ορατό μέλλον, η στιβαρή και διαρκής αναζωογόνηση που βίωσαν οι χώρες του Σχεδίου Μάρσαλ είναι απλώς εκτός εμβέλειας για την Ουκρανία.

Ο BENN STEIL είναι διευθυντής Διεθνών Οικονομικών στο Council on Foreign Relations και ο συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο The Marshall Plan: Dawn of the Cold War [1].

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Συνδεθείτε ή Εγγραφείτε για να γράψετε το σχόλιο σας. Εγγραφείτε στο newsletter για να λαμβάνετε ενημέρωση από το ForeignAffairs.gr.

Ίσως η πιο διαρκής κληρονομιά του Σχεδίου Μάρσαλ, του τεράστιου προγράμματος των ΗΠΑ για την ανοικοδόμηση της οικονομίας της Δυτικής Ευρώπης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι η ατέρμονη επιθυμία να επαναληφθεί. Οι δύσκολες γεωπολιτικές προκλήσεις γεννούν απαρέγκλιτα εκκλήσεις για νέα Σχέδια Μάρσαλ, για να προάγουν την σταθερότητα και την ευημερία. Η παγκόσμια οικονομική κρίση [2] που ξεκίνησε το 2008 προκάλεσε εκκλήσεις για ένα Σχέδιο Μάρσαλ στη νότια Ευρώπη. Η Αραβική Άνοιξη έκανε το ίδιο στη Μέση Ανατολή. Το ίδιο και ο εμφύλιος πόλεμος στην Συρία.

Τα αποτελέσματα ενός ρωσικού βομβαρδισμού στο Κίεβο, στην Ουκρανία, τον Μάρτιο του 2022. MarkoDjurica / Reuters
---------------------------------------------

Σήμερα, η Ουκρανία, το θύμα φρικτής μαζικής βαρβαρότητας και καταστροφής [3], είναι μόνο η τελευταία μιας σειράς πληγεισών χωρών που ενθαρρύνουν τις εκκλήσεις για την επανεφαρμογή του θρύλου. «Θα υπάρξει ένα νέο σχέδιο Μάρσαλ για την Ουκρανία», δήλωσε ο πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, τον Μάρτιο. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, συμφώνησε, ανακοινώνοντας ότι μια διάσκεψη δωρητών τον Μάιο ήταν «το σημείο εκκίνησης για ένα είδος Ευρωπαϊκού Σχεδίου Μάρσαλ για την Ουκρανία».

Επιφανειακά, η Ουκρανία φαίνεται να αποτελεί γόνιμο έδαφος για ένα σχέδιο Μάρσαλ. Είναι, σχεδόν όπως και οι περισσότερες από τις 16 αποδέκτες του Σχεδίου Μάρσαλ της [περιόδου] 1948-1952, μια προσανατολισμένη στην αγορά ευρωπαϊκή χώρα με δημοκρατικά θεμέλια, που ανυπομονεί να ενσωματωθεί πιο στενά με τους γείτονές της στα δυτικά. Έχει πολύ μεγάλες αναξιοποίητες προοπτικές στην παραγωγή ενέργειας, στα χημικά, στην γεωργία, και στην βιομηχανική παραγωγή.

Ωστόσο, η Ουκρανία πάσχει από ένα αμετάβλητο χαρακτηριστικό που ακόμη και οι πιο ευγενείς και γενναιόδωροι ξένοι σωτήρες δεν μπορούν να αλλάξουν: την γεωγραφία. Η Ουκρανία συνορεύει με μια πανίσχυρη χώρα στα ανατολικά, την Ρωσία, η κυβέρνηση της οποίας δεν επιθυμεί για αυτήν να κοιτάξει προς τα δυτικά για την σωτηρία της ή να επιτύχει ως μια ευημερούσα, ανεξάρτητη χώρα [4]. Και η Ρωσία είναι απόλυτα ικανή να υπονομεύσει, απλά με απειλές, οποιαδήποτε βήματα μπορεί να κάνει η Ουκρανία προς αυτή την κατεύθυνση.

Σίγουρα, οι πλούσιοι φίλοι της Ουκρανίας στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Δυτική Ευρώπη μπορούν να κάνουν πολλά για να βοηθήσουν τους ταλαιπωρημένους ανθρώπους της χώρας [5] και να ανοικοδομήσουν τις κατεστραμμένες υποδομές της. Ωστόσο, χωρίς την ρωσική συνεργασία ή τουλάχιστον την δέσμευση για μη παρέμβαση -μια μη παρέμβαση που είναι αδιανόητη επί του παρόντος ή στο ορατό μέλλον- η στιβαρή και διαρκής αναζωογόνηση που βίωσαν οι χώρες του [Σχεδίου] Μάρσαλ είναι απλώς εκτός εμβέλειας για την Ουκρανία.

ΒΟΥΤΥΡΟ, ΚΑΙ ΟΠΛΑ

Το θεμελιώδες λάθος που γίνεται από τους υποστηρικτές των νέων Σχεδίων Μάρσαλ είναι να υποθέτουν ότι η ουσία του αρχικού προγράμματος ήταν απλώς η χρήση τεράστιων ποσών κρατικών χρημάτων. Τα ποσά που δεσμεύτηκαν από την κυβέρνηση Τρούμαν [6] μεταξύ του 1948 και του 1952 ήταν πράγματι σημαντικά: περίπου 160 δισεκατομμύρια σε σημερινά δολάρια. Κατά την διάρκεια εκείνης της περιόδου, οι 16 χώρες του [Σχεδίου] Μάρσαλ ανοικοδόμησαν και ανέκαμψαν ταχέως, με την οικονομική παραγωγή να αναπτύσσεται σχεδόν κατά 60%. Το γεγονός αυτό αποτελεί την βάση της πεποίθησης ότι εκείνα τα δολάρια ήταν η πηγή της επιτυχίας του. Ωστόσο, οι οικονομολόγοι που έχουν αναλύσει τον άμεσο αντίκτυπο της βοήθειας στην οικονομική αναζωογόνηση της Δυτικής Ευρώπης έχουν συμπεράνει ότι η επίδραση της ήταν περιορισμένη. Η δική μου έρευνα προτείνει ότι άλλοι, λιγότερο μετρήσιμοι, παράγοντες ήταν εξίσου ή πιο σημαντικοί από εκείνα τα δολάρια ή, τουλάχιστον, ζωτικής σημασίας συμπληρωματικοί τους.

Χωρίς αμφιβολία, η βοήθεια του [Σχεδίου] Μάρσαλ όντως χρησίμευσε για να αντιστρέψει την ανερχόμενη παλίρροια της κομμουνιστικής πολιτικής επιρροής, ιδιαίτερα στην Γαλλία και στην Ιταλία. Αλλά ένας απαραίτητος συμπληρωματικός παράγοντας για την επιτυχία αυτής της βοήθειας ήταν οι αξιόπιστες εγγυήσεις ασφαλείας των ΗΠΑ [7]. Αυτές απουσίαζαν εντελώς από το αρχικό σχέδιο του Υπουργείου Εξωτερικών για το Σχέδιο Μάρσαλ, το οποίο στόχευε να ενισχύσει την παραγωγική ικανότητα των δικαιούχων χωρών όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ώστε να μπορέσουν να φροντίσουν την δική τους άμυνα. Ωστόσο, με την επιμονή της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, οι αμυντικές δεσμεύσεις των ΗΠΑ έγιναν γρήγορα αναπόσπαστο μέρος του προγράμματος.

Χωρίς την βοήθεια του [Σχεδίου] Μάρσαλ, το Παρίσι και το Λονδίνο, που φοβούνταν μια βιομηχανικά αναζωογονημένη Γερμανία, δεν θα είχαν ποτέ συνεργαστεί με τα σχέδια των ΗΠΑ για την γρήγορη επισκευή των γερμανικών υποδομών και την αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής της χώρας, η οποία αποδείχθηκε σημαντικός μοχλός της εκπληκτικής ανάκαμψης της Δυτικής Ευρώπης. Αλλά ακόμη και εκείνη η βοήθεια δεν θα ήταν αρκετή για να ξεπεραστεί η γαλλική και η βρετανική αντίσταση, εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν επίσης συμφωνήσει να τους παράσχουν εγγυήσεις ασφαλείας -εγγυήσεις κατά της επιθετικότητας, είτε της Σοβιετικής Ένωσης είτε της Γερμανίας. Εκείνες οι εγγυήσεις, που κατοχυρώθηκαν στο Άρθρο 5 της Βορειοατλαντικής Συνθήκης (North Atlantic Treaty) του 1949, αντιπροσώπευαν μια θεμελιώδη μετατόπιση της πολιτικής των ΗΠΑ. Αυτή η πολιτική ήταν, μέχρι το 1948, να συνεχίσει την ταχεία απόσυρση στρατευμάτων και υλικού από την Ευρώπη. Μεταξύ του 1945 και του 1948, οι ετήσιες αμυντικές δαπάνες των ΗΠΑ κατρακύλησαν από τα 963 δισεκατομμύρια δολάρια στα 95 δισεκατομμύρια δολάρια. Το 1949, ωστόσο, αυξήθηκαν απότομα, στα 128 δισεκατομμύρια δολάρια, και τα στρατεύματα των ΗΠΑ άρχισαν να συρρέουν ξανά στην ήπειρο. Ήταν αυτή η αντιστροφή των προηγούμενων σχεδίων των ΗΠΑ για την αποβιομηχάνιση της Γερμανίας (γνωστού ως Σχέδιο Μοργκεντάου [Morgenthau Plan]) και την απεμπλοκή από την Ευρώπη, που τόνωσε την αναζωογόνηση της επιχειρηματικής εμπιστοσύνης και των ιδιωτικών επενδύσεων στην περιοχή.

Επειδή οι χώρες που τελικά καλύφθηκαν από το Σχέδιο Μάρσαλ δεν ήταν τόσο γεωγραφικά ευάλωτες στην απειλή της σοβιετικής επίθεσης όσο, για παράδειγμα, οι πρόθυμες αλλά άτυχες Τσεχοσλοβακία και Πολωνία, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούσαν αξιόπιστα να εγγυηθούν την ασφάλειά τους. Αυτό το γεγονός επέτρεψε γρήγορα στις χώρες του [Σχεδίου] Μάρσαλ να εναρμονιστούν οικονομικά αντί να επιδιώξουν τις υπερβολικά αναποτελεσματικές πολιτικές αυτάρκειας του είδους που είναι απαραίτητο για την διασφάλιση προμηθειών χάλυβα και άλλων εμπορευμάτων ζωτικής σημασίας για τη μη υποβοηθούμενη αυτοάμυνα.

Είναι αξιοσημείωτο ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δέσμευσαν μεγάλα ποσά ετησίως, σε σύγκριση με εκείνα των χρόνων του [Σχεδίου] Μάρσαλ, για τις ευρωπαϊκές προσπάθειες αρωγής το 1946 και το 1947 –χωρίς ουσιαστική επίδραση στην οικονομική ανάκαμψη. Αυτή η προηγούμενη πανευρωπαϊκή βοήθεια, που διοχετεύθηκε μέσω της νέας Διοίκησης Αρωγής και Αποκατάστασης των Ηνωμένων Εθνών [8] (United Nations Relief and Rehabilitation Administration), υπονομεύτηκε από την Σοβιετική Ένωση, η οποία ανέτρεψε τον εκδημοκρατισμό, την οικονομική μεταρρύθμιση, και τις ιδιωτικές επενδύσεις στην Ανατολική Ευρώπη, καθώς και από την κομμουνιστική Γιουγκοσλαβία, η οποία κατέρριψε αεροπλάνα της βοήθειας από τις ΗΠΑ. Στο εξής, η κυβέρνηση Τρούμαν ήταν αποφασισμένη να αναλάβει τον πλήρη έλεγχο των δολαρίων της αμερικανικής βοήθειας, εστιάζοντάς τα μόνο σε εκείνες τις χώρες που ήταν ικανές να τα χρησιμοποιήσουν πλήρως και παραγωγικά.

Ξαναγυρνώντας γρήγορα στη νέα χιλιετία, υπάρχουν οι ίδιες προκλήσεις. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δέσμευσαν 210 δισεκατομμύρια δολάρια για ανοικοδόμηση λόγω πολέμου σε μόνο δύο χώρες, στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ —50 δισεκατομμύρια περισσότερα από όσα δέσμευσε για τις 16 χώρες του [Σχεδίου] Μάρσαλ, σε σημερινά δολάρια. Ωστόσο, ελάχιστα είναι αυτά που μπορούν να επιδείξουν με τα χρήματα αυτά. Ο κύριος λόγος αυτής της αποτυχίας ήταν η αδυναμία των Ηνωμένων Πολιτειών να νικήσουν την εξέγερση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν [9] και τις υποστηριζόμενες από το Ιράν πολιτοφυλακές στο Ιράκ. Σε τέτοια εγγενώς εύθραυστα περιβάλλοντα ασφαλείας, σε χώρες που κατ’ αρχάς δεν είναι ποτέ φιλικές προς την Δυτικού τύπου μεταρρύθμιση της αγοράς, οι ιδιωτικές εγχώριες και ξένες επενδύσεις οι οποίες είναι απαραίτητες για την δημιουργία μιας βιώσιμης μετασχηματιστικής οικονομικής ανάπτυξης δεν υλοποιήθηκαν ποτέ. Το σημερινό δίδαγμα είναι σαφές: η ασφάλεια πρέπει να έρχεται πρώτη. Η θετική πολιτική μεταρρύθμιση και η οικονομική αναζωογόνηση, βοηθούμενες από την ξένη αρωγή, μπορούν να ακολουθήσουν μόνο στον απόηχο της σταθερότητας.

Η ΡΩΣΙΚΗ ΣΚΙΑ

Το αξιοσημείωτο θάρρος και η θέληση της Ουκρανίας να αντισταθεί στην ξένη επιθετικότητα έχουν κερδίσει τεράστιο σεβασμό και θαυμασμό σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, η χώρα δεν θα προσελκύσει ποτέ επενδύσεις μεγάλης κλίμακας ενόσω παραμένει υπό την σκιά μιας εχθρικής Ρωσίας [10], η οποία είναι πρόθυμη και ικανή να εξαπολύσει την καταστροφή σε μια στιγμή. Ενώ η δημιουργία του ΝΑΤΟ ήταν καίριας σημασίας για την επιτυχία του Σχεδίου Μάρσαλ, ο τερματισμός της προοπτικής ενσωμάτωσης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ είναι ένας δεδηλωμένος ρωσικός πολεμικός στόχος. Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι πρόθυμες να κλιμακώσουν μέχρι την πυρηνική αντιπαράθεση με την Ρωσία, δεν θα μπορέσουν ποτέ να εξουδετερώσουν την συνεχιζόμενη απειλή για την Ουκρανία και την οικονομία της.

Το λυπηρό αλλά αναπόφευκτο συμπέρασμα είναι ότι η μακροπρόθεσμη, αξιόπιστη εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια είναι προϋπόθεση για ένα επιτυχημένο Σχέδιο Μάρσαλ στην Ουκρανία, και ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους δεν είναι σε θέση να την προσφέρουν. Εάν οι τελευταίες επρόκειτο να εκκινήσουν ένα τεράστιο πρόγραμμα βοήθειας με στόχο την εδραίωση του Δυτικού προσανατολισμού του Κιέβου, η Ρωσία θα μπορούσε να απειλήσει αξιόπιστα [11] την Ουκρανία, τους αξιωματούχους της, τους συμμάχους της, τους εμπορικούς εταίρους της, και οποιεσδήποτε επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται εκεί με επιθέσεις στον κυβερνοχώρο και στρατιωτικές και οικονομικές επιθέσεις που θα στοιχίσουν ακριβά . Για να είμαστε σαφείς, η Ρωσία ίσως να μην καταφέρει ποτέ να κατακτήσει την Ουκρανία, αλλά είναι κάτι παραπάνω από ικανή να την κάνει ένα κολασμένο μέρος για να ζει και να επιχειρεί κάποιος.

Η ανθρωπιστική βοήθεια είναι, φυσικά, επιθυμητή από μόνη της. Αλλά δεν θα δημιουργήσει μια σταθερή, ευημερούσα δημοκρατία χωρίς μεγάλες εγχώριες και ξένες ιδιωτικές επενδύσεις, και τέτοιες επενδύσεις δεν επίκεινται, εκτός εάν είναι ασφαλείς από την απαλλοτρίωση και την καταστροφή. Όταν πρόκειται για την δημιουργία ενός Σχεδίου Μάρσαλ, απλώς δεν υπάρχουν υποκατάστατα της ευνοϊκής γεωγραφίας και των δωρητών που θα είναι πρόθυμοι και ικανοί να αποτρέψουν ή να νικήσουν αποφασισμένους αντιπάλους. Οι χώρες του [Σχεδίου] Μάρσαλ είχαν αμφότερα. Η Ουκρανία, δυστυχώς, δεν έχει κανένα από τα δύο.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2022-05-13/no-marshall-p...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Όχι σχέδιο Μάρσαλ για την Ουκρανία

Αναζήτηση

Δημοφιλή Άρθρα

Περιοχή Μελών