Το Ναγκόρνο–Καραμπάχ στην σκιά της Ουκρανίας | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Το Ναγκόρνο–Καραμπάχ στην σκιά της Ουκρανίας

Τι σημαίνει ο πόλεμος της Ρωσίας για την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν

Μια οχλοβοή διαφορετικών ερμηνειών ακολούθησε τη μάχη. Κάποιοι συμπέραναν ότι η Ρωσία συνωμοτούσε με το Αζερμπαϊτζάν για να στείλει ένα προειδοποιητικό μήνυμα στην Αρμενία˙ η Αρμενία απείχε αντί να υποστηρίξει την Ρωσία στην ψηφοφορία της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, τον Μάρτιο, που καταδίκασε την εισβολή στην Ουκρανία. Άλλοι υπέθεσαν ότι το Μπακού δοκίμαζε την αποφασιστικότητα των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων και την πολιτική δέσμευση της Μόσχας σε αυτή την αποστολή. Το Αζερμπαϊτζάν και η Ρωσία δεν είχαν ποτέ συμφωνήσει σε μια γραπτή εντολή για την ειρηνευτική επιχείρηση και οι ρωσικές δυνάμεις δεν είχαν σαφείς κανόνες εμπλοκής. Από την αρχή του πολέμου στην Ουκρανία και μετά, ο αριθμός των Ρώσων στρατιωτών στην περιοχή του Καραμπάχ έχει μειωθεί λίγο από το μέγιστο των 1.960 σε περίπου 1.600. Σε αντίθεση με άλλες ζώνες συγκρούσεων, όπου η Ρωσία έχει αναπτύξει στρατεύματα, όπως στα αποσχισθέντα κράτη της Αμπχαζίας και της Υπερδνειστερίας, η αποστολή της στο Καραμπάχ έχει ημερομηνία λήξης: τον Νοέμβριο του 2025. Η αποστολή μπορεί να ανανεωθεί για άλλα πέντε χρόνια, αλλά ίσως επίσης να τερματιστεί εάν ένα από τα τρία μέρη της συμφωνίας του 2020 —πιθανότατα το Αζερμπαϊτζάν— αποσύρει την συγκατάθεσή του έξι μήνες πριν από την καταληκτική ημερομηνία.

Το Αζερμπαϊτζάν αισθάνεται αυτοπεποίθηση. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έκανε τους Ευρωπαίους αξιωματούχους να σπεύσουν στο Μπακού, όντες σε απόγνωση για φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν ως υποκατάστατο των ρωσικών ενεργειακών προμηθειών. Σχεδόν όλοι οι Αζέροι πανηγύρισαν την επιτυχία του πολέμου του 2020, αισθανόμενοι ότι με κάποιο τρόπο ήρθη μια εθνική κατάρα διάρκειας τριών δεκαετιών από την χώρα τους. Η νίκη έδωσε στον Aliyev, [ο οποίος είναι] πρόεδρος από το 2003, μια νέα εντολή. Την έχει χρησιμοποιήσει ώστε να πιέσει για περισσότερες παραχωρήσεις από τους Αρμένιους, επιστρατεύοντας την περιστασιακή βία και την πολιτική ρητορική. Ένας Αζέρος εμπειρογνώμονας μου περιέγραψε την τακτική ως «διπλωματία καταναγκασμού». Οι Αρμένιοι θα έλεγαν ότι βλέπουν πολύ περισσότερο τον καταναγκασμό από όσο την διπλωματία. Η ήττα στον βάναυσο πόλεμο του 2020 εξακολουθεί να τραυματίζει ψυχολογικά την αρμενική κοινωνία. Περίπου 4.000 νεαροί Αρμένιοι πέθαναν μέσα σε μόλις έξι εβδομάδες.

Ο πρωθυπουργός της Αρμενίας φαίνεται έτοιμος να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο στις σχέσεις με τους γείτονές του. Από τότε που ο Pashinyan ανέλαβε τα καθήκοντά του με μια ειρηνική επανάσταση το 2018, η κύρια ατζέντα του ήταν οι μεταρρυθμίσεις και η οικοδόμηση του κράτους στην ίδια την Αρμενία, διαφοροποιούμενος από τους δύο προκατόχους του, που κατάγονταν από το Καραμπάχ και μετέτρεψαν σε ακρογωνιαίο λίθο των πολιτικών τους την υπόθεση της απελευθέρωσης εκείνου του εδάφους από τον αζερικό έλεγχο.

Παρά το ότι ηττήθηκε στον πόλεμο, ο Pashinyan κέρδισε πειστικά τις εκλογές τον Ιούνιο του 2021. Πιστεύει προφανώς ότι αυτό του έχει δώσει εντολή να διαπραγματευτεί αντιδημοφιλείς συμφωνίες τόσο με το Αζερμπαϊτζάν όσο και με την Τουρκία. Τον Απρίλιο, ο Pashinyan απάντησε με επιφυλακτικά θετικές εκφράσεις σε ένα σχέδιο πέντε σημείων από το Αζερμπαϊτζάν, που ζητούσε από την Αρμενία να αναγνωρίσει την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν και να αποσύρει την υποστήριξή της στην απόσχιση του Καραμπάχ από το Αζερμπαϊτζάν.

Στις 13 Απριλίου, ο Pashinyan εκφώνησε μια μνημειώδη ομιλία στο κοινοβούλιο, στην οποία υποχώρησε από τις παραδοσιακές αρμενικές θέσεις για το Καραμπάχ. «Το ζήτημα του Καραμπάχ», δήλωσε, «δεν είναι ζήτημα εδάφους, αλλά δικαιωμάτων», λέγοντας στην πραγματικότητα ότι η εξασφάλιση εγγυήσεων από το Μπακού για την προστασία του αρμενικού πληθυσμού αντικαθιστούσε πλέον τις εδαφικές διεκδικήσεις του Ερεβάν. Αυτή η αλλαγή πολιτικής πυροδότησε μεγάλες διαδηλώσεις στους δρόμους του Ερεβάν, υπό την ηγεσία μιας συμμαχίας πρώην Αρμενίων ηγετών και Αρμενίων του Καραμπάχ. Το κοινό γενικά στηρίζει τον πρωθυπουργό, σε μεγάλο βαθμό διότι οι προκάτοχοί του ήταν τόσο αντιδημοφιλείς, αλλά μεγάλο μέρος του πολιτικού κατεστημένου αντιτίθεται σθεναρά σε αυτό που θεωρεί ως προδοσία της τριαντακονταετούς εθνικής υπόθεσης της ανεξαρτησίας του Καραμπάχ.

Η ΕΕ ΠΑΡΕΜΒΑΙΝΕΙ

Η προθυμία του Pashinyan να «σπάσει αυγά» στο εσωτερικό έχει δώσει δυναμική στις συνομιλίες με το Αζερμπαϊτζάν. Αλλά μια σειρά από ακανθώδη ζητήματα μένει να ξεκαθαριστούν. Ο Μισέλ, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, έχει μπει στην συζήτηση ως ο πλέον αποτελεσματικός μεσολαβητής. Θεωρούμενος από τις πλευρές ως πιο έντιμος διαμεσολαβητής από τη Μόσχα, ο Μισέλ έχει διευκολύνει έναν νέο διμερή δίαυλο μεταξύ δύο ειδικών συμβούλων από κάθε πλευρά. Πρώτη στην ημερήσια διάταξη είναι η επίλυση των εκκρεμών ανθρωπιστικών ζητημάτων: η Αρμενία επιδιώκει την απελευθέρωση περίπου 38 κρατουμένων, που θεωρούνται αιχμάλωτοι πολέμου από τους Αρμένιους, [και] βρίσκονται ακόμη υπό κράτηση στο Αζερμπαϊτζάν˙ το Αζερμπαϊτζάν κατηγορεί την άλλη πλευρά ότι αποκρύπτει πληροφορίες σχετικά με τις θέσεις ναρκοπεδίων στα εδάφη που έχασαν οι Αρμένιοι το 2020 και τις τοποθεσίες των τάφων περίπου 4.000 Αζέρων στρατιωτών που ακόμη αγνοούνται από τον πόλεμο της δεκαετίας του 1990. Ακόμη και σε τέτοια ανθρωπιστικά ζητήματα, όπως μου είπε πρόσφατα ένας αξιωματούχος της ΕΕ, «τα πάντα είναι ζήτημα συναλλαγής».

Ένα μεγαλύτερο κομμάτι της δουλειάς είναι η δράση στο τελικό σημείο της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός του 2020, το οποίο προβλέπει το άνοιγμα «όλων των οικονομικών και μεταφορικών συνδέσεων στην περιοχή». Η συμφωνία αναφέρει συγκεκριμένα το αίτημα του Αζερμπαϊτζάν για μια νέα οδό που θα επανασυνδέει το δυτικό Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα του Nakhchivan, ο οποίος βρίσκεται εγκλωβισμένος μεταξύ της Αρμενίας και του Ιράν, και είναι απομονωμένος από το υπόλοιπο Αζερμπαϊτζάν επί 30 χρόνια.