Ενεργειακή ασφάλεια και διεύρυνση της ΕΕ | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Ενεργειακή ασφάλεια και διεύρυνση της ΕΕ

Ο ρόλος της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία στις επερχόμενες ευρωπαϊκές εξελίξεις*

Η ρωσική εισβολή τον Φεβρουάριο του 2022 στην Ουκρανία αναμφίβολα συνιστά μια αναδιάταξη της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας αρχιτεκτονικής ασφάλειας. Ύστερα από 32 χρόνια, ψυχροπολεμικές τακτικές και πρακτικές επιστρέφουν στην διεθνή πολιτική σκακιέρα με όχι απαραίτητα γνώριμα χαρακτηριστικά συμπεριφοράς των βασικών δρώντων.

Η μεγαλειώδης στρατιωτική επιχείρηση της Μόσχας δεν συνιστά μόνο παραβίαση της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας αλλά ταυτόχρονα και παραβίαση της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Η δραστική αύξηση των τιμών της ενέργειας σε συνδυασμό με την απειλή διακοπής της τροφοδοσίας, της ενεργειακά εξαρτημένης από την Ρωσία, Ευρώπης, με μαθηματική ακρίβεια θα προκαλέσει εξελίξεις σε πολλά επίπεδα. Το γεγονός αυτό και μόνο, αναμένεται να οδηγήσει στην επανεκκίνηση της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας ύστερα από μια σχεδόν δεκαετία αδρανοποίησης.

29082022-1.jpg

Ένας άνδρας περνά δίπλα από φλεγόμενο αγωγό φυσικού αερίου που χτυπήθηκε κατά την διάρκεια βομβαρδισμών από ρωσικές θέσεις σε μια γειτονιά στο βόρειο Χάρκοβο, στην Ουκρανία, στις 31 Μαρτίου 2022. REUTERS/Thomas Peter
-----------------------------------------------------------

Η συλλογική υπεράσπιση της ενεργειακής ασφάλειας των Ευρωπαίων αποτέλεσε βασικό κίνητρο για την έναρξη μιας εκ των πλέον επιτυχημένων διακρατικών ειρηνοποιητικών διαδικασιών. Η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης ξεκίνησε μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου με βάση την ενεργειακή ασφάλεια. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) η οποία εγκαθιδρύθηκε με την υπογραφή της Συνθήκης των Παρισίων το 1952 είχε ως σημείο αναφοράς την συνδιαχείριση ενεργειακών πόρων απαραίτητων τόσο για την οικονομική όσο και την στρατιωτική ανάπτυξη των κρατών μελών της. Με την συνεργασία γύρω από αυτόν τον νευραλγικό τομέα, τα κράτη-μέλη της ΕΚΑΧ αποσκοπούσαν όχι μόνο στην επιτάχυνση της διαδικασίας για την μεταπολεμική τους ανασυγκρότηση αλλά και στην μείωση των πιθανοτήτων επανάληψης δολοφονικών πολέμων μεταξύ τους [1].

Η ενεργειακή ασφάλεια σήμερα εξακολουθεί να αποτελεί ακόμα ένα σοβαρό κίνητρο για εμβάθυνση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ δεδομένης της κοινής ανησυχίας τους και της αίσθησης απειλής γύρω από το θέμα. Ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος και οι δραματικές αναταράξεις που προκάλεσε στην παγκόσμια αγορά ενέργειας αναμφίβολα αναμένεται να οδηγήσει τα κράτη-μέλη της ΕΕ σε στενότερη συνεργασία σε αυτόν τον ιδιαίτερα νευραλγικό για την οικονομική και κοινωνική βιωσιμότητά τους τομέα και όχι μόνο. Ύστερα από την παραβίαση της ενεργειακής ασφάλεια της ΕΕ, μέσω της ραγδαίας αύξησης των τιμών και της απειλής διακοπής της τροφοδοσίας, τα κράτη-μέλη της με μαθηματική ακρίβεια θα οδηγηθούν σε ουσιαστική εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας.

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ: ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΥ

Η ενεργειακή ασφάλεια ορίζεται ως «μια κατάσταση στην οποία ένα κράτος και όλοι ή σχεδόν όλοι, οι πολίτες του και οι επιχειρήσεις του έχουν πρόσβαση σε επαρκείς ενεργειακές πηγές σε λογικές τιμές για το κοντινό μέλλον, απελευθερωμένοι από σοβαρή απειλή διακοπής παροχής αυτής της υπηρεσίας» [2]. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Διεθνούς Ενεργειακής Ασφάλειας, η ενεργειακή ασφάλεια αποσκοπεί μακροπρόθεσμα να εξασφαλίσει την παροχή ενέργειας σε συνάρτηση με τις οικονομικές εξελίξεις και τις περιβαλλοντικές ανάγκες. Βραχυπρόθεσμα η ενεργειακή ασφάλεια επικεντρώνεται στην δυνατότητα του ενεργειακού συστήματος να αντιδράσει έγκαιρα σε ξαφνικές αλλαγές στην ισορροπία προσφοράς και ζήτησης [3].

Όπως γίνεται αντιληπτό και από τον ορισμό, η ενεργειακή ασφάλεια σημαίνει «διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικές περιοχές». Σε περιοχές εξαρτημένες στις εισαγωγές ενέργειας, η ενεργειακή ασφάλεια επικεντρώνεται στην προσφορά/διάθεση. Αντιθέτως σε χώρες των οποίων η οικονομία βασίζεται στις εξαγωγές υδρογονανθράκων η μεγαλύτερη ανησυχία είναι η ασφάλεια της ζήτησης [4]. Αυτό σημαίνει, στην περίπτωση των σχέσεων ΕΕ-Ρωσίας, ότι υπάρχει μια σχέση αλληλεξάρτησης.

Εξ’ ορισμού γίνεται επίσης αντιληπτό ότι η ενεργειακή ασφάλεια μπορεί να επηρεαστεί από μια σειρά παραγόντων. Οι κυριότεροι από αυτούς τους παράγοντες είναι:

1)Η ιδιαίτερα ανταγωνιστική διεθνής αγορά ενέργειας, μεταβολές εντός της οποίας μπορούν να επηρεάσουν τις τιμές των ενεργειακών πόρων.

2)Οι συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις μεταξύ των χωρών της ενεργειακής αλυσίδας, όπως αυτή, για παράδειγμα, που συμβαίνει τώρα μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.

3)Η απειλή της διεθνούς και της εσωτερικής τρομοκρατίας, κυρίως κατά της ενεργειακής υποδομής, όχι μόνο των εξαγωγικών χωρών αλλά και χωρών διελεύσεως από τις οποίες διέρχονται αγωγοί μεταφοράς ενεργειακών πόρων. Ταυτόχρονα, η απειλή της τρομοκρατίας αφορά και την ενεργειακή υποδομή των χωρών που εισάγουν ενέργεια, όπως τα διυλιστήριά τους, τις δεξαμενές αποθήκευσης, τα ενεργειακά τους δίκτυα κ.λπ. Η εκδήλωση τρομοκρατικής ενέργειας εναντίον ενεργειακών υποδομών έχει αρνητικές συνέπειες στις διεθνείς τιμές των καυσίμων.

4)Η πολιτική αστάθεια σε εξαγωγικά κράτη αλλά και σε χώρες από την επικράτεια των οποίων διέρχονται αγωγοί μεταφοράς ενεργειακών πόρων μπορεί να έχει άμεσες αρνητικές συνέπειες στην ενεργειακή ασφάλεια των ενεργειακά εξαρτημένων κρατών και περιοχών. Η εσωτερική αναταραχή που εκδηλώθηκε στο Ιράκ μετά την εισβολή των ΗΠΑ, για παράδειγμα, οδήγησε στην αύξηση της τιμής του πετρελαίου στην παγκόσμια αγορά [5].

5)Ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός μεταξύ μεγάλων δυνάμεων για τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών μιας χώρας αλλά και των διόδων μεταφοράς ενέργειας μπορεί να επηρεάσει άμεσα την ενεργειακή ασφάλεια. Ο ανταγωνισμός μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσίας, ίσως αποτελεί το πλέον σύγχρονο χαρακτηριστικό παράδειγμα [6].

6)Η επιτακτική ανάγκη των αναπτυσσόμενων χωρών για την διάθεση ενεργειακών πόρων στο πλαίσιο της στήριξης της ανάπτυξης τους αυξάνει δραστικά όχι μόνο την ζήτηση τους αλλά και ταυτόχρονα τον γεωπολιτικό ανταγωνισμό για τον έλεγχό τους. Το κυριότερο παράδειγμα είναι αυτό της Κίνας και της Ινδίας [7]. Την περίοδο 1980-2004,μάλιστα, η παγκόσμια ζήτηση για φυσικό αέριο αυξήθηκε κατά 84% ενώ η ζήτηση για πετρέλαιο κατά 24% [8]. Συνολικά, η παγκόσμια ζήτηση για ενέργεια αναμένεται να αυξηθεί κατά 60% μέχρι το 2030 [9].

7)Η ενεργειακή ασφάλεια μπορεί να επηρεαστεί και από μεγάλες φυσικές καταστροφές, όπως σεισμούς, κυκλώνες και πυρκαγιές. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του τυφώνα «Κατρίνα» και «Ρίτα» το 2006 οι οποίοι είχαν ως αποτέλεσμα την διακοπή του 27% της παραγωγής πετρελαίου των ΗΠΑ [10].

Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι η ενεργειακή ασφάλεια επηρεάζεται και από τις επενδύσεις στην αντίστοιχη υποδομή όλων των χωρών αλλά και από τις τεχνολογικές εξελίξεις στον συγκεκριμένο τομέα [11].

Εύκολα μπορεί κανείς να συνειδητοποιήσει δύο πράγματα. Πρώτον, ότι η ενεργειακή ασφάλεια είναι μια ιδιαίτερα ευαίσθητη κατάσταση και, δεύτερον, ότι όλοι οι παράγοντες που αναφέρθηκαν παραπάνω έχουν ή μπορεί να έχουν αλληλένδετο και αλληλοεξαρτώμενο χαρακτήρα. Για παράδειγμα, μια μεγάλη μεταβολή στις διεθνείς τιμές των καυσίμων όπως αυτή που συμβαίνει αυτή την περίοδο, λόγω του ρωσο-ουκρανικού πολέμου, μπορεί να επηρεάσει την οικονομική κατάσταση μια χώρας με ήδη βεβαρημένη και προβληματική οικονομία από την οποία, όμως, διέρχονται αγωγοί μεταφοράς ενέργειας. Η ενδεχόμενη οικονομική κατάρρευση της συγκεκριμένης χώρας είναι πολύ πιθανό να προκαλέσει εσωτερική πολιτική αστάθεια ακόμα και έντονες κοινωνικές συγκρούσεις, με συνέπεια να δημιουργηθεί πρόσφορο έδαφος για την δράση εθνικών και διεθνών τρομοκρατικών οργανώσεων. Αυτές οι οργανώσεις, στην προσπάθειά τους να πλήξουν τα συμφέροντα μεγάλων δυνάμεων, ενδεχομένως να πλήξουν αγωγούς μεταφοράς ενεργειακών πόρων. Ένα τέτοιο γεγονός σίγουρα θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη αστάθεια τις διεθνείς αγορές ενέργειας και σε περαιτέρω αύξηση των τιμών. Αυτή η εξέλιξη με την σειρά της θα ενισχύσει τον γεωπολιτικό ανταγωνισμό μεταξύ μεγάλων καταναλωτών ενέργειας για καλύτερη πρόσβαση ή ακόμα και για τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών περιοχών. Τέλος, αυτός ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός ενδεχομένως να αποτελέσει με την σειρά του σοβαρή απειλή για την παγκόσμια ειρήνη.

Βάσει όλων των παραπάνω δεν χωρά αμφιβολία ότι η ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ εξαιτίας της κατακόρυφης αύξησης των τιμών ενέργειας αλλά και της απειλής διακοπής της παροχής της λόγω του πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, και της τοποθέτησης των Βρυξελλών υπέρ της δεύτερης, έχει παραβιαστεί. Η γενικότερη έννοια της ασφάλειας άλλωστε σημαίνει την « επιδίωξη της ελευθερίας από τον κίνδυνο» [12]. Οι ενεργειακά φτωχοί και ευάλωτοι οικιακοί καταναλωτές ήδη αντιμετωπίζουν τεράστιες δυσκολίες. Όπως δυσκολίες αντιμετωπίζουν και οι ενεργοβόρες βιομηχανίες καθώς και ο αγροδιατροφικός τομέας γεγονός που συνεπάγεται ένα υψηλότερο κόστος παραγωγής που θα πρέπει να το επωμισθεί ο καταναλωτής. Παράλληλα αυξάνονται οι τιμές των τροφίμων και το κόστος μετακίνησης με αποτέλεσμα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος να αντιμετωπίζουν έντονα προβλήματα.

Αυτό, επομένως, που γίνεται αντιληπτό είναι ότι η σύγχρονη κύρια ανησυχία για την ενεργειακή ασφάλεια θα πρέπει να βασίζεται όχι μόνο στην προστασία της διάθεσης των ενεργειακών πόρων από τις παραγωγικές χώρες αλλά και στην προστασία ολόκληρης της ενεργειακής αλυσίδας (παραγωγή, μεταφορά, υποδομές) στο πλαίσιο ενός παγκοσμιοποιημένου ενεργειακού συστήματος ασφάλειας [13]. Άρα, η σχεδίαση και υλοποίηση οποιασδήποτε πολιτικής και στρατηγικής γύρω από την ενέργεια και των ενεργειακών πρώτων υλών θα πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή διότι «μια λανθασμένη και άστοχη πολιτική … μπορεί να έχει μακροχρόνιες δυσμενείς συνέπειες για μια χώρα, υπονομεύοντας τόσο την οικονομική της ανάπτυξη όσο και τη γεωπολιτική της ισχύ» [14].

ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ Η ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΕ

Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), το γεγονός ότι τα κράτη μέλη στερούνται επαρκών ενδογενών ενεργειακών πηγών τα καθιστά εξαρτημένα στο ζωτικό τομέα της ενεργειακής ασφάλειας σε τρίτους. Μόλις το 48% των ενεργειακών αναγκών της ΕΕ καλύπτεται από εσωτερικές πηγές ενώ το υπόλοιπο εισάγεται [15]. Με δεδομένη την συνεχώς αυξανόμενη ενεργειακή κατανάλωση στην ΕΕ, το ποσοστό της ενεργειακής εξάρτησής της από εξωτερικούς προμηθευτές αναμένεται να αγγίξει το 75% το 2030 [16]. Ταυτόχρονα, η ρωσο-ουκρανική διένεξη, ήδη από το 2006 και το 2009, γύρω από τις τιμές του φυσικού αερίου επιβεβαίωσε για άλλη μια φορά την ενεργειακή τρωτότητα της ΕΕ. Η ρωσο-ουκρανική διένεξη, μάλιστα, το 2014 με την προσάρτηση της Κριμαίας ύστερα από σχετικό δημοψήφισμα, και οι τεταμένες ευρω-ρωσικές σχέσεις εξαιτίας αυτών των εξελίξεων ήρθαν να επιβεβαιώσουν τούτες τις ανησυχίες.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ορίζει την ενεργειακή ασφάλεια ως «την ικανότητα εξασφάλισης ότι μελλοντικές ζωτικές ενεργειακές ανάγκες θα ικανοποιηθούν τόσο μέσω εσωτερικών πηγών επεξεργασμένων κάτω από αποδεκτές οικονομικές συνθήκες ή διατηρημένων στρατηγικών αποθεμάτων όσο και μέσω προσβάσιμων και σταθερών εξωτερικών πηγών οι οποίες όπου χρειάζεται συμπληρώνονται από εσωτερικά στρατηγικά αποθέματα» [17]. Το γεγονός ότι τα κράτη-μέλη στερούνται επαρκών ενδογενών ενεργειακών πηγών τα καθιστά εξαρτημένα στο ζωτικό τομέα της ενεργειακής ασφάλειας από τρίτους. Όπως προαναφέρθηκε, μόλις το 48% των ενεργειακών αναγκών της ΕΕ καλύπτεται από εσωτερικές πηγές, τα 2/3 από τις οποίες βρίσκονται σε πέντε χώρες-μέλη, ενώ το υπόλοιπο εισάγεται [18]. Το 2009, η κατανάλωση της ΕΕ σε ενέργεια είχε ως εξής: 37% πετρέλαιο, 24% φυσικό αέριο, στερεά καύσιμα 16%, πυρηνική ενέργεια 14%, και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 9% [19]. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η εξάρτηση της ΕΕ από τα δύο βασικά της ενεργειακά προϊόντα, δηλαδή το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, έφτασε το 83,5% και το 64,2 % αντίστοιχα [20]. Με δεδομένη την συνεχώς αυξανόμενη ενεργειακή κατανάλωση στην ΕΕ, το ποσοστό συνολικής ενεργειακής εξάρτησης της ΕΕ από εξωτερικούς προμηθευτές, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, αναμένεται να αγγίξει το 75% το 2030 [21]. Η ανησυχία αυτή γίνεται πιο έντονη από το γεγονός ότι η ΕΕ εξαρτάται σε σχετικά λίγους προμηθευτές πετρελαίου και φυσικού αερίου, με την Ρωσία και τις πετρελαιοπαραγωγούς χώρες της Μέσης Ανατολής να έχουν την μερίδα του λέοντος [22].

Η Στρατηγική Ασφάλειας της ΕΕ από το 2003 αναφέρει την ενεργειακή εξάρτησή της ως βασική ανησυχία της ΕΕ [23]. Βάσει αυτών των δεδομένων τον Μάρτιο του 2006, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Παρουσίασε μια νέα «Πράσινη Βίβλο» με τίτλο: «Μια Ευρωπαϊκή Στρατηγική για Βιώσιμη, Ανταγωνιστική και Ασφαλή Ενέργεια» όπου προσδιορίζονται οι βασικές προτεραιότητες της ΕΕ στον τομέα της ενέργειας. Οι έξι βασικές προτεραιότητες που θέτει η ΕΕ για την ενεργειακή της πολιτική είναι: 1) αποπεράτωση της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικού ρεύματος και αερίου, 2) ενθάρρυνση της αλληλεγγύης μεταξύ των μελών, 3) καθιέρωση ενός πιο σταθερού, βιώσιμου, αποτελεσματικού και ποικίλου ενεργειακού μίγματος, 4) υποστήριξη μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης στην αντιμετώπιση της κλιματολογικής αλλαγής, 5) ενθάρρυνση ενός στρατηγικού ενεργειακού τεχνολογικού σχεδίου και 6) η δημιουργία μιας συνεκτικής εξωτερικής ενεργειακής πολιτικής.

Στο πλαίσιο της 6ης αρχής προβλέπεται : α) διαφοροποίηση εισαγωγών ενέργειας, β) συνεργασία με πλουτοπαραγωγικά και διαμετακομιστικά κράτη, γ) αποτελεσματική αντίδραση σε ενεργειακές κρίσεις και , δ) προώθηση της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ μέσω όλων των άλλων πολιτικών εξωτερικών σχέσεων της ΕΕ. Η πρώτη «Πράσινη Βίβλος» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ενέργεια παρουσιάστηκε το 2000 με τίτλο «Προς μια Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Ασφάλεια του Ενεργειακού Εφοδιασμού» [24]. Η Συνθήκη της Λισαβόνας (Άρθρο 94) έδωσε στην ενεργειακή πολιτική της ΕΕ νομική βάση.

Συγκεκριμένα, το νέο νομοθετικό πλαίσιο προβλέπει ότι η ΕΕ πρέπει να διασφαλίσει παροχή ενέργειας για τα 27 κράτη-μέλη, να προωθήσει την διασύνδεση των ενεργειακών δικτύων, και να βελτιώσει την ενεργειακή απόδοση και την εξοικονόμηση ενέργειας.

Εντός αυτού του πλαισίου, οι γεωπολιτικές και οικονομικές εξελίξεις της πρώτης δεκαετίας του 21ουαιώνα επιβεβαίωσαν την εξάρτηση της Ευρώπης και γενικότερα ολόκληρου του υπόλοιπου ανεπτυγμένου κόσμου από τις ενεργειακές προμήθειες. Η εσωτερική αναταραχή και διαμάχη στο Ιράκ μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν, οι έντονες διπλωματικές διαμάχες γύρω από το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν σε συνδυασμό με την χρόνια Αραβοϊσραηλινή διαμάχη, και η αναταραχή σε πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής εξαιτίας του κινήματος της «Αραβικής Άνοιξης», επιβεβαιώνουν τις ανησυχίες για την δυνατότητα διατήρησης μιας σταθερής προμήθειας ενεργειακών πόρων από την πιο πλούσια σε κοιτάσματα περιοχή του κόσμου. Την ίδια στιγμή, η αλματώδης οικονομική ανάπτυξη της Κίνας και της Ινδίας αύξησαν κατακόρυφα την ζήτηση για υδρογονάνθρακες από την περιοχή του Κόλπου.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι το 34,71% του πετρελαίου που εισάγεται στην ΕΕ προέρχεται ή διέρχεται από την Ρωσία ενώ το 50% του φυσικού αερίου που καταναλώνεται στην ΕΕ διέρχεται από το σοβιετικής κατασκευής ουκρανικό δίκτυο μεταφοράς [25]. Πιο συγκεκριμένα, η ΕΕ εισάγει το 90% του φυσικού αέριου που καταναλώνει, με την Ρωσία να παρέχει το 45,3% αυτής της κατανάλωσης. Επίσης οι εισαγωγές πετρελαίου από την Ρωσία στην ΕΕ συνιστούν το 27%, και του γαιάνθρακα το 46% [26]. Με άλλα λόγια, γύρω από το θέμα της Ευρωπαϊκής ενεργειακής ασφάλειας υπάρχει μια ασύμμετρη εξάρτηση της ΕΕ από την Ρωσία. Σίγουρα, η Ρωσία έχει απόλυτη ανάγκη την ευρωπαϊκή ενεργειακή ζήτηση και την ροή κεφαλαίων που συνεπάγεται, αλλά ο αδύναμος κρίκος σε αυτή την σχέση είναι η ΕΕ και οι πολίτες της. Η ραγδαία αύξηση του ενεργειακού κόστους εξαιτίας και του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας αυτό επιβεβαιώνει. Επιπλέον, το γεγονός της ψυχροπολεμικής πόλωσης που ξαναζωντάνεψε στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο καταδεικνύει ότι η ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια έχει ήδη παραβιαστεί, και καθιστά επιτακτική την ανάγκη για την λήψη μέτρων και την ανάληψη πολιτικών ικανών να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν αξιόπιστες στρατηγικές εναλλακτικών λύσεων.

Βάσει όλων αυτών επιβάλλεται η ΕΕ να προωθήσει την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διαφοροποίηση των προμηθευτών και των οδεύσεων των ενεργειακών πόρων προς την επικράτειά της. Η ανάγκη αυτή γίνεται ιδιαίτερα επιτακτική στην περίπτωση του φυσικού αερίου, δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος της ποσότητας που εισάγει η ΕΕ διέρχεται μέσω αγωγών γεγονός που καθιστά την διέλευσή του εξαρτημένη από πολιτικές εξελίξεις στις χώρες διαμετακόμισής του, με την περίπτωση της διένεξης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας να το επιβεβαιώνει. Η αναβίωση, μάλιστα, της αντιπαράθεσης μεταξύ Δύσης –Ρωσίας δεν αφήνει άλλα περιθώρια αδράνειας μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ.

ΛΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΕ

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις οκτώ Μαρτίου 2022 με ανακοίνωσή της προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή και Κοινωνική Επιτροπή, και την Επιτροπή των Περιφερειών ορίζει δύο βασικούς πυλώνες για την σταδιακή απεξάρτηση της ΕΕ από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα. Ο πρώτος πυλώνας αναφέρεται στην διαφοροποίηση του εφοδιασμού με φυσικό αέριο με την αύξηση των εισαγωγών Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG) και των εισαγωγών από μη Ρώσους προμηθευτές, σε συνδυασμό με την αύξηση των επιπέδων βιομεθανίου και υδρογόνου. Ο Δεύτερος πυλώνας επικεντρώνεται στην ταχύτερη μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα με την αύξηση του μεριδίου στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Παράλληλα, στο ίδιο κείμενο, ως άμεση στρατηγική αντιμετώπισης της απειλής διακοπής της παροχής ενεργειακών πόρων προτείνεται η πλήρωση των δεξαμενών αποθήκευσης στο έδαφος της ΕΕ στο 90% μέχρι την 1η Οκτωβρίου κάθε έτους [27].

29082022-2.jpg

Το λογότυπο του έργου του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2 εμφανίζεται σε έναν σωλήνα μεγάλης διαμέτρου στο εργοστάσιο έλασης σωλήνων Chelyabinsk που ανήκει στον Όμιλο ChelPipe στο Τσελιάμπινσκ της Ρωσίας, στις 6 Φεβρουαρίου 2020. Μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, το σχέδιο έχει «παγώσει». REUTERS/Maxim Shemetov
----------------------------------------------------------------------

Τρείς είναι οι βασικές αρτηρίες μέσω των οποίων σήμερα η ΕΕ προμηθεύεται το φυσικό της αέριο. Από την περιοχή της Βόρειας Θάλασσας, από την Βόρεια Αφρική, και από την Ρωσία. Εξαιτίας της ενεργειακής εξάρτησης, τόσο σε προμήθεια όσο και σε διέλευση, της ΕΕ στην Ρωσία και της πολιτικής εκμετάλλευσης αυτής της εξάρτησης από την πλευρά της Μόσχας όπως η παρούσα περίοδος περίτρανα καταδεικνύει, η ΕΕ έχει θέσει ως στόχο την δημιουργία μιας τέταρτης αρτηρίας διοχέτευσης φυσικού αερίου η οποία θα παρακάμπτει την Ρωσία και θα συνδέει ενεργειακά την ΕΕ με την Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή. Μέρος αυτής της σχεδίασης είναι και η δημιουργία του «Νότιου Διαδρόμου» μεταφοράς φυσικού αερίου από την περιοχή της Κασπίας στην ΕΕ. Με την διακήρυξη της Πράγας, η ΕΕ υπογράμμισε το σκεπτικό της γύρω από την υλοποίηση αυτού του διαδρόμου [28]. Σε αυτόν τον σχεδιασμό, ο ρόλος της Τουρκίας αναμένεται να είναι σημαντικός γεγονός που θα αναβαθμίσει όχι μόνο τον ρόλο της και την συμβολή της στην ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ αλλά και τις ευρω-τουρκικές σχέσεις [29].

Ταυτόχρονα, η παρούσα αντιπαράθεση Δύσης-Ρωσίας ίσως επισπεύσει και την λήψη των αντίστοιχων αποφάσεων για την υλοποίηση του αγωγού της Νοτιο-Ανατολικής Μεσογείου ο οποίος θα μεταφέρει φυσικό αέριο από το Ισραήλ, την Κύπρο, και την Αίγυπτο στην Ευρώπη. Θα εξαρτηθεί τόσο από τα γεγονότα όσο και από την ένταση της αντιπαράθεσης Δύσης-Ρωσίας όχι μόνο η επίσπευση της υλοποίησής του αλλά μια νέα προσπάθεια ελληνο-τουρκικής προσέγγισης, επίλυσης του Κυπριακού, και βελτίωσης των ευρω-τουρκικών σχέσεων.

Την ίδια στιγμή, το τελευταίο διάστημα η ΕΕ επιδεικνύει ομολογουμένως και έντονα αμυντικά ένστικτα, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε μια πιο αξιόπιστη και αποτελεσματική Κοινή Εξωτερική Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας. Η ύπαρξη κοινής αντίληψης απειλών μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ αποτέλεσε πάντοτε μια βασική κινητήρια δύναμη για εμβάθυνση της διαδικασίας πολιτικής ενοποίησης μεταξύ τους. Ίσως αυτή την φορά, ύστερα από 70 χρόνια, η ΕΕ να καταφέρει και μια μορφή στρατιωτικής ενοποίησης ικανής να υπερασπίσει τα συμφέροντα της και την ασφάλεια των πολιτών της.

Το σίγουρο είναι ότι, εξαιτίας της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, η διεθνής πολιτική έχει επανέλθει σε ψυχροπολεμικές τακτικές που για την περίπτωση της Ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας δεν σημαίνει απαραίτητα στασιμότητα και αδράνεια. Αντιθέτως, συνιστά μια καθοριστική αιτία όχι μόνο για εμβάθυνσή της αλλά και αύξηση του αριθμού των κρατών που συμμετέχουν σε αυτήν.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

*Το δοκίμιο αυτό έχει δημοσιευθεί στο τεύχος αριθ. 75 (Απρίλιος - Μάιος 2022) του Foreign Affairs The Hellenic Edition.

[1] Για την ιστορία της Ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας βλέπε επίσης. Stirk, P. A History of European Integration since 1914, London, Continuum, 1996 και Dedman, M. The origins and Development of the European Union 1945-1995, London, Routledge, 1996.
[2] Burton, B. et.al, Energy Security: Managing Risk in a Dynamic Legal and Regulatory Environment, Oxford, Oxford University Press, 2004, σ. 5
[3] International Energy Agency, http://www.iea.org/topics/energysecurity/ τελευταία επίσκεψη 10/01/2014.
[4] Tippee, Bob, Defining Energy Security, Oil and Gaz Journal, http://www.ogj.com/articles/print/vol-110/issue-1c/regular-features/jour... τελευταία επίσκεψη, 20/01/2014.
[5] Βλέπε σχετικά, Williams, P. “Market Cycles, Power Politics and the Latest North-South Energy Trade Conflict,” Third World Quarterly, Vol. 28, No. 1, 2007, σ. 51.
[6] Βλέπε σχετικά, George Koukoudakis, , “The Never Ended Cold War over Energy and the Cyprus Issue, Cultural and Religious Studies, November 2017, Vol. 5, No. 11, 675-690
[7] CIA, Mapping the Global Future: Report of the National Intelligence Council’s 2020 Project, Washington, D.C.: National Intelligence Council, December, 2004, σ. 62.
[8] World Energy Outlook 2007, Paris, International Energy Agency, 2007, σ. 74.
[9] Commission of the European Communities, “ Green Paper: A European Strategy for Sustainable, Competitive and Secure Energy, COM( 2006) 105/SEC(2006)317/2, 8 March, 2006, σ. 3.
[10] Yergin Daniel, “Ensuring Energy Security”, Foreign Affairs, Vol. 85, No. 2, March/April, 2006, σ. 74.
[11] Οπ. π.
[12] O. Wæver, Societal Security in O. Wæver and B. Buzan et. al, Identity, Migration and the New Security Agenda in Europe, London:Pinter, 1993, σ. 23.
[13] Οπ. π. σ. 78. Βλέπε επίσης Bauman Florian, “Energy Security as a Multidimensional Concept”, Center for Applied Policy Research, Policy Analysis, No. 1, March, 2008.
[14] Ιωάννου, Δ. «Το Γεωπολιτικό «Παίγνιο» του Φυσικού Αερίου και η Ελλάδα», στο Ντάλης, Σ. (Επ), Από τον Μπους στον Ομπάμα: Η Διεθνής Πολιτική σε έναν Κόσμο που Αλλάζει, Εκδόσεις Παπαζήση, 2010, σ. 494.
[15] European Commission, Directorate General for Energy, Market Observatory for Energy, “Key Figures,” June 2011, σ σ. 5, 7 παρατίθεται και στο διαδίκτυο http://ec.europa.eu/energy/observatory/countries/doc/key_figures.pdf
[16] Gawdat, B. “Europe’s Energy Security: Challenges and Opportunities”, in International Affairs, Vol. 82, No. 5, 2006, σσ. 963-4.
[17] http://Europa.eu.int/comm/energy/index_en.html accessed 15/07/2005
[18] European Commission, Directorate General for Energy, Market Observatory for Energy, “Key Figures,” June 2011, σ σ. 5, 7 παρατίθεται και στο διαδίκτυο http://ec.europa.eu/energy/observatory/countries/doc/key_figures.pdf
[19] Οπ. π. σ. 11
[20] Οπ. π. σ. 6
[21] Βλέπε σχετικά, Gawdat, B. “Europe’s Energy Security: Challenges and Opportunities”, in International Affairs, Vol. 82, No. 5, 2006, σσ. 963-964. Ο Gawdat, για να στηρίξει την άποψη του αυτή παραθέτει τις προβλέψεις της Διεθνούς Επιτροπής Ενέργειας. Η Διεθνής Επιτροπή Ενέργειας προβλέπει ότι το πετρέλαιο θα παραμείνει για πολλά χρόνια ακόμα το κυρίαρχο προϊόν στην παγκόσμια ενεργειακή αγορά. Βλέπε σχετικά, International Energy Agency, World Energy Outlook, Paris, 2004.
[22] European Commission, Directorate General for Energy, Market Observatory for Energy, “Key Figures,” June 2011, σ σ. 5, 7 παρατίθεται και στο διαδίκτυο http://ec.europa.eu/energy/observatory/countries/doc/key_figures.pdf σ. 7.
[23] European Security Strategy: A Secure Europe in a Better World, Brussels, 12 December 2003, σ. 3.
[24] Οπ. Π.
[25] Οπ. π. σσ. 9, 13.
[26] Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή και Κοινωνική Επιτροπή κα την Επιτροπή των Περιφερειών», Στρασβούργο 08/03/2022, COM (2022) 108 final.
[27] Οπ. πρ. σσ. 3-4.
[28] Βλέπε σχετικά, “The Declaration –Prague Summit, Southern Corridor, 8th May 2009, http://www.eu2009.cz/en/news-and-documents/press-releases/declaration---... 2009-21533/ (τελευταία επίσκεψη, 30/08/2009).
[29] Kaysi, H. “Energy Security of the European Union and Turkey’s Role,” Ankara Review of European Studies, Vol. 4, No. 2, November, 2011, σ . 64 Βλέπε επίσης Γεώργιος Κουκουδάκης, Η Ενεργειακή Ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο Ρόλος της Τουρκίας, Εκδόσεις Τουρίκη, Γέρακας Αττικής, 2015.

Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition