Το ουκρανικό δίλημμα της Αφρικής

Καθώς ο πόλεμος του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία εισέρχεται στον έβδομο μήνα του, πολλές αφρικανικές χώρες δεν έχουν ακόμη δείξει ισχυρή υποστήριξη στο Κίεβο, προς απογοήτευση των Δυτικών ηγετών. Τις πρώτες ημέρες της σύγκρουσης, αφότου 17 αφρικανικές χώρες αρνήθηκαν να υποστηρίξουν ένα ψήφισμα του ΟΗΕ που καταδίκαζε την Ρωσία, αρκετοί Ευρωπαίοι διπλωμάτες που ήταν τοποθετημένοι σε αφρικανικές πρωτεύουσες έκαναν μια μεγάλη επίδειξη εκφοβισμού Αφρικανών ηγετών διότι αυτοί δεν πήραν θέση εναντίον της εισβολής. Ιδιαιτέρως ο πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής Cyril Ramaphosa έγινε στόχος κάποιων εμφανώς μη διπλωματικών tweet, με την Riina Kionka, τότε πρέσβυ της ΕΕ στην Πρετόρια, να γράφει ότι «ήμασταν απορημένοι διότι [η Νότιος Αφρική] θεωρεί τον εαυτό της και θεωρείται από τον κόσμο ως μια χώρα που υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα».

Ένα τανκ που καταστράφηκε στον εμφύλιο πόλεμο της Αιθιοπίας, στην περιοχή Afar, στην Αιθιοπία, τον Φεβρουάριο του 2022. Tiksa Negeri / Reuters
--------------------------------------------------------

Παρά τη συνεχιζόμενη Δυτική πίεση, ωστόσο, η κατάσταση δεν έχει αλλάξει πολύ στους μήνες έκτοτε. Τον Ιούλιο, για παράδειγμα, ο Γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν, ταξίδεψε στην Κεντρική Αφρική και στην Δυτική Αφρική για να επιστρατεύσει υποστήριξη για την Ουκρανία, αλλά κατάφερε μόνο να δυσαρεστήσει πολλούς Αφρικανούς ηγέτες όταν τους κατηγόρησε για «υποκρισία» διότι αρνήθηκαν να καταδικάσουν τον πόλεμο. Αντίθετα, κατά την διάρκεια μιας επίσκεψης σε πολλές αφρικανικές χώρες τον ίδιο μήνα, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, έδωσε έμφαση στους δεσμούς της Ρωσίας με την ήπειρο και απεικόνισε τη Ρωσία ως «θύμα» στην Ουκρανία. Μέχρι σήμερα, μόνο μια χούφτα αφρικανικές χώρες - η Γκάνα, η Κένυα και η Νιγηρία μεταξύ αυτών - έχουν λάβει ισχυρή στάση για τον πόλεμο, και ακόμη και αυτές έχουν εστιάσει κυρίως στην καταγγελία της επιθετικότητας ευρύτερα και σε γενικές εκκλήσεις για διπλωματία και ειρήνη, παρά σε συγκεκριμένες επικρίσεις για την Μόσχα.

Μολονότι οι ηγέτες της Δύσης απορούν με αυτές τις εξελίξεις, υπάρχουν σαφείς λόγοι για την απροθυμία των αφρικανικών χωρών να ενστερνιστούν το Δυτικό αφήγημα για την Ουκρανία. Πρώτον, η Αφρική είναι μια τεράστια, περίπλοκη και ιδιαίτερα ποικιλόμορφη ήπειρος, και οι 54 χώρες και επικράτειες της έχουν κάθε μία μοναδικές συνθήκες και ιστορίες, καθώς και διαφορετικές σχέσεις τόσο με την Ρωσία όσο και με την Δύση. Θα ήταν παράλογο -και συγκαταβατικό- να υποθέσουμε ότι οι ηγέτες της ηπείρου θα μπορούσαν να ενωθούν αμέσως γύρω από μια ενιαία θέση. Όταν οι αφρικανικές χώρες συνασπίστηκαν γύρω από μια κοινή θέση στο παρελθόν, ήταν συχνά μετά από χρόνια διαβούλευσης, όπως συνέβη με την μετάβαση από τον Οργανισμό Αφρικανικής Ενότητας (Organization of African Unity) στην Αφρικανική Ένωση (African Union), η οποία έλαβε χώρα το 2002 αλλά βρισκόταν στα σκαριά από τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Σε άλλες περιπτώσεις, ένα κοινό μέτωπο έχει ωθηθεί από μια συγκεκριμένη και επείγουσα απειλή, όπως το ξέσπασμα του [ιού] Έμπολα στον ποταμό Mano ή η πανδημία της COVID-19, την οποία οι αφρικανικές χώρες γνώριζαν ότι δεν θα μπορούσαν να αντέξουν χωρίς ένα ενιαίο μέτωπο. Για την Αφρική, ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία δεν έχει καμία από αυτές τις ιδιότητες.

Επιπλέον, ο σκεπτικισμός των αφρικανικών πρωτευουσών σχετικά με το να πάρουν το μέρος της Δύσης σε έναν μακρινό πόλεμο στην Ευρώπη έχει επίσης τις ρίζες του σε μια ανισορροπία ισχύος μεταξύ της Δύσης και των αφρικανικών χωρών που συνήθως εξελίσσεται ως δομική βία. Πέρα από τις πολλές ιστορικές αδικίες που δεν αναγνωρίζονται –πόσω μάλλον να δοθούν εξηγήσεις γι’ αυτές– οι σύγχρονες μορφές αδικίας εξακολουθούν να επιμένουν. Οι ηγέτες των Δυτικών εθνών σπεύδουν να σαρώσουν τις βίαιες αποικιακές και νεοαποικιακές ιστορίες κάτω από το χαλί, ενώ οι αφρικανικές χώρες συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν τις συνέπειές τους. Αναλογιστείτε την πανδημία της COVID-19, κατά την οποία οι αφρικανικές χώρες αφέθηκαν να εκλιπαρούν για φάρμακα και εμβόλια που τα Δυτικά έθνη πετούσαν κατά εκατομμύρια, επιδεινώνοντας την αίσθηση της φιλίας υπό όρους. Μόλις προστεθούν στο μείγμα οι προσπάθειες της ίδιας της Ρωσίας να επηρεάσει τις αφρικανικές χώρες, η ιστορία καθιστά δύσκολο για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους Ευρωπαίους συμμάχους τους να οικοδομήσουν έναν αφρικανικό συνασπισμό εναντίον της Μόσχας.

Ο ΠΟΥΤΙΝ ΚΑΙ ΟΙ ΜΑΧΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Φυσικά μια εξήγηση για την αφρικανική απροθυμία να ευθυγραμμιστεί με την Δύση για την Ουκρανία είναι οι δραστηριότητες της ίδιας της Ρωσίας στην Αφρική. Όπως έχουν επισημάνει Δυτικές κυβερνήσεις και αναλυτές, η Μόσχα έχει εμπλακεί σε μια μεγάλης κλίμακας εκστρατεία παραπληροφόρησης, ιδιαίτερα στο διαδίκτυο, ώστε να διαμορφώσει την αφρικανική άποψη σχετικά με την σύγκρουση. Αυτή η προσπάθεια βασίζεται σε προηγούμενες ρωσικές εκστρατείες παραπληροφόρησης που έχουν επηρεάσει τις πολιτικές διαδικασίες αλλού, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών. Τον Μάιο, [το περιοδικό] Economist δημοσίευσε μια μελέτη για λογαριασμούς του Twitter που χρησιμοποιούνται για να διαδώσουν την ρωσική παραπληροφόρηση σχετικά με τον πόλεμο· ένας μεγάλος αριθμός αυτών των λογαριασμών είχε ως βάση την Αφρική και φαινόταν να στοχεύει σκόπιμα τις αφρικανικές κοινότητες.