Το αρνητικό της κατάρρευσης των αυτοκρατοριών

Οι πόλεμοι είναι ιστορικοί αρμοί. Και οι απερίσκεπτοι πόλεμοι, όταν χρησιμεύουν ως σημεία κορύφωσης μιας γενικότερης εθνικής παρακμής, μπορεί να είναι μοιραίοι. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις αυτοκρατορίες. Η αυτοκρατορία των Αψβούργων, η οποία κυβέρνησε την κεντρική Ευρώπη επί εκατοντάδες χρόνια, θα μπορούσε να είχε αντέξει παρά τις δεκαετίες παρακμής της, αν δεν είχε ηττηθεί στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το ίδιο ισχύει και για την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα αναφερόταν ως «ο ασθενής της Ευρώπης». Όντως, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπως και η [αυτοκρατορία] των Αψβούργων, ίσως δυσκολευόταν για δεκαετίες, και ίσως και να είχε αναμορφωθεί, αν δεν βρισκόταν επίσης στην πλευρά των χαμένων στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στρατιώτες στέκονται σε χαράκωμα στην Γαλλία κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Reuters
-----------------------------------------------------

Αλλά οι μετασεισμοί μιας τέτοιας δίκαιης τιμωρίας των αυτοκρατοριών δεν πρέπει ποτέ να υποτιμώνται ή να πανηγυρίζονται. Οι αυτοκρατορίες σχηματίζονται μέσα από το χάος και η κατάρρευση των αυτοκρατοριών συχνά αφήνει χάος στον απόηχο της. Τα πιο μονοεθνικά κράτη που ανέκυψαν από τις στάχτες των πολυεθνικών αυτοκρατοριών των Αψβούργων και των Οθωμανών αποδείχτηκαν συχνά ριζοσπαστικά και ασταθή. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι εθνοτικές και σεκταριστικές ομάδες και οι συγκεκριμένες αιτιάσεις τους, οι οποίες είχαν κατευναστεί υπό τις κοινές ομπρέλες των αυτοκρατοριών, ξαφνικά βρέθηκαν μόνες τους και τέθηκαν αντιμέτωπες μεταξύ τους. Ο ναζισμός, και ο φασισμός γενικά, επηρέασαν δολοφονικά κράτη και φατρίες στα μετα-αψβουργικά και μετα-οθωμανικά Βαλκάνια, καθώς και Άραβες διανοούμενους που σπούδαζαν στην Ευρώπη, οι οποίοι έφεραν αυτές τις ιδέες πίσω στις προσφάτως ανεξάρτητες μετααποικιακές πατρίδες τους, όπου συνέβαλαν στην διαμόρφωση της καταστροφικής ιδεολογίας του Μπααθισμού. Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ είκασε στο τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου [2] ότι εάν οι αυτοκρατορικές μοναρχίες στην Γερμανία, στην Αυστρία και αλλού δεν είχαν σαρωθεί στο τραπέζι της ειρήνης στις Βερσαλλίες, «δεν θα υπήρχε Χίτλερ».

Ο εικοστός αιώνας διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό από την κατάρρευση δυναστικών αυτοκρατοριών στις πρώτες δεκαετίες και από τον επακόλουθο πόλεμο και την γεωπολιτική αναταραχή στις τελευταίες δεκαετίες. Η αυτοκρατορία υποτιμάται πολύ από τους διανοούμενους, ωστόσο η παρακμή των αυτοκρατοριών μπορεί να επιφέρει ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα. Η Μέση Ανατολή, για παράδειγμα, δεν έχει βρει ακόμη μια επαρκή λύση για την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως αποδεικνύεται από τις αιματηρές διακυμάνσεις της τα τελευταία εκατό χρόνια.

Όλα αυτά πρέπει να ληφθούν υπόψη όταν εξετάζουμε την ευαλωτότητα της Κίνας, της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών σήμερα. Αυτές οι μεγάλες δυνάμεις ίσως είναι ακόμη πιο εύθραυστες από όσο φαίνονται. Η αγωνιώδης προνοητικότητα που απαιτείται για την αποφυγή πολιτικών καταστροφών -δηλαδή, η ικανότητα να σκέφτεται κάποιος τραγικά για να αποφύγει την τραγωδία- είτε έχει αναπτυχθεί ανεπαρκώς είτε δεν είναι φανερή πουθενά στο Πεκίνο, στην Μόσχα και στην Ουάσιγκτον. Μέχρι στιγμής, τόσο η Ρωσία όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν ξεκινήσει αυτοκαταστροφικούς πολέμους: η Ρωσία στην Ουκρανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ. Όσο για την Κίνα, η εμμονή της με την κατάκτηση της Ταϊβάν [3] θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυτοκαταστροφή. Και οι τρεις μεγάλες δυνάμεις τα τελευταία χρόνια και δεκαετίες έχουν επιδείξει σαφώς περιπτώσεις ασυνήθιστα κακής κρίσης όσον αφορά την μακροπρόθεσμη επιβίωσή τους.

Εάν κάποια ή όλες οι σημερινές μεγάλες δυνάμεις επρόκειτο να αποδυναμωθούν δραματικά, η σύγχυση και η αταξία θα αυξάνονταν εντός των συνόρων τους και σε όλο τον κόσμο. Οι αποδυναμωμένες ή πολεμούμενες Ηνωμένες Πολιτείες θα ήταν λιγότερο ικανές να υποστηρίξουν τους συμμάχους τους στην Ευρώπη και στην Ασία. Εάν το καθεστώς του Κρεμλίνου επρόκειτο να παραπαίει λόγω παραγόντων που απορρέουν από τον πόλεμο [4] της Ουκρανίας, η Ρωσία, η οποία είναι θεσμικά πιο αδύναμη από την Κίνα, θα μπορούσε να γίνει μια ελαφρύτερη εκδοχή της πρώην Γιουγκοσλαβίας, ανήμπορη να ελέγξει τα ιστορικά της εδάφη στον Καύκασο, στην Σιβηρία και στην Ανατολική Ασία. Η οικονομική ή η πολιτική αναταραχή στην Κίνα θα μπορούσε να εξαπολύσει περιφερειακή αναταραχή εντός της χώρας και επίσης να ενθαρρύνει την Ινδία και την Βόρειο Κορέα, των οποίων οι πολιτικές περιορίζονται εγγενώς από το Πεκίνο.

ΑΣΤΑΘΕΣ ΕΔΑΦΟΣ

Οι σημερινές μεγάλες δυνάμεις δεν είναι αυτοκρατορίες. Όμως η Ρωσία και η Κίνα φέρουν τα ίχνη της αυτοκρατορικής κληρονομιάς τους. Ο πόλεμος [5] του Κρεμλίνου στην Ουκρανία έχει τις ρίζες του σε παρορμήσεις που υπήρχαν τόσο στην ρωσική όσο και στην σοβιετική αυτοκρατορία, και οι επιθετικές προθέσεις της Κίνας προς την Ταϊβάν [6] απηχούν την αναζήτηση της δυναστείας Qing για ηγεμονία στην Ασία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν ποτέ τυπικά αναγνωριστεί ως αυτοκρατορία. Αλλά η επέκταση προς δυσμάς στην Βόρειο Αμερική και οι περιστασιακές εδαφικές κατακτήσεις στο εξωτερικό έδωσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες ένα άρωμα αυτοκρατορίας τον δέκατο ένατο αιώνα, και στην μεταπολεμική εποχή έχουν απολαύσει ένα επίπεδο παγκόσμιας κυριαρχίας που προηγουμένως ήταν γνωστό μόνο στις αυτοκρατορίες.