Συνεργάτες ή συμπατριώτες;

Την περασμένη 11η Σεπτεμβρίου, ο υπερεθνικιστής Ρώσος ποπ σταρ Oleg Gazmanov προγραμματιζόταν να δώσει μια συναυλία με τίτλο «Η Ρωσία είναι εδώ για πάντα!» στην βομβαρδισμένη ουκρανική πόλη Ίζιουμ, στην βορειοανατολική περιοχή του Χάρκοβο, την οποία η Ρωσία είχε καταλάβει στις αρχές Μαρτίου. Αλλά λίγο πριν εμφανιστεί ο Gazmanov στην σκηνή, ο ουκρανικός στρατός εξαπέλυσε μια εκπληκτική αντεπίθεση στην περιοχή, απελευθερώνοντας την Ίζιουμ και εκδιώκοντας τις ανεπαρκώς εξοπλισμένες ρωσικές δυνάμεις από 6.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα εδάφους.

Πολίτες εκκενώνουν την [πόλη] Pokrovsk, στην Ουκρανία, τον Αύγουστο του 2022. Alkis Konstantinidis / Reuters
-------------------------------------------------------

Η συναυλία δεν ήταν το μόνο πράγμα που καταστράφηκε από την ουκρανική επίθεση. Μετά την ταπεινωτική συντριβή του ρωσικού στρατού, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν [1], διεξήγαγε ένα ψεύτικο δημοψήφισμα στις ουκρανικές περιοχές που κατέχει ακόμη, και συγκεκριμένα τμήματα της Ντόνετσκ, της Χερσώνας, της Λουχάνσκ και της Ζαπορίζια. Τα παραποιημένα αποτελέσματα έδειξαν τεράστιες πλειοψηφίες υπέρ της απόσχισης από την Ουκρανία, και ημέρες αργότερα ο Πούτιν ανακοίνωσε την επίσημη κατάληψη αυτών των εδαφών. Καθώς την ανακοίνωνε, ωστόσο, ο ουκρανικός στρατός συνέχιζε την επιτυχημένη προέλασή του στα ανατολικά, καταλαμβάνοντας πολλές πόλεις και κωμοπόλεις που ο Πούτιν είχε μόλις ανακηρύξει ρωσικό έδαφος. Οι ουκρανικές δυνάμεις είναι τώρα έτοιμες να κυριεύσουν κάποιες περιοχές που ήταν υπό ρωσικό έλεγχο από το ξέσπασμα του πολέμου.

Αυτά είναι εξαιρετικά νέα για την Ουκρανία και για τους Δυτικούς συμμάχους. Αλλά δημιουργούν και πρόβλημα για το Κίεβο. Τον Οκτώβριο, ο Ζελένσκι δήλωσε ότι οι κάτοικοι των κατεχόμενων περιοχών που ήταν πιστοί στην Ουκρανία δεν είχαν τίποτα να φοβηθούν. «Η προσέγγισή μας ήταν πάντα και παραμένει σαφής και δίκαιη: εάν ένα άτομο δεν υπηρέτησε τους κατακτητές και δεν πρόδωσε την Ουκρανία, τότε δεν υπάρχει λόγος να θεωρήσουμε συνεργάτη ένα τέτοιο άτομο», ανακοίνωσε. Αλλά το να προσδιοριστεί ποιος είναι συνεργάτης ίσως είναι πιο περίπλοκο από όσο έχει αναγνωρίσει ο Ζελένσκι. Υπάρχει ένα φάσμα υπαιτιότητας, από την ξεκάθαρη προδοσία έως την παθητική συμμετοχή. Ο Ζελένσκι θα πρέπει να εξετάσει ποια ισορροπία μεταξύ των τιμωρητικών [μέτρων] και των μέτρων επανένταξης είναι κατάλληλη σε περιοχές όπως η Ντονμπάς, όπου ένα σημαντικό ποσοστό δημοσίων υπαλλήλων παρέμειναν στην εργασία τους κατά την διάρκεια της κατοχής. Αυτές είναι οι ίδιες περιοχές που η ουκρανική κυβέρνηση έχει εργαστεί σκληρότερα για να ενσωματώσει πληρέστερα από την πρώτη εισβολή της Ρωσίας [2] το 2014 και μετά, με κάποια αξιοσημείωτη επιτυχία. Μια καλά βαθμονομημένη προσέγγιση στο ζήτημα των συνεργατών θα είναι κρίσιμη στο μέλλον για ετούτη την διαδικασία.

Η ΕΜΜΟΝΗ ΤΟΥ ΠΟΥΤΙΝ

Στα πρώτα στάδια του πολέμου [3], η Ρωσία κατέλαβε περιοχές κοντά στο Κίεβο και άλλα μέρη της βόρειας Ουκρανίας, όπως το Τσερνίχιβ και το Σούμι, όπου ο τοπικός πληθυσμός ήταν συντριπτικά εχθρικός. Από τότε που υποχώρησε τον Μάρτιο, η Ρωσία έχει εστιάσει στην κατάληψη των νοτιοανατολικών, της περιοχής όπου ιστορικά η ήπια ισχύς της ήταν ισχυρότερη. Ο Πούτιν αναφέρεται σε αυτήν την περιοχή - μια τεράστια έκταση στέπας και η ακτογραμμή που απέσπασαν οι τσάροι από τους Οθωμανούς σουλτάνους τον δέκατο όγδοο αιώνα - με το όνομα Novorossiya, ή αλλιώς Νέα Ρωσία. Παρά το γεγονός ότι οι εθνοτικά Ουκρανοί αποτελούσαν πάντα την πλειοψηφία στην περιοχή, ο Πούτιν έχει εμμονή με την ιδέα ότι αυτή είναι μια χαμένη ρωσική επαρχία.

Στην πραγματικότητα, η εθνική ταυτότητα στα νοτιοανατολικά είναι εξαιρετικά περίπλοκη, ένα δίδαγμα που θα έπρεπε να έχει μάθει ο Πούτιν το 2014, την τελευταία φορά που η Ρωσία εισέβαλε στον δυτικό γείτονά της [4]. Η Ρωσία ήλπιζε να απεικονίσει την εισβολή της ως μια τοπική εξέγερση της Νέας Ρωσίας που εκτεινόταν από το Χάρκοβο στον βορρά έως την Οδησσό στον νότο. Αλλά μόνο στην ανατολική περιοχή που ονομάζεται Ντονμπάς, η οποία περιλαμβάνει τις περιοχές Ντονέτσκ και Λουχάνσκ, το Κρεμλίνο βρήκε μια κρίσιμη μάζα ντόπιων που ήταν πρόθυμοι να υποστηρίξουν την ρωσική εξουσία, και ακόμη και εκεί ο στρατός του Πούτιν κατάφερε να καταλάβει μόνο περίπου το ήμισυ του εδάφους. Τα οκτώ χρόνια που ακολούθησαν ενίσχυσαν την διαίρεση. Η ρωσική προπαγάνδα και το επίμονο τραύμα του πολέμου συνέβαλαν στην δημιουργία έντονα αντιουκρανικού αισθήματος στις «Λαϊκές Δημοκρατίες» της Ντονέτσκ και της Λουχάνσκ. Εν τω μεταξύ, το φιλο-ουκρανικό αίσθημα εκτοξεύθηκε και στη νοτιοανατολική Ουκρανία, τροφοδοτούμενο εν μέρει από τις επενδύσεις του Κιέβου σε υποδομές και κυβερνητικές υπηρεσίες στην περιοχή.

Αλλά οι υπηρεσίες πληροφοριών του Πούτιν έχασαν εντελώς αυτή την δυναμική. Ο Ρώσος πρόεδρος ήταν προφανώς πεπεισμένος ότι οι κάτοικοι των νοτιοανατολικών θα καλωσόριζαν τους εισβολείς του. Αντίθετα, τα ρωσικά στρατεύματα αντιμετωπίστηκαν με άγριες αντικατοχικές διαμαρτυρίες [5] σε ολόκληρη την περιοχή, και ειδικά στις παράκτιες πόλεις Μπερντιάνσκ, Χερσώνα και Μελιτόπολη.