Συνεργάτες ή συμπατριώτες;

Αυτή η αντίδραση αποπροσανατόλισε τους Ρώσους εισβολείς. Σύμφωνα με τον Mykhailo Minakov, ανώτερο σύμβουλο στο Wilson Center’s Kennan Institute, η ρωσική κυβέρνηση επιχείρησε να αντιμετωπίσει αυτήν την αντίσταση επιστρατεύοντας την προσέγγιση που χρησιμοποίησε εναντίον του απείθαρχου πληθυσμού της Τσετσενίας, της ρωσικής επαρχίας του Καυκάσου που προσπάθησε να αποσχιστεί την δεκαετία του 1990 και την πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα. Οι ρωσικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν δακρυγόνα και πραγματικά πυρά εναντίον των διαδηλωτών και απήγαγαν φιλο-ουκρανούς ακτιβιστές, βετεράνους του στρατού και τις οικογένειές τους. Κάποιοι τέθηκαν υπό κράτηση επ' αόριστον· άλλοι σκοτώθηκαν και θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους που αποκαλύπτονται τώρα σε απελευθερωμένες πόλεις όπως το Ίζιουμ. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου έντονης βίας, η Ρωσία άφησε ανοιχτές οδούς διαφυγής για να επιτρέψει σε άλλους φιλο-ουκρανούς κατοίκους να «αυτό-απελαθούν» από τις κατεχόμενες περιοχές. Η έξοδος ήταν τεράστια και κάποιες κατεχόμενες κοινότητες έχασαν τους μισούς κατοίκους τους. Εν τω μεταξύ, οι πιο ευνοϊκά διακείμενοι ντόπιοι ανταμείφθηκαν με πολλές ρωσικές γιορτές και δημόσιες εκδηλώσεις. Μια λατρεία του πνεύματος της Σοβιετικής Ένωσης επανέφερε τα σύμβολα της υποτιθέμενης προηγούμενης δόξας. Η Μόσχα επιδίωξε να πείσει τους εναπομείναντες κατοίκους ότι αυτή ήταν η νέα τους κανονικότητα. Πινακίδες που διακήρυτταν ότι «η Ρωσία είναι εδώ για πάντα!» το καθιστούσαν σαφές.

ΠΑΙΡΝΟΝΤΑΣ ΘΕΣΗ

Τις πρώτες μέρες της κατοχής, οι φιλορώσοι ντόπιοι που ήταν πρόθυμοι να αγκαλιάσουν τα κατοχικά στρατεύματα ήταν κυρίως συνταξιούχοι νοσταλγοί της Σοβιετικής Ένωσης. Αλλά καθώς επικρατούσε η ψεύτικη κανονικότητα της κατοχής, ένας πιο διαφοροποιημένος δημογραφικά φιλορωσικός πληθυσμός άρχισε να εμφανίζεται στους δρόμους και στις πλατείες των πόλεων τους, ανεμίζοντας σημαιάκια στους εορτασμούς της Ημέρας της Ρωσίας και τοποθετώντας «Z» (σύμβολο υποστήριξης της ρωσικής κατοχής) στα αυτοκίνητά τους. Στην [πόλη] Κουπιάνσκ, στην περιοχή του Χάρκοβο, μια ομάδα εφήβων συγκεντρώθηκε για να θρυμματίσει με σφυριά το ουκρανικό έμβλημα της τρίαινας από το τοπικό πολιτιστικό κέντρο και στην συνέχεια έδωσαν συνεντεύξεις σε ένα κοντινό συνεργείο του [τηλεοπτικού σταθμού] Russian TV για την περιφρόνησή τους για την Ουκρανία.

Τούτου λεχθέντος, η επικράτηση εκείνων που καλωσόρισαν την ρωσική κατοχή ποικίλλει στα κατεχόμενα εδάφη της νοτιοανατολικής [Ουκρανίας], με τρόπο που γενικά αντανακλά τις διαφορές που αναδύθηκαν το 2014. Στην Χερσώνα, η ανοιχτή υποστήριξη της Ρωσίας είναι σπάνια, ίσως λόγω των επιθέσεων ανταρτών που έχουν αφαιρέσει την ζωή πολλών ντόπιων συνεργατών. Στην περιοχή του Χάρκοβο, οι πρώτες αναφορές υποδεικνύουν ότι η αφοσίωση ήταν ομοιόμορφα μοιρασμένη, μολονότι αυτό συμβαίνει μετά από μια μεγάλη έξοδο φιλο-ουκρανών κατοίκων. Στις περιοχές της Λουχάνσκ και της Ντονέτσκ, οι φιλορώσοι ντόπιοι αισθάνονται την αριθμητική ισχύ και κυριαρχούν στους δημόσιους χώρους τώρα που πατριώτες γείτονες τους έχουν εκδιωχθεί ή βρίσκονται υπό κράτηση. Κάποια μοτίβα έχουν αναδυθεί εκεί: σε πόλεις και περιοχές που ήταν καλά ενσωματωμένες στην εθνική οικονομία, το φιλο-ουκρανικό αίσθημα είναι ισχυρό. Η συμπάθεια για τους Ρώσους είναι μεγαλύτερη στα απομακρυσμένα χωριά και στις πόλεις [παραγωγής] άνθρακα που βρίσκονται σε ύφεση, όπου η οικονομική αισιοδοξία είναι ελάχιστη.

Οι ντόπιοι που υποστήριζαν την Ρωσία [6] τράπηκαν σε φυγή από την επαρχία του Χάρκοβο και την Ντονμπάς στον απόηχο της ουκρανικής στρατιωτικής αντεπίθεσης, δημιουργώντας συμφόρηση στα συνοριακά περάσματα προς την Ρωσία. Αυτή η μετανάστευση περιελάμβανε αποστάτες γραφειοκράτες της ελίτ που οδηγούσαν ακριβά εισαγόμενα αυτοκίνητα αλλά και ανθρώπους με χαλασμένα οχήματα της σοβιετικής εποχής, υποδηλώνοντας ότι και οι ευνοϊκά διακείμενοι στους Ρώσους με περιορισμένους πόρους τρέπονταν σε φυγή. Κάποιοι εξήγησαν σε Δυτικούς δημοσιογράφους ότι φοβούνταν τις διώξεις και ανησυχούσαν για τους συνεργάτες αντίστοιχους τους στην περιοχή της Χερσώνας, οι οποίοι θα μπορούσαν επίσης να βρεθούν ξαφνικά εγκαταλελειμμένοι εάν ο ουκρανικός στρατός προελαύσει.

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΕΡΧΕΤΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΤΕΛΕΣΤΗ

Αυτός δεν είναι ένας ανούσιος φόβος. Πολλοί Ουκρανοί απαιτούν να τιμωρηθούν εκείνοι που συνεργάστηκαν με τους Ρώσους. Επισημαίνουν ότι η Ουκρανία ήταν σχετικά ελαστική με τους διοργανωτές του πρώτου παράνομου δημοψηφίσματος της Ρωσίας, το 2014, για να αιτιολογήσουν την κατάληψη της μισής Ντονμπάς, και ότι το 2022 πολλές από αυτές τις ίδιες προσωπικότητες αναδύθηκαν ξανά ως συνεργάτες. Ένας νόμος που ψήφισε το κοινοβούλιο τον Μάρτιο ποινικοποιεί την συνεργασία με ένα επιτιθέμενο κράτος· οι μόνοι εργαζόμενοι που εξαιρέθηκαν ήταν οι γιατροί και οι εργαζόμενοι στις υπηρεσίες εκτάκτων αναγκών και κοινής ωφέλειας. Άλλοι δημόσιοι λειτουργοί που παρέμειναν στην εργασία τους μπορούν να διωχθούν. Είναι αξιοσημείωτο ότι αυτό περιλαμβάνει τους εκπαιδευτικούς και τους κοινωνικούς λειτουργούς.

Η πρόκληση έγκειται στην εξακρίβωση της πρόθεσης και της αυτενέργειας τέτοιων ατόμων. Σχετικά λίγοι εκλεγμένοι αξιωματούχοι επέλεξαν να συνεργαστούν με τους Ρώσους, αλλά με την πάροδο του χρόνου πολλοί τοπικοί γραφειοκράτες επέστρεψαν στις θέσεις τους. Κάποιοι το έκαναν με προφανή ενθουσιασμό, βρίζοντας το ουκρανικό κράτος, ενώ άλλοι το έκαναν παθητικά. Ανεξάρτητα από το επίπεδο του ενθουσιασμού τους, τα ρωσικά και τα αυτονομιστικά media δημοσίευαν τακτικά φωτογραφίες και βίντεο αυτών των δημοσίων λειτουργών κάτω από την ρωσική σημαία, και εντός λίγων ωρών θα εμφανίζονταν στιγμιότυπα οθόνης (screenshots) σε φιλο-ουκρανικά κανάλια της [εφαρμογής] Telegram που παρακολουθούν τους συνεργάτες και τους ευνοϊκά διακείμενους και δίνουν τα προσωπικά τους στοιχεία στις ουκρανικές υπηρεσίες ασφαλείας. Με αυτόν τον τρόπο, η Ρωσία έκαψε τις γέφυρες πίσω από εκείνους που αποδέχτηκαν την κατοχή ως τη νέα τους πραγματικότητα.