Πώς μπορεί να νικήσει ο Μπολσονάρου – ακόμη κι αν ηττηθεί | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Πώς μπορεί να νικήσει ο Μπολσονάρου – ακόμη κι αν ηττηθεί

Ο θρίαμβος της ακροδεξιάς της Βραζιλίας

Ο Nikolas Ferreira, 26 ετών, έγινε σταρ του TikTok στην Βραζιλία, επιτιθέμενος εναντίον της «κομμουνιστικής κατήχησης» στο πανεπιστήμιό του και αλλού. Μεγαλωμένος σε μια φαβέλα στην υποβαθμισμένη πόλη του Μπέλο Οριζόντε, λέει ότι τον κορόιδευαν οι συμφοιτητές του, ακόμη και κάποιοι καθηγητές για την ευαγγελική χριστιανική του πίστη, η οποία τον οδήγησε στο να αντιτάσσεται στην άμβλωση, στο σεξ πριν από τον γάμο και σε αυτό που περιγράφει ως ευρύτερη πολιτιστική παρακμή της πολιτικής τάξης. «Θέλουν η Βραζιλία μας να γίνει Καναδάς, όπου υπάρχουν ποιοτικά λεωφορεία, ποιοτικά σχολεία, αλλά δεν υπάρχει ηθική;» ρώτησε με δυσπιστία σε μια πρόσφατη συνέντευξη. «Μια κοινωνία που είναι ηθικά άρρωστη, αλλά οικονομικά πλούσια; Το θεωρώ ως μια αντιστροφή των αξιών».

25102022-1.jpg

Αφίσες του πρώην προέδρου της Βραζιλίας Λουίζ Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα και του σημερινού προέδρου, Ζαΐρ Μπολσονάρου στην Μπραζίλια, τον Σεπτέμβριο του 2022. Adriano Machado / Reuters
---------------------------------------------------------

Στις 2 Οκτωβρίου, ο Ferreira έλαβε 1,5 εκατομμύριο ψήφους στην υποψηφιότητα του για μια έδρα στην Βουλή των Αντιπροσώπων του Κογκρέσου (Congressional House of Deputies) της Βραζιλίας - 500.000 περισσότερες από οποιονδήποτε άλλο υποψήφιο σε εθνικό επίπεδο για αυτό το Σώμα. Ήταν μέρος ενός αναπάντεχα ισχυρού συντηρητικού κύματος που είδε επίσης τον πρόεδρο της Βραζιλίας, Ζαΐρ Μπολσονάρου, να έχει καλύτερες επιδόσεις στην υποψηφιότητά του για επανεκλογή από όσο είχαν υποδείξει οι περισσότερες δημοσκοπήσεις. Ο Μπολσονάρου θα αντιμετωπίσει τώρα τον πρώην πρόεδρο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, έναν αριστερό που κυβέρνησε την Βραζιλία από το 2003 έως το 2010, στον δεύτερο γύρο της 30ης Οκτωβρίου για την προεδρία. Μολονότι ο Λούλα ήρθε πρώτος στον αρχικό γύρο της ψηφοφορίας και παραμένει μικρό φαβορί για τη νίκη, η εκλογή του Ferreira και άλλων όπως αυτός υποδηλώνει ότι ο Μπολσονάρου και οι πολιτισμικά συντηρητικοί και εναντίον της παγκοσμιοποίησης σύμμαχοί του θα αποτελέσουν δύναμη στην Βραζιλία για πολλά χρόνια –στεκούμενοι δίπλα στα γενικώς παρόμοια κινήματα στην Ουγγαρία, στην Ιταλία, στην Σουηδία και στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς και αλλού στην Λατινική Αμερική. Αυτό σημαίνει ότι, ακόμη κι αν νικήσει ο Λούλα, θα δυσκολευτεί να αντιμετωπίσει πιεστικές προκλήσεις, όπως η αυξανόμενη αποψίλωση [1] των δασών του Αμαζονίου και η οικονομία της Βραζιλίας που συρρικνώνεται ή παραμένει στάσιμη για το μεγαλύτερο μέρος της τελευταίας δεκαετίας.

Η ΘΡΗΣΚΕΥΟΜΕΝΗ ΖΩΝΗ ΤΗΣ ΒΡΑΖΙΛΙΑΣ

Η δυναμική συντηρητική ψήφος βοήθησε τον Μπολσονάρου να αντισταθμίσει, τουλάχιστον εν μέρει, αρκετά εμπόδια που λειτουργούσαν εις βάρος της προσπάθειας επανεκλογής του. Τα ποσοστά αποδοχής του αποκαλούμενου Τραμπ του Τροπικού (Trump of The Tropics) έχουν παραμείνει κάτω από το 50% καθ' όλη την διάρκεια της πανδημίας της COVID-19 [2], η οποία έχει σκοτώσει περίπου 680.000 ανθρώπους στην Βραζιλία, περισσότερους από οποιαδήποτε χώρα εκτός από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο εκτιμώμενος αριθμός των Βραζιλιάνων που υποφέρουν από την πείνα ή την επισιτιστική ανασφάλεια έχει σχεδόν διπλασιαστεί από την έναρξη της πανδημίας, σε περίπου 33 εκατομμύρια ανθρώπους, μολονότι κάποιοι τομείς της οικονομίας έχουν αρχίσει να αποδίδουν καλύτερα τους τελευταίους μήνες. Η εκστρατεία του Λούλα έχει επικεντρωθεί σε μεγάλο βαθμό στη νοσταλγία για την ευημερία της πρώτης δεκαετίας του εικοστού πρώτου αιώνα, μια περίοδο που είδε την οικονομία της Βραζιλίας να αναπτύσσεται και την φτώχεια να μειώνεται απότομα, εν μέρει χάρη στην κινεζική ζήτηση για τα εμπορεύματα της χώρας, όπως η σόγια και το σιδηρομετάλλευμα. Οι περισσότερες δημοσκοπήσεις έχουν υποδείξει ότι οι ψηφοφόροι βαθμολογούν τον Λούλα καλύτερα από τον Μπολσονάρου για τον χειρισμό της οικονομίας και σε άλλους τομείς όπως η προάσπιση του περιβάλλοντος και των δικαιωμάτων των μαύρων, των γυναικών και των LGBTQ ατόμων.

Αυτό βοηθά να εξηγηθεί το γιατί η προεκλογική εκστρατεία του Μπολσονάρου έχει προσπαθήσει να μετατοπίσει την εστίαση στους πολιτισμικούς πολέμους (culture wars) και έχει επιλέξει ως σύνθημά της το «Η Βραζιλία πάνω από όλα, ο Θεός πάνω από όλους». Ο τόνος και το περιεχόμενο της εκστρατείας φαίνεται κάποιες φορές να έχουν αντιγράψει την συντηρητική ατζέντα των Ηνωμένων Πολιτειών, και αυτό δεν είναι τυχαίο: κάποια από τα πιο εξέχοντα άτομα με επιρροή (influencers) που τάσσονται υπέρ του Μπολσονάρου [3] ζουν στη Νότια Φλόριντα και ο ίδιος ο Μπολσονάρου μοιράζεται αποσπάσματα από τον [τηλεοπτικό σταθμό] Fox News στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τέτοια μηνύματα έχουν ιδιαίτερη απήχηση στην ευαγγελική χριστιανική κοινότητα της Βραζιλίας, η οποία έχει αυξηθεί από λιγότερο από 10% του πληθυσμού το 1980 σε περίπου 30% σήμερα. Οι πιο αποτελεσματικές επιθέσεις του Μπολσονάρου έχουν συμπεριλάβει τις δηλώσεις του Λούλα τον Απρίλιο ότι η άμβλωση «πρέπει να μετατραπεί σε ζήτημα δημόσιας υγείας, για να έχουν όλοι δικαίωμα» στην διαδικασία. Ενώ κάποιες άλλες λατινοαμερικανικές χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Αργεντινής και της Κολομβίας, έχουν κινηθεί τα τελευταία χρόνια για να φιλελευθεροποιήσουν τους νόμους για τις αμβλώσεις, το ζήτημα παραμένει πολιτικά τοξικό στην Βραζιλία, όπου το 70% των ανθρώπων λένε ότι είναι εναντίον της νομιμοποίησης των αμβλώσεων, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις. Μετά την μικρότερη του αναμένου διαφορά στο αποτέλεσμα του πρώτου γύρου των εκλογών, ο Λούλα μαγνητοσκόπησε ένα βίντεο προσπαθώντας να σταματήσει το θέμα, λέγοντας: «Είμαι εναντίον των αμβλώσεων… Νομίζω ότι σχεδόν όλοι είναι». Η προεκλογική εκστρατεία του διένειμε επίσης μια δήλωση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που επιβεβαίωνε ότι ο Λούλα «πιστεύει στον Θεό… και δεν έχει κάνει συμφωνία ούτε έχει μιλήσει ποτέ με τον Διάβολο», ως αντίδραση σε μια σειρά από ψεύτικα μιμίδια (memes) που άρχισαν να γίνονται δημοφιλή ακόμη και μεταξύ κάποιων ψηφοφόρων υπέρ του Λούλα.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ

Η γενική κατεύθυνση της πολιτικής στην Βραζιλία [4] έχει μετατοπιστεί σημαντικά από τη νικητήρια προεκλογική εκστρατεία του Λούλα πριν από 20 χρόνια, όταν ο αντίπαλός του στον δεύτερο γύρο ήταν ένας κεντρώος πρώην υπουργός Υγείας που κέρδισε τους διεθνείς επαίνους για την προώθηση της χρήσης προφυλακτικών εν μέσω της κρίσης του AIDS. Αλλά η Βραζιλία ήταν πάντα ένα πιο κοινωνικά συντηρητικό έθνος από όσο υποδήλωνε η ανεξάρτητη διεθνής εικόνα της. Η δεξιά στρατιωτική δικτατορία που κυβέρνησε από το 1964 έως το 1985 ήταν σχετικά δημοφιλής για μεγάλο μέρος της διακυβέρνησης της παρά την βαναυσότητά της προς τους αντιφρονούντες˙ πράγματι, ο Μπολσονάρου, ένας πρώην λοχαγός του στρατού, έχει μιλήσει συχνά με νοσταλγία για εκείνη την περίοδο και έχει ορίσει απόστρατους στρατηγούς σε αρκετούς βασικούς ρόλους στην κυβέρνησή του. Τα πρώτα 30 χρόνια μετά την επιστροφή της δημοκρατίας, η εξουσία εναλλάσσονταν κυρίως μεταξύ κοσμικών προσωπικοτήτων της κεντροαριστεράς και της κεντροδεξιάς. Αλλά η οικονομική κατάρρευση της Βραζιλίας την δεύτερη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα, η χειρότερη στην ιστορία της χώρας, ατίμασε σχεδόν του πάντες στο προηγούμενο πολιτικό κατεστημένο, επιτρέποντας σε ένα σχετικό αουτσάιντερ όπως ο Μπολσονάρου να αναδυθεί. Η συμμαχία του περιλαμβάνει επίσης αγρότες, ιδιοκτήτες μικρών επιχειρήσεων, τους εύπορους και αυτούς που απλώς δεν θέλουν το Εργατικό Κόμμα (Workers Party) του Λούλα να επιστρέψει στην εξουσία [5]. Αλλά η εκμετάλλευση των πολιτισμικών πολέμων έχει αποδειχθεί επανειλημμένα ότι είναι η πιο αποτελεσματική τακτική του Μπολσονάρου για να ενεργοποιήσει την βάση του.

Ετούτο μπορεί να μην είναι αρκετό για τον Μπολσονάρου ώστε να κερδίσει μια δεύτερη θητεία. Η προεδρία του υπήρξε ταραχώδης, και χαρακτηρίστηκε όχι μόνο από την αναποτελεσματική και συχνά ανάλγητη απάντησή του στην πανδημία, αλλά [και] από την απότομη αύξηση της αποψίλωσης των δασών του Αμαζονίου σε υψηλά 15 ετών και τις συνεχείς συγκρούσεις με τους δημοκρατικούς θεσμούς της Βραζιλίας. Εν τω μεταξύ, η Βραζιλία υπόκειται στις ίδιες τάσεις που έχουν οδηγήσει τους υποψήφιους [που βρίσκονται] εν ενεργεία και τους συμμάχους τους να χάσουν 14 συνεχόμενες ελεύθερες και δίκαιες εκλογές στην Λατινική Αμερική, η οποία δυσκολευόταν με τις οικονομικές δυσλειτουργίες και τις κοινωνικές αναταραχές ακόμη και πριν η πανδημία πλήξει ιδιαίτερα σκληρά την περιοχή. Ο Μπολσονάρου έχασε τον πρώτο γύρο από τον Λούλα με έξι εκατομμύρια ψήφους, μια διαφορά που θα αποδειχθεί δύσκολο να ξεπεράσει στον δεύτερο γύρο. Αλλά και εδώ, οι παραλληλισμοί με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι εντυπωσιακοί - ακόμα κι αν ο Μπολσονάρου ηττηθεί, το μέλλον του κινήματός του φαίνεται εξασφαλισμένο. Ο πρώην υπουργός του για τις γυναικείες υποθέσεις, ο οποίος είναι γνωστός διότι δήλωσε ότι «τα αγόρια [πρέπει] να φορούν μπλε και τα κορίτσια να φορούν ροζ», εξελέγη γερουσιαστής της περιφέρειας που περιλαμβάνει την πρωτεύουσα Μπραζίλια. Οι σύμμαχοι του Μπολσονάρου θα υπηρετήσουν ως κυβερνήτες των τριών πολυπληθέστερων πολιτειών της Βραζιλίας και το Φιλελεύθερο Κόμμα (Liberal Party) του θα έχει περισσότερες έδρες από οποιαδήποτε άλλη ομάδα σε αμφότερα τα Σώματα του Κογκρέσου.

Η Βραζιλία είναι η μεγαλύτερη χώρα της Λατινικής Αμερικής και μολονότι χωρίζεται από τους γείτονές της λόγω της γλώσσας και της συχνά εχθρικής γεωγραφίας, υπάρχουν ενδείξεις ότι το στυλ του Μπολσονάρου γίνεται της μόδας και αλλού. Ο επόμενος δήμαρχος της Λίμα, της πρωτεύουσας του Περού και τρίτης μεγαλύτερης πόλης της Αμερικής, θα είναι ένας επιχειρηματίας που εκφράζει την διαμαρτυρία του για τον κομμουνισμό και λέει ότι θέλει να τοποθετήσει τον Ιησού Χριστό «στην κεφαλή της εκτελεστικής, της νομοθετικής και της δικαστικής εξουσίας». Κάποιοι ηγέτες της Αργεντινής και της Χιλιανής δεξιάς έχουν ζητήσει να φωτογραφηθούν με μέλη της οικογένειας του Μπολσονάρου. Το μέγεθος και η προβολή της Βραζιλίας την καθιστούν ελκυστικό νομιμοποιητή και συνταξιδιώτη για την παγκόσμια δεξιά γενικά. Ο Ούγγρος πρόεδρος, Βίκτορ Όρμπαν, ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ [6] και άλλοι έχουν προσφέρει την υποστήριξή τους.

Αλλά οι συνέπειες αυτών των τάσεων στην Βραζιλία έχουν και παγκόσμια σημασία. Η ιδέα ότι η Βραζιλία θα μπορούσε με κάποιο τρόπο να γυρίσει τον χρόνο πίσω εκλέγοντας τον Λούλα και ανακτώντας την αισιοδοξία και την υπόσχεση των αρχών του εικοστού πρώτου αιώνα φαινόταν πάντα παράξενη. Και ακόμη κι αν ο Λούλα νικήσει, θα εγκλωβιστεί από ένα Κογκρέσο, και μάλιστα μια κοινωνία γενικότερα, που είναι σημαντικά πιο συντηρητική από όσο ήταν κατά την πρώτη του προεδρία. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, θα είναι πολύ δύσκολο για την κυβέρνηση του Λούλα να συγκεντρώσει τους σημαντικούς πόρους και την πολιτική συναίνεση που απαιτούνται για να επιβραδύνει την αποψίλωση των δασών στον Αμαζόνιο ή να περάσει μεταρρυθμίσεις για να ανακουφίσει την δυστυχία και να βγάλει την Βραζιλία από περισσότερη από μια δεκαετία μη εντυπωσιακής οικονομικής ανάπτυξης. Οι διαρθρωτικές αλλαγές που οι επενδυτές ποθούσαν εδώ και καιρό, όπως οι νέες εμπορικές συμφωνίες ή η μεταρρύθμιση ενός από τους πιο περίπλοκους φορολογικούς κώδικες στον κόσμο, πιθανώς θα παραμείνουν σε αναμονή. Ένα μεγάλο μέρος της πολιτικής τάξης θα θελήσει να παραμείνει εστιασμένο σε ζητήματα όπως η ιδεολογία του φύλου (gender ideology) και η υποτιθέμενη εμπορία ανηλίκων. «Αν κάποιος είναι τρελός και φτωχός, είναι σαφές ποιο [πρόβλημα] πρέπει να λύσετε πρώτα», είπε ο Ferreira, ο νεαρός βουλευτής, αναφερόμενος στην Βραζιλία στο σύνολό της. Ένας μεγάλος, δυναμικός και προφανώς όλο και μεγαλύτερος αριθμός Βραζιλιάνων ψηφοφόρων πιστεύει ότι έχει δίκιο.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.foreignaffairs.com/articles/americas/2020-02-10/amazon-neari...
[2] https://www.foreignaffairs.com/tags/coronavirus
[3] https://twitter.com/Rconstantino?ref_src=twsrc%5Egoogle%7Ctwcamp%5Eserp%...
[4] https://www.foreignaffairs.com/regions/brazil
[5] https://www.foreignaffairs.com/articles/brazil/2022-06-21/brazil-turn-ba...
[6] https://www.foreignaffairs.com/topics/trump-administration

Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/brazil/how-bolsonaro-might-win-even-if-he...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition