Οι γυναίκες του Ιράν στην πρώτη γραμμή

Δεν υπάρχει κανένα σημάδι ότι το κίνημα διαμαρτυρίας στο οποίο ηγούνται γυναίκες στο Ιράν επιβραδύνεται, παρά τις βίαιες καταστολές από τις ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας. Μόλις την περασμένη εβδομάδα, χιλιάδες Ιρανοί διαδήλωσαν στην πόλη Saghez, την πατρίδα της Mahsa «Zina» Amini, της οποίας ο θάνατος ενώ ήταν υπό κράτηση 40 ημέρες νωρίτερα είχε πυροδοτήσει μια έκρηξη δημόσιας θλίψης και οργής που εξελίχθηκε σε μαζικό κίνημα. Η Amini, μια 22χρονη Κούρδη Ιρανή, επισκεπτόταν μέλη της οικογένειάς της στην Τεχεράνη όταν συνελήφθη από την αστυνομία ηθικής για μια υποτιθέμενη παραβίαση του ιρανικού νόμου περί χιτζάμπ. Μάρτυρες ισχυρίζονται ότι η αστυνομία την χτύπησε άγρια˙ πέθανε τρεις μέρες αργότερα στο νοσοκομείο αφού έπεσε σε κώμα.

Μια φωτογραφία της Mahsa Amini στο Νέο Δελχί, στην Ινδία, τον Σεπτέμβριο του 2022. Anushree Fadnavis / Reuters
------------------------------------------------------------

Ο θάνατός της λειτούργησε σαν καταλύτης για μια από τις μεγαλύτερες και πιο διαρκείς εξεγέρσεις στο Ιράν εδώ και μια γενιά, κινητοποιώντας χιλιάδες Ιρανούς και υποστηρικτές παγκοσμίως. Οι διαδηλωτές υιοθέτησαν το κουρδικό σύνθημα «Γυναίκα, ζωή, ελευθερία!» για τα συλλαλητήριά τους και έχουν βγει στους δρόμους για να απαιτήσουν πολιτική ελευθερία απέναντι στα μπλακ-άουτ στο Διαδίκτυο, τις μαζικές συλλήψεις, και τις επιθέσεις με κανονικά πυρά από τις υπηρεσίες ασφαλείας. Το αξιοσημείωτο μέγεθος και η ανθεκτικότητα αυτών των διαδηλώσεων συνδέονται άμεσα με την κεντρική συμμετοχή των γυναικών. Όταν οι γυναίκες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, τα μαζικά κινήματα έχουν περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας και είναι πιο πιθανό να οδηγήσουν σε πιο ισότιμη δημοκρατία. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που οι σημερινές διαδηλώσεις είναι τόσο απειλητικές για το ιρανικό καθεστώς. Όπως γράψαμε δύο από εμάς (Chenoweth και Marks) [1] στο Foreign Affairs νωρίτερα φ έτος, «οι πλήρως ελεύθερες, πολιτικά ενεργές γυναίκες αποτελούν απειλή για αυταρχικούς και τείνοντες στον αυταρχισμό ηγέτες –και έτσι αυτοί οι ηγέτες έχουν στρατηγικό λόγο να είναι σεξιστές».

Κατά την διάρκεια του περασμένου έτους στο Ιράν, ο έλεγχος της κυβέρνησης στις ζωές των γυναικών έχει ενισχυθεί, ειδικά όσον αφορά τον νόμο για την χιτζάμπ. Ευρέως διαδεδομένα βίντεο με την αστυνομία ηθικής να επιβάλλει βίαια τον νόμο έχουν προκαλέσει ένα κύμα θυμού και περιφρόνησης. Ο θάνατος της Amini ήταν αναμφισβήτητα το σημείο καμπής.

Από την αρχή, οι γυναίκες έδωσαν τον τόνο αυτών των διαδηλώσεων και βρήκαν καινοτόμους τρόπους να καταγράψουν την οργή τους στην κυβέρνηση. Αν και άνδρες έχουν επίσης συμμετάσχει σε μεγάλους αριθμούς, το έχουν κάνει στο όνομα της Amini και υιοθετώντας πιο φεμινιστική ρητορική από ποτέ. Με αυτόν τον τρόπο, η οργάνωση και η οργή των γυναικών έθεσαν τις βάσεις για μια πολύ ευρύτερη φιλοδημοκρατική εξέγερση.

Αυτή είναι μια στιγμή μεγάλης ελπίδας αλλά και μεγάλης ανησυχίας. Αν και η εκτεταμένη συμμετοχή των γυναικών στην πρώτη γραμμή σε κινήματα διαμαρτυρίας τα καθιστά συχνά πιο αποτελεσματικά, αυξάνει επίσης δραματικά το διακύβευμα. Εάν το ιρανικό καθεστώς νικήσει τους σημερινούς διαδηλωτές, θα μπορούσε να ακολουθήσει μια ακόμη βαθύτερη πατριαρχική αντίδραση, πιθανώς υπονομεύοντας τα δικαιώματα των γυναικών και την πολιτική ελευθερία των Ιρανών για δεκαετίες.

ΑΣΤΥΝΟΜΕΥΟΝΤΑΣ ΤΑ ΣΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

Τους μήνες πριν από την δολοφονία της Amini, μια βουβή οργή συσσωρευόταν στο Ιράν. Μια γυναίκα ονόματι Sepideh Rashno συνελήφθη, ξυλοκοπήθηκε, και αναγκάστηκε να «ομολογήσει» στην κρατική τηλεόραση μετά από έναν καυγά σε ένα αστικό λεωφορείο [2] με μια γυναίκα που [η δουλειά της ήταν να] επιβάλλει την χιτζάμπ και έγινε ευρέως γνωστός τον Ιούλιο. Σε ένα άλλο περιστατικό, ένα δημοφιλές βίντεο έδειχνε μια μητέρα να προσπαθεί να σταματήσει ένα βαν της αστυνομίας, κλαίγοντας: «Παρακαλώ απελευθερώστε την κόρη μου! Είναι άρρωστη!». Το βαν προχώρησε, αγνοώντας τις εκκλήσεις της. Εκτός από τις επιθέσεις που σχετίζονται με την χιτζάμπ, η κυβέρνηση εφάρμοσε πρόσφατα μια ναταλιστική [στμ: natalist, προωθητική της τεκνοποίησης] πληθυσμιακή πολιτική που επιβάλλει κοινωνικό έλεγχο στις γυναίκες και τις οικογένειες και είναι αποφασισμένη να περιθωριοποιήσει περαιτέρω τις γυναίκες από την δημόσια σφαίρα. Η πολιτική, την οποία κατήγγειλε η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ποινικοποιεί τις αμβλώσεις και περιορίζει τον οικογενειακό προγραμματισμό και την αναπαραγωγική υγεία, όπως η παρακολούθηση του εμβρύου, η πρόσβαση σε αντισυλληπτικά, και οι εθελοντικές βαζεκτομές.

Η Mona Tajali, μελετητής της πολιτικής εκπροσώπησης των γυναικών, έχει σημειώσει [3] ότι τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι Ιρανές γυναίκες που εργάζονται εντός και εκτός της κυβέρνησης έχουν σημειώσει κάποια πρόοδο στο άνοιγμα πολιτικού χώρου και στην αύξηση της ένταξης [των γυναικών]. Για παράδειγμα, η Tajali σημειώνει ότι υπήρξαν πολυάριθμες μη βίαιες διαμαρτυρίες κατά της υποχρεωτικής χιτζάμπ μετά την εισαγωγή της το 1979. Και το 2018, γυναίκες μέλη του κοινοβουλίου του Ιράν κανόνισαν την πρώτη επίσημη κυβερνητική δημοσκόπηση σχετικά με τα θρησκευτικά διατάγματα του κράτους για την γυναικεία ενδυμασία, αποκαλύπτοντας ότι η πλειοψηφία των Ιρανών αποδοκιμάζει τέτοια μέτρα. Αλλά το 2020, μια συντηρητική καταστολή άρχισε να αντιστρέφει αυτά τα σκληρά κερδισμένα κέρδη, με τους φονταμενταλιστές ηγέτες να απαγορεύουν στις δραστήριες γυναίκες να θέτουν υποψηφιότητα, να τις διώκουν με αστήρικτες μηνύσεις, να δίνουν την υποστήριξή τους σε σκληροπυρηνικούς υποψηφίους και των δύο φύλων, και να επιβάλλουν βάναυσα τον κώδικα περί την ισλαμική ενδυμασία. Τώρα, οι Ιρανές γυναίκες –και άνδρες– αντεπιτίθενται.