Τι θα μπορούσε να ανατρέψει τον Πούτιν; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Τι θα μπορούσε να ανατρέψει τον Πούτιν;

Η κατάρρευση του καθεστώτος είναι πιο πιθανή από ένα πραξικόπημα

Αντί να νιώθει πίεση από τέτοιους εθνικιστές, ο Πούτιν τούς θεωρεί χρήσιμους. Οι εκκλήσεις τους να συντρίψουν την αστική υποδομή της Ουκρανίας [8] πιθανότατα ταιριάζουν με τις δικές του κλίσεις -και η ανοιχτή προβολή των ακραίων επιλογών τους τον βοηθά να σφυγμομετρήσει την αντίδραση του κοινού. Με το να υποστηρίζουν την χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων, προσθέτουν αληθοφάνεια στις απειλές του Πούτιν.

Ταυτόχρονα, ο Πούτιν -πάντα κυνικός για τα μισθοφορικά κίνητρα- γνωρίζει ότι οι επιθέσεις του Πριγκόζιν στον Σοϊγκού ακολουθούν μια ιστορία προσωπικών και επαγγελματικών φιλονικιών˙ ο Shoigu ακύρωσε πολύτιμα κρατικά συμβόλαια που κατείχαν οι εταιρείες του Prigozhin. Τα γεράκια επηρεάζουν τον Πούτιν ενισχύοντας τα δικά του ένστικτα και κατά καιρούς διαμορφώνοντας την ατζέντα. Αλλά αποτελούν μικρή απειλή.

Ούτε υπάρχει πραγματική πιθανότητα πραξικοπήματος από σχετικά μετριοπαθείς στο καθεστώς. Όσοι εξακολουθούν να μιλούν με δημοσιογράφους -ανεπίσημα– έχουν κατάθλιψη και είναι αγανακτισμένοι. Γκρινιάζουν για την έλλειψη διαβούλευσης και προγραμματισμού ενώ προσπαθούν κρυφά να αποκλείσουν τα μέλη της οικογένειάς τους από την επιστράτευση.

ΤΕΛΟΣ ΧΡΟΝΟΥ

Αν και ένα πραξικόπημα είναι απίθανο σε αυτό το σημείο, το καθεστώς του Πούτιν είναι πιο ευάλωτο από ποτέ σε μια άλλη απειλή: μια παραλυτική κατάρρευση καθώς οι συσσωρευμένες κρίσεις κατακλύζουν την ικανότητα λήψης αποφάσεων του Κρεμλίνου. Ο πόλεμος [9] επιτείνει τις εσωτερικές αδυναμίες του συστήματος, ωθώντας το προς την κατεύθυνση της κατάρρευσης.

Η δομή της πολιτικής διοίκησης που έχτισε ο Πούτιν τα τελευταία 22 χρόνια έχει δύο βασικά ελαττώματα. Συχνά αποκαλούμενο ως «κάθετη εξουσία», το σύστημα λήψης αποφάσεων στο Κρεμλίνο είναι περισσότερο μια πυραμίδα, με όλες τις γραμμές εξουσίας να κατεβαίνουν από το γραφείο του Πούτιν. Αυτό σημαίνει ότι κάθε σημαντικό ζήτημα πρέπει τελικά να διευθετηθεί στην κορυφή. Φυσικά, ο Πούτιν δεν αποφασίζει για όλα μόνος του. Συχνά σπρώχνει θέματα ρουτίνας σε ένα χαμηλότερο επίπεδο όπου φατρίες των ελίτ τα διαπραγματεύονται -ή τσακώνονται- μέχρι να τα λύσουν . Οι Ρώσοι παρατηρητές αυτό το αποκαλούν «αυτόματο πιλότο». Αλλά στις υψηλές προτεραιότητες -ή όταν οι οπλαρχηγοί δεν μπορούν να συμφωνήσουν- ο Πούτιν επανέρχεται για να επιβάλει εκ νέου τον «χειροκίνητο έλεγχο», συχνά με τις τηλεοπτικές κάμερες να καταγράφουν για να μεταδώσουν την αποφασιστικότητά του.

Ένα υπερσυγκεντρωτικό σύστημα μπορεί να λειτουργήσει ανεκτά σε ήρεμες εποχές. Οι σαφείς γραμμές διοίκησης βοηθούν ακόμη και σε μικρές κρίσεις. Αλλά η ανάγκη για τον Πούτιν να γνωμοδοτεί προσωπικά γίνεται σοβαρό ελάττωμα όταν τα προβλήματα είναι πολύπλοκα και αναπτύσσονται γρήγορα. Το κέντρο κατακλύζεται γρήγορα, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε διαδοχικά λάθη. Εν μέσω πιέσεων εν καιρώ πολέμου, ο Πούτιν πρέπει ταυτόχρονα να αντιμετωπίσει τις ανατροπές στο πεδίο της μάχης, τις συγκρούσεις των ελίτ, τις οικονομικές αποτυχίες, την συρρίκνωση των εσόδων του προϋπολογισμού, την αναταραχή για την επιστράτευση, και τις εργατικές διαμαρτυρίες. Και αυτή η λίστα μόνο θα αυξηθεί. Καθώς αυξάνεται το βάρος, αυξάνεται και ο κίνδυνος απώλειας ελέγχου.

Το δεύτερο αδύνατο σημείο είναι η ανάγκη του Πούτιν να προβάλλει συνεχώς δύναμη. Όπως τα περισσότερα σύγχρονα αυταρχικά καθεστώτα, και το δικό του στηρίζεται σε ένα περίπλοκο παιχνίδι εμπιστοσύνης: οι περισσότεροι από τους εκτελεστές επιβολής του καθεστώτος παρακινούνται από την διαφθορά και όχι από τα πιστεύω τους, αλλά ενεργούν λόγω της πίστης ότι το σύστημα θα επιβιώσει. Όταν αυτή η πίστη ξεθωριάζει, το αποτέλεσμα δεν είναι πραξικόπημα, αλλά αργοπορία, αδράνεια, και τελικά λιποταξία. Στην πτώση του Ουκρανού προέδρου, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, το 2014, η οποία οδήγησε τον Πούτιν στην κατάληψη της Κριμαίας [10], η στιγμή-κλειδί ήρθε όταν η ασφάλεια του Γιανουκόβιτς απλώς διαλύθηκε. Καθώς η εμπιστοσύνη στο αφεντικό εξανεμίστηκε, το ίδιο έκαναν και οι υπερασπιστές του.

Η κατάρρευση σίγουρα δεν είναι αναπόφευκτη. Αλλά αν συμβεί, πώς θα εξελισσόταν; Καθώς τα προβλήματα εντείνονται, πιθανότατα θα επιδεινώσουν το ένα το άλλο. Περαιτέρω απώλειες στο πεδίο της μάχης θα ενίσχυαν την σύγκρουση μεταξύ των φατριών του Κρεμλίνου, τόσο στα γραφεία της Μόσχας όσο και στο Διαδίκτυο. Οι διαμαρτυρίες για την επιστράτευση πιθανότατα θα αναπτυχθούν καθώς οι στρατεύσιμοι πεθαίνουν στο μέτωπο, και πιθανώς θα συγχωνευθούν με διαδηλώσεις για καθυστερήσεις μισθών ή απολύσεις. Καθώς τα τοπικά σημεία ανάφλεξης φουντώνουν, οι κυβερνήτες μπορεί να αυτοσχεδιάσουν, προσπαθώντας να λύσουν προβλήματα -τα δικά τους και εκείνα της περιφέρειάς τους. Οι επιχειρήσεις και οι εγκληματικές ομάδες θα προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν την απόσπαση της προσοχής των Αρχών επιβολής του νόμου. Όλα αυτά θα μείωναν το ποσοστό αποδοχής του Πούτιν, το οποίο διαμορφώθηκε στο 79% στα τέλη Οκτωβρίου [11]. Το Κρεμλίνο ίσως να απαγορεύσει την δημοσίευση τέτοιων αξιολογήσεων, αλλά ακόμα και έτσι, οι άνθρωποι θα υπέθεταν ότι η υποστήριξη του Πούτιν έχει μειωθεί ακόμη περισσότερο.