Secure Connection

Πολεμώντας ούσα γυναίκα

Πώς η δυναμική των φύλων διαμορφώνει τον πόλεμο στην Ουκρανία

Olga Oliker

22/11/2022

Περίληψη Κειμένου και Βιογραφικό Συγγραφέα

Για να δημιουργήσει έναν πραγματικά σύγχρονο στρατό, η Ουκρανία δεν χρειάζεται μόνο τα νεότερα όπλα αλλά και σύγχρονες προσεγγίσεις για την στρατολόγηση και την διατήρηση του καλύτερου προσωπικού. Μια ευαίσθητη προσέγγιση του θέματος του φύλου δεν είναι απλώς το σωστό˙ είναι ζωτικής σημασίας για το μέλλον της χώρας.

Η OLGA OLIKER είναι διευθύντρια Προγράμματος για την Ευρώπη και την Κεντρική Ασία στο International Crisis Group.

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Συνδεθείτε ή Εγγραφείτε για να γράψετε το σχόλιο σας. Εγγραφείτε στο newsletter για να λαμβάνετε ενημέρωση από το ForeignAffairs.gr.

Αν υπάρχει ένας φεμινιστικός τρόπος για να διεξάγεις πόλεμο, η Ουκρανία θέλει να μάθουν όλοι ότι έτσι δίνει τη μάχη της εναντίον της Ρωσίας. Οι αξιωματούχοι διακηρύσσουν με υπερηφάνεια ότι μέχρι και το ένα πέμπτο των ενόπλων δυνάμεων της Ουκρανίας είναι γυναίκες. Ο πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, και άλλοι ανώτεροι αξιωματούχοι φροντίζουν να ευχαριστούν τόσο τους άνδρες όσο και τις γυναίκες υπερασπιστές της χώρας. Φωτογραφίες και βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δείχνουν άνδρες στρατιώτες να μαγειρεύουν, γυναίκες να πολεμούν, και όλοι να αγκαλιάζουν γατάκια και κουτάβια. Διακεκριμένες Ουκρανές φεμινίστριες έχουν ταξιδέψει στην Ουάσινγκτον για να ασκήσουν πιέσεις για όπλα.

Μια Ουκρανή, μέλος του στρατού στην περιοχή του Κιέβου, τον Μάρτιο του 2022. Gleb Garanich / Reuters
-----------------------------------------------

Από την άποψη τόσο της ισότητας των φύλων όσο και της αποτελεσματικότητας της μάχης, αυτό είναι ενθαρρυντικό. Προκειμένου να επικρατήσει σε μια σύγκρουση στην οποία διακυβεύεται η ίδια η κυριαρχία της, η Ουκρανία [1] πρέπει να προσελκύσει τους καλύτερους και εξυπνότερους για να υπηρετήσουν, ανεξαρτήτως φύλου. Το φεμινιστικό στρατιωτικό αφήγημα της Ουκρανίας τοποθετεί επίσης την χώρα σε έντονη αντίθεση με την Ρωσία, η ηγεσία της οποίας φαίνεται να έχει υιοθετήσει τον τοξικό ανδρισμό ως βασική αξία. Ακόμα και πριν εμφανιστούν αναφορές ότι Ρώσοι στρατιώτες είχαν βιάσει και κακοποιήσει σεξουαλικά Ουκρανούς άνδρες, γυναίκες, και παιδιά, το branding του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν [2], για την χώρα του (και συχνά για τον εαυτό του) είχε τις ρίζες του σε αυτό που ο ίδιος αποκαλούσε παράδοση, αλλά άλλοι μπορεί να το ορίζουν ως πατριαρχία.

Αλλά όπως έμαθα κατά την διάρκεια αρκετών μηνών σε συνομιλίες με περίπου δώδεκα Ουκρανούς και Δυτικούς αξιωματούχους και αναλυτές, οι οποίοι θέλησαν να παραμείνουν ανώνυμοι προκειμένου να μιλήσουν ειλικρινά, οι ισχυρισμοί του ουκρανικού στρατού ότι είναι υπέρμαχος της ισότητας των φύλων δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Αφενός, οι γυναίκες είναι σχεδόν βέβαιο ότι αποτελούν μόλις το 9% ή 10% των ενόπλων δυνάμεων -το ήμισυ του επίσημου αριθμού της κυβέρνησης. Αυτή η διαφορά είναι ενδεικτική ενός μεγαλύτερου ζητήματος: η Ουκρανία, όπως και πολλές άλλες κοινωνίες [3], παλεύει να συμβιβάσει την δύναμη και τις ικανότητες των γυναικών της με τις απαρχαιωμένες αντιλήψεις της για τους ρόλους των φύλων. Οι γυναίκες βρέθηκαν στο επίκεντρο των διαδηλώσεων της Μαϊντάν το 2013-14, που οδήγησαν στην πτώση του Ουκρανού προέδρου, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ο οποίος ήθελε να απορρίψει μια συμφωνία με την ΕΕ υπέρ [της σύναψης] στενότερων δεσμών με τη Μόσχα. Αλλά τόσο η κάλυψη από τον Τύπο όσο και τα μηνύματα των ακτιβιστών κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων συχνά ακολουθούσαν τα παραδοσιακά στερεότυπα των φύλων, και οι γυναίκες στην πρώτη γραμμή εγκωμιάστηκαν τουλάχιστον τόσο για την ομορφιά τους όσο και για την δύναμή τους. Την ίδια δυναμική μπορεί να διακρίνει κανείς και σήμερα σε σχέση με τις γυναίκες στρατιώτες: πριν από την εισβολή [4]του Φεβρουαρίου, ο στρατός διοργάνωσε μια σειρά καλλιστείων για τις στρατεύσιμες γυναίκες και πρότεινε οι δόκιμες γυναίκες να παρελάσουν με τακούνια σε μια στρατιωτική παρέλαση.

Μπροστά στον πλήρους κλίμακας πόλεμο, η ουκρανική κοινωνία αλλάζει πιο γρήγορα από ποτέ. Με περισσότερους άνδρες να πολεμούν, ένας αυξανόμενος αριθμός γυναικών είναι πλέον επικεφαλής των νοικοκυριών. Οι γυναίκες αναλαμβάνουν επίσης ηγετικούς ρόλους στην υποστήριξη των στρατευμάτων και των ανθρωπιστικών προσπαθειών. Όταν σταματήσουν οι μάχες, οι γυναίκες αυτές μπορεί να αναλάβουν νέες ηγετικές θέσεις στην πολιτική και τις επιχειρήσεις. Η Ουκρανία [5], με άλλα λόγια, είναι έτοιμη για μια θεμελιώδη επανεξέταση των ρόλων των φύλων, η οποία θα μπορούσε να της επιτρέψει να ενδυναμώσει περισσότερους από τους πολίτες της και να χρησιμεύσει ως πρότυπο για άλλες χώρες. Αλλά για να συμβεί αυτό, θα πρέπει να πράττει καλύτερα αυτά που πρεσβεύει.

Ο ΜΥΘΟΣ ΣΥΝΑΝΤΑ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Το φύλο είχε μεγάλη σημασία στον πόλεμο της Ρωσίας. Για να δικαιολογήσει την εισβολή του στην Ουκρανία, ο Πούτιν [6] χρησιμοποίησε σεξιστικά κλισέ. Στις 7 Φεβρουαρίου, δύο εβδομάδες πριν στείλει στρατεύματα για να καταλάβουν τον δυτικό γείτονα της Ρωσίας, ανέφερε σε συνέντευξη Τύπου ότι το Κίεβο -και συγκεκριμένα ο Ζελένσκι- θα έπρεπε να υποχωρήσει στις ρωσικές απαιτήσεις, προσφέροντας κάτι που στην καλύτερη περίπτωση ήταν ένα σεξιστικό παιδικό στιχάκι και στην χειρότερη ένα αστείο βιασμού: «Είτε σου αρέσει είτε όχι, πάρε το, ομορφιά μου».

Ο στρατός της Ρωσίας, ίσως όχι τυχαία, έχει γίνει πιο αρσενικός τα τελευταία χρόνια. Το 2008, όταν οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις εισέβαλαν στην Γεωργία, περίπου το 9% των δυνάμεων ήταν γυναίκες. Τώρα, οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν μόλις το 4% των στρατιωτικών. Το 2014 και το 2015, ο ρωσικός Τύπος επαίνεσε τις γυναίκες εθελόντριες που συμμετείχαν στον αγώνα στη Ντονμπάς. Σήμερα, οι μόνες γυναίκες που είναι ορατές στις τάξεις [του στρατού] εκεί είναι οι προγραμματίστριες πυραυλικών στόχων που εντοπίστηκαν τον Οκτώβριο από το ερευνητικό ειδησεογραφικό δίκτυο Bellingcat. Με την πιθανή εξαίρεση να υπηρετούν ως στρατιωτικοί πιλότοι, οι Ρωσίδες εμποδίζονται στο να αναλάβουν ρόλους μάχης στην πρώτη γραμμή.

Η Ουκρανία [7], αντίθετα, έχει ανοίξει όλες τις στρατιωτικές ειδικότητες στις γυναίκες. Αλλά η κυβέρνηση δεν έχει ξεκαθαρίσει ακριβώς ποιο ποσοστό των ενόπλων δυνάμεών της αποτελούν. Ένας πρώην Αναπληρωτής Υπουργός Άμυνας έχει προσφέρει μια εκτίμηση για 25%, ο Ζελένσκι έχει τοποθετήσει [8] το ποσοστό στο 22%, και το Υπουργείο Άμυνας της Ουκρανίας έχει υποστηρίξει το 15%. Τέτοιες εκτιμήσεις μπορεί να ήταν ακριβείς πριν από τον Φεβρουάριο. Πίσω στον Δεκέμβριο του 2021, περίπου 33.000 γυναίκες φορούσαν στρατιωτικές στολές σε μια δύναμη σχεδόν 200.000 ατόμων -περίπου 17%- ως το προϊόν μιας σταθερής αύξησης της γυναικείας συμμετοχής μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία το 2014 [9]. Αλλά το ποσοστό αυτό έχει σχεδόν σίγουρα μειωθεί απότομα τους τελευταίους εννέα μήνες. Σύμφωνα με στοιχεία που έλαβα από Ουκρανούς ειδικούς με καλές διασυνδέσεις, τον Ιούλιο, ο αριθμός των γυναικών στις ένστολες στρατιωτικές υπηρεσίες της Ουκρανίας -συμπεριλαμβανομένων του τακτικού στρατού, των δυνάμεων εδαφικής άμυνας, των συνοριοφυλάκων, και των στρατευμάτων πληροφοριών και μεταφορών- ανερχόταν λίγο κάτω από τις 50.000. Επειδή όμως ο αριθμός των ανδρών στις ένοπλες δυνάμεις αυξήθηκε ταχύτερα από όσο ο αριθμός των γυναικών, το μερίδιο των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις μειώθηκε. Ο Ζελένσκι [10] και η ομάδα του έχουν υποστηρίξει ότι 750.000 άτομα υπηρετούν σήμερα στον ουκρανικό στρατό. Αλλά ακόμη και αν ο πραγματικός αριθμός για το σύνολο της δύναμης είναι μικρότερος -και πολλοί ειδικοί, λαμβάνοντας υπόψη τους ρυθμούς με τους οποίους οι Ουκρανοί εντάσσονται στις ένοπλες δυνάμεις, θεωρούν ότι 600.000 είναι μια καλύτερη εκτίμηση- τότε το ποσοστό των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις είναι περίπου 8%.

Επιπλέον, από τις ένστολες γυναίκες, μόνο περίπου 5.000 είναι σε πολεμικούς ρόλους, αν και πολλές γυναίκες του πολιτικού προσωπικού, όπως γιατροί και μάγειρες, βρίσκονται αρκετά κοντά στις γραμμές του μετώπου ώστε να αντιμετωπίζουν συνεχώς θανάσιμο κίνδυνο. Το ποσοστό των γυναικών στην εθνική φρουρά της Ουκρανίας, τα μέλη της οποίας εξαιρούνται από την επίσημη καταμέτρηση των ενόπλων δυνάμεων, αλλά οι οποίες επίσης συχνά υπηρετούν στις γραμμές του μετώπου, έχει μειωθεί σχεδόν στο μισό από την εισβολή της Ρωσίας [11]. Το ποσοστό μειώθηκε από λίγο πάνω από 12% τον Ιανουάριο σε λίγο κάτω από 7% τον Ιούλιο, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Εσωτερικών της Ουκρανίας.

Πολλές Ουκρανές που δεν υπηρετούν σήμερα στον στρατό θα μπορούσαν να κληθούν, ιδίως όσες εργάζονται στον ιατρικό τομέα και σε άλλα χρήσιμα επαγγέλματα όπως οι τηλεπικοινωνίες και η εστίαση. Μέχρι στιγμής, η εγγραφή για επιστράτευση είναι εθελοντική για τις γυναίκες. Η κυβέρνηση καθυστέρησε την υποχρεωτική εγγραφή για τις γυναίκες κατά ένα έτος, μέχρι τον Οκτώβριο του 2023. Οι άνδρες, ωστόσο, έχουν εγγραφεί από την αρχή, πράγμα που σημαίνει ότι η επιστράτευση επηρεάζει πολύ διαφορετικά τους επιλέξιμους άνδρες και τις γυναίκες. Κατ' αρχήν, όλοι οι Ουκρανοί που υπόκεινται σε επιστράτευση απαγορεύεται να εγκαταλείψουν την χώρα. Στην πράξη, οι Ουκρανοί αξιωματούχοι έχουν επιτρέψει στις γυναίκες να περάσουν ελεύθερα, αλλά έχουν απαγορεύσει στους περισσότερους άνδρες να κάνουν το ίδιο.

Ως αποτέλεσμα, από τα περίπου οκτώ εκατομμύρια πρόσφυγες που έχουν εγκαταλείψει την Ουκρανία [12], η συντριπτική πλειοψηφία είναι γυναίκες. Οι άνδρες που έχουν φύγει νόμιμα (επειδή, για παράδειγμα, έχουν τρία ή περισσότερα παιδιά), συχνά γίνονται αντικείμενο σεξιστικής γελοιοποίησης. Συνάδελφοί τους Ουκρανοί, άνδρες και γυναίκες, τους κατηγορούν τακτικά ότι είναι γυναίκες ή θηλυπρεπείς σε αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και κατάμουτρα. Οι άνδρες που εκτοπίστηκαν εντός της Ουκρανίας συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα με την ενοικίαση κατοικίας και την εύρεση εργασίας, καθώς οι ιδιοκτήτες και οι εργοδότες μπορεί να μην εμπιστεύονται τις στρατιωτικές τους απαλλαγές. Οι διαφυλικές γυναίκες, ιδίως εκείνες των οποίων τα νομικά έγγραφα δεν αντικατοπτρίζουν το φύλο τους, έχουν επίσης αντιμετωπίσει δυσκολίες όταν προσπαθούν να φύγουν από την Ουκρανία. Και παρόλο που οι ιστορίες των ρωσικών δυνάμεων που διαπράττουν βία με βάση το φύλο εναντίον Ουκρανών πολιτών και αιχμαλώτων πολέμου είναι πάμπολλες και συχνά επιβεβαιώνονται, κυκλοφορούν επίσης ιστορίες για παρόμοια εγκλήματα των ουκρανικών δυνάμεων εναντίον Ρώσων αιχμαλώτων πολέμου, αν και λίγες σε αριθμό και γενικά αναπόδεικτες. Αξιοσημείωτο είναι πάντως ότι οι ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις πασχίζουν να υπόσχονται ανθρώπινη μεταχείριση για όλους όσοι παραδίδονται. Υπόσχονται αυστηρή τήρηση των Συμβάσεων της Γενεύης, επιτρέποντας τη νομική βοήθεια από διεθνείς οργανισμούς και την επαφή με τις οικογένειές τους.

ΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ

Ενώ προωθούν την παρουσία των γυναικών στις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις, οι αξιωματούχοι και τα μέσα ενημέρωσης φαίνεται να επιθυμούν ιδιαίτερα να διαδίδουν εικόνες που τονίζουν την θηλυκότητα των γυναικών στρατιωτών. Οι γυναίκες στρατιώτες που παρουσιάζουν συχνά έχουν τα μακριά μαλλιά τους σε πλεξούδες, μακιγιάρονται, και παίρνουν γοητευτικές πόζες, ακόμη και αν κρατούν αντιαρματικό όπλο. Εν τω μεταξύ, οι γυναίκες στρατιώτες παραπονιούνται για ελλείψεις εξοπλισμού σε κατάλληλα μεγέθη και για έλλειψη πρόσβασης σε προγράμματα στρατιωτικής εκπαίδευσης και κατάρτισης.

Υπάρχουν επίσης μακροχρόνιες ενδείξεις για σεξουαλικές επιθέσεις και παρενοχλήσεις στις ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας. Μέχρι στιγμής, σύμφωνα με την Tamara Martsenyuk, μελετήτρια που εργάζεται στο πρόγραμμα υπεράσπισης Invisible Battalion, μια οργάνωση που καταγράφει την γυναικεία συμμετοχή στον ουκρανικό στρατό, έχουν υπάρξει μόλις δύο περιπτώσεις θυμάτων που έχουν επιδιώξει να δικαιωθούν για στρατιωτική σεξουαλική επίθεση μέσω του νομικού συστήματος της Ουκρανίας, γεγονός που αντικατοπτρίζει την δυσκολία να λάβουν σοβαρά υπόψη τους τέτοιου είδους καταγγελίες τόσο ο στρατός όσο και το δικαστικό σύστημα.

Πριν από την εισβολή του Φεβρουαρίου, ακτιβιστές συμπεριλαμβανομένου του Invisible Battalion και ορισμένοων από τους ξένους εταίρους της Ουκρανίας είχαν πείσει τους Ουκρανούς στρατιωτικούς αξιωματούχους να δημιουργήσουν ένα δίκτυο 400 και πλέον συμβούλων για θέματα που σχετίζονται με το φύλο. Τώρα, ωστόσο, σύμφωνα με έναν από αυτούς τους συμβούλους, ο οποίος μου μίλησε υπό τον όρο της ανωνυμίας, τα άτομα αυτά έχουν απομακρυνθεί ή παραγκωνιστεί.

Τούτου λεχθέντος, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Ουκρανοί στο σύνολό τους έχουν γίνει πιο φιλόξενοι απέναντι σε ένστολες γυναίκες και ΛΟΑΤΚΙ άτομα τα τελευταία τέσσερα χρόνια. Πράγματι, ορισμένοι στρατιώτες φορούν ένα σήμα που δημιουργήθηκε από και για τους ΛΟΑΤΚΙ στρατιώτες για να διακηρύξουν την ταυτότητά τους. Άλλοι, ωστόσο, δήλωσαν στους δημοσιογράφους ότι παραμένουν κρυμμένοι στις μονάδες τους, ενώ ορισμένα τρανσέξουαλ άτομα λένε ότι δεν μπόρεσαν να ενταχθούν στον στρατό επειδή αυτός δεν αναγνωρίζει το φύλο τους.

Παρόλο που το αφήγημα του Κιέβου για την ισότητα των φύλων αποτελεί ένδειξη προόδου, είναι απογοητευτικό το γεγονός ότι οι Ουκρανοί αξιωματούχοι έχουν ταυτόχρονα υπερβάλει για τον ρόλο των γυναικών στον στρατό και έχουν επιδείξει έλλειψη ανταπόκρισης στις ανάγκες των γυναικών στρατιωτών. Εάν η Ουκρανία δεν καταφέρει να κάνει τις ένοπλες δυνάμεις της πραγματικά φιλόξενες για τις γυναίκες και τους Ουκρανούς ΛΟΑΤΚΙ, θα χάσει τα ταλέντα τους, θα υποβάλει τους στρατιώτες εν υπηρεσία σε παρενόχληση και κακοποίηση, και θα υπονομεύσει μέρος της διεθνούς καλής θέλησης που έχει συγκεντρώσει με την πιο φεμινιστική της προσέγγιση. Για να πετύχει, ο ουκρανικός στρατός πρέπει να αντιμετωπίσει [13] τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι στρατιώτες όλων των φύλων, από τον ανεπαρκή εξοπλισμό μέχρι τις σεξουαλικές επιθέσεις, την διαταραχή του μετατραυματικού στρες και ως την κατάθλιψη.

Σίγουρα, οι Δυτικοί στρατοί αντιμετωπίζουν πολλές από τις ίδιες προκλήσεις και συζητήσεις. Η Ουκρανία, εξάλλου, βρίσκεται στη μέση ενός πολέμου για την επιβίωσή της [14]. Όμως για να δημιουργήσει έναν πραγματικά σύγχρονο στρατό, η Ουκρανία δεν χρειάζεται μόνο τα νεότερα όπλα αλλά και σύγχρονες προσεγγίσεις για την στρατολόγηση και την διατήρηση του καλύτερου προσωπικού. Μια ευαίσθητη προσέγγιση του θέματος του φύλου δεν είναι απλώς το σωστό˙ είναι ζωτικής σημασίας για το μέλλον της χώρας. Οι Ουκρανές γυναίκες που, εντός και εκτός στολής, αποτελούν σήμερα τον ακρογωνιαίο λίθο της αντίστασης της Ουκρανίας θα βρίσκονται στο επίκεντρο της προσπάθειας για την ανοικοδόμησή της αύριο. Εάν το Κίεβο συνδυάσει την ρητορική του με πράξεις, ο στρατός του μπορεί να αντανακλά την κοινωνία του, να ανταποδώσει στους ήρωές του, και να αποτελέσει φωτεινό πρότυπο για τον κόσμο.

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/ukraine/fighting-while-female

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition

Εμφάνιση άρθρου σε περισσότερες σελίδες

Πολεμώντας ούσα γυναίκα

Αναζήτηση

Δημοφιλή Άρθρα

Περιοχή Μελών