Η Ελλάδα από το δορυφορικό πρόγραμμα Helios-II στο CSO | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Η Ελλάδα από το δορυφορικό πρόγραμμα Helios-II στο CSO

Η ελληνογαλλική συνεργασία για τις ανάγκες του ΥΠΕΘΑ σε δορυφορικές αναγνωρίσεις
Περίληψη: 

Η Ελλάδα όχι μόνο καλύπτει σχεδόν το σύνολο των επιχειρησιακών της απαιτήσεων σχετικά με τις δορυφορικές δυνατότητες, αλλά έχει πια αποκτήσει μια ικανοποιητική υποδομή σε έμπειρο ανθρώπινο δυναμικό και κατάλληλο εξοπλισμό που επιτρέπει καλύτερα την κατανόηση και εκμετάλλευση των ευκαιριών που ανοίγονται μπροστά μας, μιας και το Διάστημα είναι πια καθημερινά στο προσκήνιο.

Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΛΟΒΟΣ είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στην Σχολή Ικάρων και Ταξίαρχος ε.α. της Πολεμικής Αεροπορίας. Το διάστημα 1991-2006 υπήρξε προϊστάμενος του Εθνικού Κέντρου Διαστημικών Εφαρμογών της Π.Α. και συμμετείχε στην διαχείριση των αναφερόμενων προγραμμάτων.

Η αναφορά του Γενικού Διευθυντή της Γενικής Διεύθυνσης Αμυντικών Εξοπλισμών και Επενδύσεων (ΓΔΑΕΕ/ ΥΠΕΘΑ ) τον Σεπτέμβριο 2022 ότι «Η ελληνογαλλική συνεργασία ξεκίνησε με το πρόγραμμα Helios το οποίο έχει ολοκληρωθεί επιτυχώς» και ότι «προχωρούν οι διαδικασίες για συμμετοχή στο πρόγραμμα CSO» [1], ήλθε να επιβεβαιώσει επίσημα αυτό που εκτιμούσαν οι ασχολούμενοι με το αναγνωριστικό δορυφορικό πρόγραμμα του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Το ΥΠΕΘΑ επέλεξε ορθολογικά να συνεχίσει την ελληνογαλλική συνεργασία στο Διάστημα συμμετέχοντας στο διάδοχο σύστημα του Helios-II, CSO (Composante Spatiale Optique).

24112022-1.jpg

O αναγνωριστικός δορυφόρος CSO-2 (2020) Πηγή: Airbus
----------------------------------------------------------------------

Η Ελλάδα συμμετείχε από το 2006 στο πρόγραμμα Helios-II, ως συνιδιοκτήτης ενός ποσοστού 2,5%, για το οποίο όμως, λόγω και της υφιστάμενης διαβάθμισής του ως απόρρητο, δεν υπάρχουν πολλές ειδικές αναφορές. Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, που και η υπόψιν αναφορά, που έγινε στο πλαίσιο του Thessaloniki Helexpo Forum με θέμα «Η διαστημική και αμυντική βιομηχανία / Νέες προοπτικές συνεργασίας Ελλάδας-Γαλλίας», δεν έλαβε μεγάλες διαστάσεις στον Τύπο.

Είχε προηγηθεί τον Ιανουάριο του 2022 η επίσκεψη του Γάλλου Αρχηγού ΓΕΕΘΑ και η υπογραφή με τον Έλληνα ομόλογό του κειμένου «Κατευθυντήριων Οδηγιών για την Αναβάθμιση της Ελληνογαλλικής Στρατιωτικής Συνεργασίας», σε εφαρμογή της πρόσφατης «Συμφωνίας για την Εγκαθίδρυση Στρατηγικής Εταιρικής Σχέσης για την Συνεργασία στην Άμυνα και την Ασφάλεια» που υπεγράφη μεταξύ των Κυβερνήσεων των δύο Χωρών. Ανάμεσα στις εξειδικεύσεις για την υλοποίηση της υπόψη Στρατιωτικής Συνεργασίας Ελλάδος – Γαλλίας περιλαμβάνεται και το Διάστημα, χωρίς άλλες πληροφορίες [2].

Το γαλλικό στρατιωτικό πρόγραμμα CSO θα διαδεχθεί το πρόγραμμα Helios-II, το οποίο έπαψε να λειτουργεί στις αρχές του 2022, μετά από μια μεγάλη χρονική διάρκεια λειτουργίας (ο πρώτος Helios-II εκτοξεύτηκε το 2004 και ο δεύτερος το 2009). Και οι δύο δορυφόροι είχαν σχεδιαστεί να λειτουργήσουν από 5-7 χρόνια. Το ΥΠΕΘΑ άρχισε να λειτουργεί τον επίγειο σταθμό λήψης του ΓΕΕΘΑ στην Τανάγρα το 2010, συνεπώς εκμεταλλεύτηκε το σύστημα πιο πολύ χρόνο από όσο είχε αρχικά εκτιμηθεί το 2004-2005 στο στάδιο των διαπραγματεύσεων. Στο μεσοδιάστημα μέχρι να ολοκληρωθούν οι απαιτούμενες αλλαγές στον επίγειο σταθμό, οι εθνικές ανάγκες καλύπτονται από εικόνες εμπορικών δορυφόρων.

Η σημασία του Helios-ΙΙ στην πληροφόρηση και λήψη αποφάσεων έγινε ευρύτερα γνωστή κατά την διάρκεια της διαχείρισης των κρίσεων του 2020, τόσο στον Έβρο όσο και στο Αιγαίο. Το νέο σύστημα CSO έχει καλύτερες προδιαγραφές και ικανότητες, και αναμένεται να συμβάλλει σε μεγαλύτερο ακόμα βαθμό στην υποστήριξη της εθνικής ασφάλειας της χώρας.

Η υπόψιν επιβεβαίωση δίνει αφορμή να γίνει μια ανασκόπηση της πορείας του αναγνωριστικού δορυφορικού προγράμματος του ΥΠΕΘΑ, οι ρίζες του οποίου πηγαίνουν πολλά χρόνια πίσω. Μέσω αυτής θα φανεί η όλη προσέγγιση η οποία επέτρεψε την οικοδόμηση και παγίωση αυτής της διακυβερνητικής στρατιωτικής συνεργασίας. Αυτή μπορεί να κατηγοριοποιηθεί στις ακόλουθες διακριτές φάσεις:

1.Η αποτυχημένη απόπειρα εκμετάλλευσης εικόνων του Helios-I (1998)
2.H υπογραφή του κειμένου των Κοινών Επιχειρησιακών Απαιτήσεων (2003)
3.Η συμμετοχή του ΥΠΕΘΑ στο Helios-II (2005-06)
4.Συμμετοχή στο Πολυεθνικό Διαστημικό Σύστημα Απεικόνισης (MUSIS, 2006)
5.Η συμμετοχή στο πρόγραμμα CSO.

Κρίνεται όμως σκόπιμο να προδιαγραφεί το πλαίσιο εντός του οποίου επιτεύχθηκε η Ελληνογαλλική συνεργασία στο Διάστημα. Το ΥΠΕΘΑ υπήρξε το πρώτο Υπουργείο και παραμένει ακόμα το μόνο που καθόρισε την Πολιτική του για το Διάστημα το 1995 (και επικαιροποιήθηκε το Νοέμβριο 2006). Σε ό,τι αφορά στο Διαστημικό πρόγραμμα που την υλοποιεί, για τον τομέα της παρατήρησης της γης από το Διάστημα, αυτό καθορίστηκε με την 9η/1999 απόφαση του Συμβουλίου Άμυνας (ΣΑΜ) για προμήθεια ενός επίγειου σταθμού λήψης εικόνων από εμπορικούς δορυφόρους με οπτικούς και RADAR αισθητήρες (ώστε να είναι δυνατή η λήψη εικόνων παντός καιρού και φωτός).

Ο φορέας που υποστήριζε το επιχειρησιακό έργο των Γενικών Επιτελείων (μέσω του ΓΕΕΘΑ) και άλλων εθνικών φορέων στον τομέα συλλογής πληροφοριών μέσω διαχείρισης (συλλογής-επεξεργασίας-φωτοερμηνείας-διανομής) δορυφορικών εικόνων καθώς και της συμμετοχής σε εθνική εκπροσώπηση σε σχετικές με την δορυφορική παρατήρηση επιτροπές της ΔΕΕ, ΟΗΕ, και ΝΑΤΟ, ήταν το Εθνικό Κέντρο Διαστημικών Εφαρμογών (ΕΚΔΕ) της Πολεμικής Αεροπορίας (βάσει της υπ. Αριθμ. 6 γνωμάτευση της 34ης/16-11-1995 συνεδρίασης του Συμβουλίου Αρχηγών Γενικών Επιτελείων).

Αν και το ΕΚΔΕ βασίστηκε αρχικά στην κάλυψη των απαιτήσεων των Γενικών Επιτελείων μέσω εικόνων εμπορικών δορυφόρων, σύντομα εμφανίστηκαν οι περιορισμοί των τελευταίων σε ό,τι αφορούσε την διαθεσιμότητα και την εμπιστευτικότητα των αιτημάτων. Για τον λόγο αυτό υπήρξε αναγκαία η διερεύνηση εναλλακτικών τρόπων. Πέραν της αυτονομίας, που δεν υπήρχε ως επιλογή στο κείμενο της Πολιτικής του 1995, η σύναψη διακρατικής συμφωνίας με μια από τις χώρες που διαθέτουν εθνικούς δορυφόρους, ήταν η εναλλακτική επιλογή.

Η ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΗ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΕΙΚΟΝΩΝ ΤΟΥ HELIOS-I (1998)

Η πρώτη συζήτηση για την εκμετάλλευση εικόνων του φωτοαναγνωριστικού δορυφόρου Helios-I έγινε στο Παρίσι μεταξύ επιτελών της ελληνικής και γαλλικής Πολεμικής Αεροπορίας το 1998. Είχε προηγηθεί η παροχή εικόνων από την Γαλλία στο Δορυφορικό Κέντρο (SatCen) της Δυτικοευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ, 1997-2001). Έλληνες αξιωματικοί του ΕΚΔΕ που είχαν τοποθετηθεί στο SatCen είχαν την δυνατότητα να εκτιμήσουν τις δυνατότητες που θα παρείχε στο ΥΠΕΘΑ η πρόσβαση σε αυτές.