Η σκληρή αλήθεια για τους μακροχρόνιους πολέμους

Όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο, λίγοι παρατηρητές φαντάζονταν ότι ο πόλεμος θα μαινόταν ακόμη και σήμερα. Οι Ρώσοι σχεδιαστές δεν υπολόγισαν την σθεναρή αντίσταση των ουκρανικών δυνάμεων, την ενθουσιώδη υποστήριξη που θα λάμβανε η Ουκρανία από την Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική, ή τις διάφορες ελλείψεις του δικού τους στρατού. Και οι δύο πλευρές έχουν πλέον οχυρωθεί και οι μάχες θα μπορούσαν να συνεχιστούν για μήνες, αν όχι για χρόνια.

Ο Ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, τραγουδά τον εθνικό ύμνο στην Χερσώνα, στην Ουκρανία, τον Νοέμβριο του 2022. Υπηρεσία Τύπου του Ουκρανού Προέδρου / Reuters
-------------------------------------------------

Γιατί συνεχίζεται αυτός ο πόλεμος; Οι περισσότερες συγκρούσεις είναι σύντομες. Τους τελευταίους δύο αιώνες, ο μέσος πόλεμος διήρκεσε μόλις τρεις με τέσσερις μήνες. Αυτή η συντομία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι ο πόλεμος είναι ο χειρότερος τρόπος επίλυσης πολιτικών διαφορών. Καθώς το κόστος της μάχης γίνεται εμφανές, οι αντίπαλοι συνήθως αναζητούν μια διευθέτηση.

Πολλοί πόλεμοι, βέβαια, διαρκούν περισσότερο. Ο συμβιβασμός αποτυγχάνει να υλοποιηθεί για τρεις βασικούς στρατηγικούς λόγους: όταν οι ηγέτες πιστεύουν ότι η ήττα απειλεί την ίδια την επιβίωσή τους, όταν οι ηγέτες δεν έχουν σαφή αίσθηση της δύναμής τους και της δύναμης του εχθρού τους, και όταν οι ηγέτες φοβούνται ότι ο αντίπαλός τους θα γίνει ισχυρότερος στο μέλλον. Στην Ουκρανία, όλες αυτές οι δυναμικές διατηρούν τον πόλεμο [2] να μαίνεται.

Αλλά αυτοί οι τρείς λόγοι λένε μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Ουσιαστικά, αυτός ο πόλεμος είναι επίσης ριζωμένος στην ιδεολογία. Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, αρνείται την εγκυρότητα της ουκρανικής ταυτότητας και κρατικής υπόστασης [3]. Οι γνώστες μιλούν για μια κυβέρνηση που στρεβλώνεται από την δική της παραπληροφόρηση, φανατική στην δέσμευσή της να καταλάβει εδάφη. Η Ουκρανία, από την πλευρά της, έχει κρατήσει ακλόνητα τα ιδανικά της. Οι ηγέτες και ο λαός της χώρας έχουν δείξει ότι δεν είναι πρόθυμοι να θυσιάσουν την ελευθερία ή την κυριαρχία τους στην ρωσική επιθετικότητα, όποιο κι αν είναι το τίμημα. Εκείνοι που συμπονούν με τόσο ένθερμες πεποιθήσεις τις περιγράφουν ως ακλόνητες αξίες. Οι σκεπτικιστές τις επικρίνουν ως αδιαλλαξία ή δόγμα. Όποιος κι αν είναι ο όρος, το συμπέρασμα είναι συχνά το ίδιο: η κάθε πλευρά απορρίπτει την realpolitik και μάχεται με βάση τις αρχές της.

Η Ρωσία και η Ουκρανία δεν είναι μοναδικές από αυτήν την άποψη, καθώς η ιδεολογική πεποίθηση εξηγεί πολλούς μακροχρόνιους πολέμους. Ειδικά οι Αμερικανοί θα πρέπει να αναγνωρίσουν το δικό τους επαναστατικό παρελθόν στην σύγκρουση πεποιθήσεων που διαιωνίζει τον πόλεμο στην Ουκρανία. Όλο και περισσότερες δημοκρατίες μοιάζουν επίσης με την Ουκρανία -όπου τα λαϊκά ιδεώδη καθιστούν ορισμένους συμβιβασμούς απεχθείς- και αυτή η αδιαλλαξία βρίσκεται πίσω από πολλούς από τους πολέμους της Δύσης στον 21ο αιώνα, συμπεριλαμβανομένων των εισβολών στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Σπάνια αναγνωρίζεται, αλλά οι αρχές και οι αξίες που είναι στενά προσκολλημένες σε αυτές καθιστούν την ειρήνη συχνά άπιαστη. Ο πόλεμος στην Ουκρανία [4] είναι απλώς το πιο πρόσφατο παράδειγμα ενός αγώνα που συνεχίζεται όχι μόνο λόγω στρατηγικών διλημμάτων, αλλά επειδή και οι δύο πλευρές βρίσκουν την ιδέα της διευθέτησης αποκρουστική.

ΓΙΑΤΊ ΜΕΡΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΔΕΝ ΤΕΛΕΙΩΝΟΥΝ

Οι πόλεμοι αρχίζουν και συνεχίζονται όταν οι ηγέτες πιστεύουν ότι μπορούν να εξασφαλίσουν ένα καλύτερο αποτέλεσμα με μάχες αντί με την κανονική πολιτική. Οι χώρες διεξάγουν μακροχρόνιους πολέμους για τρεις τουλάχιστον υπολογισμένους λόγους. Πρώτον, οι ηγέτες που φοβούνται για την επιβίωσή τους παραμένουν στο πεδίο της μάχης. Αν ο Πούτιν [5] πιστεύει ότι η ήττα θα μπορούσε να τερματίσει το καθεστώς του, έχει κίνητρο να συνεχίσει να πολεμά, όποιες κι αν είναι οι συνέπειες για τους Ρώσους.

Δεύτερον, οι πόλεμοι επιμένουν σε συνθήκες αβεβαιότητας -για παράδειγμα, όταν και οι δύο πλευρές έχουν μόνο μια ασαφή αίσθηση της σχετικής τους ισχύος ή όταν υποτιμούν τις επιζήμιες συνέπειες της σύγκρουσης. Σε πολλές περιπτώσεις, λίγοι μήνες μάχης αποσαφηνίζουν την κατάσταση. Η μάχη αποκαλύπτει την ισχύ και την αποφασιστικότητα κάθε πλευράς και ξεκαθαρίζει τις λανθασμένες αντιλήψεις. Οι αντίπαλοι βρίσκουν έναν τρόπο να τερματίσουν τον πόλεμο, καταλήγοντας σε μια συμφωνία που αντικατοπτρίζει την ορατή πλέον ισορροπία δυνάμεων. Οι περισσότεροι πόλεμοι, ως αποτέλεσμα, είναι σύντομοι.

Αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις, η ομίχλη του πολέμου διαλύεται αργά. Πάρτε την τρέχουσα κατάσταση στην Ουκρανία. Οι ουκρανικές δυνάμεις έχουν ξεπεράσει τις προσδοκίες όλων, αλλά παραμένει ασαφές αν μπορούν να εκδιώξουν τα ρωσικά στρατεύματα από την χώρα. Ένας κρύος χειμώνας θα μπορούσε να διαβρώσει την προθυμία [6] της Ευρώπης να συνεχίσει να παρέχει κεφάλαια και όπλα στην Ουκρανία. Και οι επιπτώσεις στο πεδίο της μάχης από την μερική επιστράτευση της Ρωσίας [7] τον Σεπτέμβριο θα φανούν μόνο σε μήνες από τώρα. Εν μέσω τέτοιων επίμονων αβεβαιοτήτων, οι αντίπαλοι μπορεί να δυσκολευτούν περισσότερο να συνάψουν μια ειρηνευτική συμφωνία.