Η σκληρή αλήθεια για τους μακροχρόνιους πολέμους

Τέλος, ορισμένοι πολιτικοί επιστήμονες και ιστορικοί υποστηρίζουν ότι κάθε μακροχρόνιος πόλεμος έχει στην καρδιά του ένα «πρόβλημα δέσμευσης» (commitment problems) -δηλαδή την αδυναμία της μιας ή και των δύο πλευρών να δεσμευτούν αξιόπιστα σε μια ειρηνευτική συμφωνία λόγω των αναμενόμενων αλλαγών στην ισορροπία δυνάμεων. Κάποιοι το αποκαλούν αυτό Παγίδα του Θουκυδίδη ή «προληπτικό πόλεμο»: η μια πλευρά εξαπολύει μια επίθεση για να κλειδώσει την τρέχουσα ισορροπία δυνάμεων πριν αυτή χαθεί. Από την προσπάθεια της Γερμανίας να αποτρέψει την άνοδο της Ρωσίας το 1914 έως την επιθυμία των Ηνωμένων Πολιτειών να εμποδίσουν το Ιράκ [8] να γίνει πυρηνική δύναμη το 2003, τα προβλήματα δέσμευσης οδηγούν πολλούς μεγάλους πολέμους. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι συμφωνίες μπορεί να διαλυθούν πριν καν συναφθούν.

Με μια πρώτη ματιά, ο πόλεμος στην Ουκρανία φαίνεται να είναι γεμάτος προβλήματα δέσμευσης. Κάθε φορά που ένας Ευρωπαίος ηγέτης ή ένας Αμερικανός στρατηγός προτείνει ότι ήρθε η ώρα να συμβιβαστούν [9] με την Ρωσία, οι Ουκρανοί, και οι σύμμαχοί τους ανταπαντούν ότι ο Πούτιν είναι εκείνος που δεν μπορεί να δεσμευτεί αξιόπιστα σε μια συμφωνία. Το Κρεμλίνο είναι αποφασισμένο να κερδίσει εδάφη, λένε, και ο ηγέτης του είναι πολιτικά και ιδεολογικά εγκλωβισμένος στους πολεμικούς στόχους του. Αν συμβιβαστούν τώρα, προειδοποιούν οι Ουκρανοί, η Ρωσία απλώς θα ανασυνταχθεί και θα επιτεθεί ξανά. Οι Ουκρανοί, εξάλλου, δεν έχουν καμία διάθεση να συμβιβαστούν με τον καταπιεστή τους. Ακόμα και αν η Μόσχα μπορούσε να πείσει έναν Ουκρανό διαπραγματευτή να συμφωνήσει σε κατάπαυση του πυρός, οι πιθανότητες να δεχτεί το ουκρανικό κοινό ή το ουκρανικό κοινοβούλιο ακόμα και την παραμικρή απώλεια ανθρώπων ή εδαφών είναι ελάχιστες. Μια λαϊκή αντίδραση θα κατέστρεφε οποιαδήποτε διαπραγματευόμενη συμφωνία.

Ωστόσο, ούτε η αποφασιστικότητα της Ρωσίας ούτε εκείνη της Ουκρανίας αποτελούν παραδοσιακά προβλήματα δέσμευσης που απορρέουν από στρατηγικούς υπολογισμούς και αντιλήψεις για μετατοπίσεις ισχύος. Αντίθετα, επουσιώδεις δυνάμεις δυσχεραίνουν μια συμφωνία. Οι αρχές και οι εμμονές των Ουκρανών και των Ρώσων ηγετών τροφοδοτούν την σύγκρουση. Δεν υπάρχει επικείμενη συμφωνία επειδή και οι δύο πλευρές προτιμούν την μάχη από την παραχώρηση.

ΖΗΛΟΣ ΚΑΙ ΣΚΟΠΟΣ

Η σθεναρή αντίσταση της Ουκρανίας [10] σε κάθε πρόταση συμβιβασμού δεν είναι ασυνήθιστη. Η ίδια αδιαλλαξία επαναλαμβάνεται σε όλη την ιστορία όποτε αποικισμένοι και καταπιεσμένοι λαοί αποφασίζουν να αγωνιστούν για την ελευθερία τους ενάντια σε όλες τις αντιξοότητες. Απορρίπτουν την υποταγή για πολλούς λόγους, συμπεριλαμβανομένου ενός μείγματος οργής και αρχών. Οι υποχωρήσεις –[απέναντι] στον ιμπεριαλισμό, στην κυριαρχία- είναι απλά απεχθείς, ακόμη και για τους αδύναμους. Όπως έγραψε ο αντιαποικιοκρατικός πολιτικός φιλόσοφος, Frantz Fanon, στο κλασικό έργο του το 1961, The Wretched of the Earth, «εξεγερθήκαμε απλώς επειδή, για πολλούς λόγους, δεν μπορούμε πλέον να αναπνεύσουμε».

Οι παραλληλισμοί μεταξύ της ουκρανικής αντίστασης και της επανάστασης των Ηνωμένων Πολιτειών είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακοί. Τότε, όπως και τώρα, μια υπερδύναμη ήλπιζε να ενισχύσει τον έλεγχό της πάνω σε μια ασθενέστερη οντότητα. Στις δεκαετίες του 1760 και του 1770, η Μεγάλη Βρετανία προσπάθησε ξανά και ξανά να περιορίσει την αυτονομία των 13 αποικιών. Οι βρετανικές δυνάμεις ήταν στρατιωτικά ανώτερες και οι άποικοι δεν είχαν επίσημους συμμάχους. Αναμφισβήτητα, η μερική κυριαρχία και η αύξηση των φόρων ήταν η καλύτερη δυνατή συμφωνία που θα μπορούσαν να ζητήσουν οι άποικοι από τον ηγεμόνα. Παρόλα αυτά, πολλοί Αμερικανοί απέρριψαν αυτήν την συμφωνία. Γιατί; Σε μια επιστολή του προς τον Τόμας Τζέφερσον το 1815, ο Τζον Άνταμς έγραψε ότι η πραγματική επανάσταση συνέβη στα «μυαλά του λαού». Αυτό έγινε, έγραψε, «κατά την διάρκεια 15 ετών προτού χυθεί έστω και μια σταγόνα αίματος στο Λέξινγκτον». Έγινε, παρατήρησε λίγα χρόνια αργότερα, μέσω μιας «ριζικής αλλαγής στις αρχές, τις απόψεις, τα αισθήματα, και τα συναισθήματα» των αποίκων. Για πολλούς, ο συμβιβασμός σε αυτές τις αρχές με το να υποχωρήσουν σε έναν Βρετανό βασιλιά ήταν εκτός συζήτησης. Στην Ουκρανία, η αυτονομία της οποίας βάλλεται εδώ και σχεδόν μια δεκαετία από τον Πούτιν [11], έχει αναδειχθεί μια παρόμοια αποφασιστικότητα. Πολλοί Ουκρανοί αρνούνται για λόγους αρχής να αποδεχθούν τις ρωσικές διεκδικήσεις στην γη τους ή να λυγίσουν μπροστά στην ρωσική επιθετικότητα -ιδιαίτερα όταν αυτό σημαίνει να αφήσουν συμπατριώτες τους στην άλλη πλευρά.

Υπάρχουν επίσης παραλληλισμοί με μια παλιά, τώρα παραμελημένη πλέον ιδέα στη μελέτη του πολέμου: «αδιαιρετότητα» (indivisibility), ή αλλιώς ένα αντικείμενο, ένας τόπος, ή ένα σύνολο αρχών που οι άνθρωποι πείθουν τους εαυτούς τους ότι δεν μπορούν να διαιρεθούν ή να διακυβευθούν με οποιονδήποτε τρόπο. Ορισμένοι μελετητές χρησιμοποίησαν την έννοια για να εξηγήσουν γιατί οι ιεροί τόποι και οι εθνικές πατρίδες μπορούν να προκαλέσουν μακροχρόνιους και διχαστικούς πολέμους. Άλλοι την απέρριψαν ως μια εξειδικευμένη εξήγηση για μια στενή κατηγορία συγκρούσεων, και οι αδιαιρετότητες απομακρύνθηκαν από την ακαδημαϊκή προσοχή. Η έννοια είναι ισχυρή, ωστόσο, και εφαρμόσιμη σε ένα ευρύ φάσμα συγκρούσεων. Όταν οι γενναίοι μαχητές στην Ουκρανία ή οι αντι-ιμπεριαλιστές επαναστάτες στην αποικιοκρατική Αμερική και στις ευρωπαϊκές αποικίες στην Αφρική [12] αρνήθηκαν να παραχωρήσουν ελευθερίες, ήταν επειδή θεώρησαν τα ανταλλάγματα πολύ δαπανηρά. Μια ριζική αλλαγή στις αρχές και στο λαϊκό αίσθημα καθιστούσε την παράδοση της γης και της ελευθερίας πολιτικά ανέφικτη.