Ο πόλεμος του Πούτιν με την ιστορία

Το βράδυ της 21ης Φεβρουαρίου 2022, τρεις ημέρες προτού οι ρωσικές δυνάμεις ξεκινήσουν τη μεγαλύτερη χερσαία εισβολή στην ευρωπαϊκή ήπειρο από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν [2], έκανε μια οργισμένη τηλεοπτική ομιλία. Σε αυτήν, εξέφρασε γνωστά παράπονα για την επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά, την υποτιθέμενη ουκρανική επιθετικότητα, και την παρουσία Δυτικών πυραύλων στα σύνορα της Ρωσίας. Αλλά το μεγαλύτερο μέρος του εξάψαλμού του ήταν αφιερωμένο σε κάτι άλλο: την ουκρανική ιστορία. «Η Ουκρανία δεν είναι απλώς μια γειτονική χώρα για εμάς», είπε ο Πούτιν. «Είναι απαράγραπτο μέρος της ιστορίας, του πολιτισμού, και του πνευματικού χώρου μας». Τα σύνορα της Ουκρανίας, υποστήριξε, δεν έχουν άλλο νόημα από το να σηματοδοτούν μια πρώην διοικητική διαίρεση της Σοβιετικής Ένωσης: «Η σύγχρονη Ουκρανία δημιουργήθηκε εξ ολοκλήρου από την Ρωσία».

Kotryna Zukauskaite
--------------------------------------------------------------

Σε πολλά Δυτικά αυτιά, οι ιστορικοί ισχυρισμοί του Πούτιν ακούγονταν παράξενοι. Είχαν όμως κάτι παραπάνω από περιστασιακή σημασία. Μακράν του να είναι μια καινοτομία της τρέχουσας κρίσης, το επιχείρημα του Πούτιν ότι η Ουκρανία ήταν πάντα ένα και το αυτό με την Ρωσία και ότι αποικίστηκε βίαια από τις Δυτικές δυνάμεις, ήταν εδώ και καιρό καθοριστικό μέρος της κοσμοθεωρίας του. Ήδη κατά την λαϊκή εξέγερση της Μαϊντάν στο Κίεβο το 2013–14, ο Πούτιν ισχυρίστηκε ότι οι άνθρωποι που ηγούνταν των τεράστιων διαδηλώσεων ήταν fashisti (φασίστες) που υποστηρίζονταν από την Δύση και προσπαθούσαν να ξεριζώσουν την Ουκρανία από τις ιστορικές της ρίζες. (Στην πραγματικότητα, οι διαδηλώσεις αιφνιδίασαν την Δύση, και παρόλο που περιελάμβαναν μια ακροδεξιά παρυφή, δεν επρόκειτο περί φασιστικής κατάληψης). Και τον Ιούλιο του 2021, πολύ πριν από την συγκέντρωση ρωσικών στρατευμάτων στα ουκρανικά σύνορα, το Κρεμλίνο δημοσίευσε ένα δοκίμιο 7.000 λέξεων κάτω από το όνομα του Πούτιν, με τίτλο «Σχετικά με την ιστορική ενότητα Ρώσων και Ουκρανών». Τόσο η Ρωσία όσο και η Ουκρανία, υποστήριξε, δεν έχουν μόνο κοινές ρίζες στην γλώσσα και την πίστη αλλά και ένα κοινό ιστορικό πεπρωμένο. Από την δημοσίευσή του, το δοκίμιο έχει γίνει μέρος του απαιτούμενου προγράμματος σπουδών όλων των στρατιωτικών στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που πολεμούν στον τρέχοντα πόλεμο. Σύμφωνα με την λογική του Πούτιν, όλες οι διαιρέσεις μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας είναι έργο των Δυτικών δυνάμεων. Από την Πολωνία τον 16ο αιώνα μέχρι την Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία τον 19ο αιώνα και τους Ναζί στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, έχουν κατά καιρούς εξαναγκάσει την Ουκρανία ή την έχουν παρασύρει. Σε αυτό το ανάγνωσμα, η φιλοδυτική προοπτική του Κιέβου την τελευταία δεκαετία είναι μόνο η τελευταία μορφή εξωτερικής παρέμβασης —αυτή την φορά από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες— με στόχο να διχάσουν την Ρωσία εναντίον του εαυτού της. Η «αναγκαστική αλλαγή ταυτότητας» της Ουκρανίας, έγραψε ο Πούτιν, «είναι συγκρίσιμη με την χρήση όπλων μαζικής καταστροφής εναντίον μας». Κατά την έννοια του Πούτιν, το «εμείς» περιλάμβανε τους Ουκρανούς. Οι Ουκρανοί και η Ουκρανία, με άλλα λόγια, δεν είναι απλώς φυσικό τμήμα της Ρωσίας˙ δεν υπάρχουν καν στην πραγματικότητα.

Μια παραλλαγή του θέματος «Η Ουκρανία δεν υπάρχει πραγματικά» είναι ο ισχυρισμός του Κρεμλίνου ότι η Ουκρανία είναι μια προκαθορισμένη αποτυχία. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη -που αντηχεί εδώ και πολύ καιρό με μια πιο περίπλοκη μορφή από Δυτικούς σχολιαστές- χάρη στην γεωγραφία και την πολιτική ιστορία της, η Ουκρανία ήταν πάντα προορισμένη να διαλυθεί από εσωτερική διαίρεση ή να διαλυθεί από πιο ισχυρούς γείτονες. Αυτό ήταν το βασικό αφήγημα της προπαγάνδας του Πούτιν την τελευταία φορά που εισέβαλε στην Ουκρανία, όταν άρπαξε την Κριμαία [3] και τη Ντονμπάς μετά τις διαδηλώσεις της Μαϊντάν στο Κίεβο. Στην συνέχεια, τα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι η Ουκρανία ήταν ένα αποτυχημένο κράτος που καταλήφθηκε από μια νεοναζιστική χούντα και ότι οι ρωσικές δυνάμεις επέβαιναν για να την διασώσουν. Ο στενός σύμβουλος του Πούτιν που διηύθυνε όλη αυτή την προπαγάνδα, ο σωματοφύλακας που έγινε στρατηγός, Vladislav Surkov, επανέλαβε το θέμα σε μια συνέντευξή του στους Financial Times πέρυσι. Η Ουκρανία, είπε, χρησιμοποιώντας μια περίεργη αναλογία, ήταν σαν τον «μαλακό ιστό» ανάμεσα σε δύο οστά, τα οποία, μέχρι να κοπούν, θα τρίβονταν οδυνηρά μεταξύ τους. (Με τους Ρώσους δημοσιογράφους, ήταν πιο ευθύς: η «μόνη μέθοδος που έχει αποδειχθεί ιστορικά αποτελεσματική στην Ουκρανία», είπε, είναι «ο εξαναγκασμός σε αδελφικές σχέσεις»).