Η επιδημία δυσπιστίας στην Κίνα

Η Κίνα βίωσε μια μνημειώδη αναταραχή στα τέλη του 2022. Για τρία χρόνια, ο Κινέζος πρόεδρος, Σι Τζινπίνγκ, διεξήγαγε αυτό που ονόμασε «πόλεμο του λαού κατά της COVID-19», μια ασυμβίβαστη εκστρατεία για την πρόληψη της εξάπλωσης των λοιμώξεων από την COVID-19 που αποτέλεσε ταυτόχρονα εθνικιστική κραυγή συσπείρωσης και σύμβολο της κινεζικής υπερηφάνειας. Εκείνη την περίοδο, η κυβέρνησή του υπέβαλε τους πολίτες σε έντονη ψηφιακή επιτήρηση, συχνά σκληρές απαγορεύσεις κυκλοφορίας (lockdown), και την συνεχή απειλή να οδηγηθούν σε εγκαταστάσεις καραντίνας σε περίπτωση θετικού τεστ. Αυτά τα μέτρα είχαν ως αποτέλεσμα να αποτραπούν στην Κίνα επιδημίες στην κλίμακα που εμφανίστηκαν σε άλλες χώρες, όπως η γειτονική Ινδία ή οι Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά η πολιτική αποδείχθηκε μη βιώσιμη λόγω του υπερβολικού ζήλου της εφαρμογής της και της ασυγκράτητης μεταδοτικότητας της παραλλαγής Omicron. Στις αρχές Δεκεμβρίου του 2022, μετά από μια σειρά από ασυνήθεις δημόσιες διαδηλώσεις και συνεχιζόμενη οικονομική πίεση στις τοπικές κυβερνήσεις που είναι υπεύθυνες για την διαχείριση των τεστ COVID-19, το Πεκίνο ξαφνικά εγκατέλειψε την πολιτική της «μηδενικής COVID» και άφησε τον ιό να βρίσκεται εκτός ελέγχου.

Στο τμήμα επειγόντων περιστατικών ενός νοσοκομείου στην Chengdu, στην Κίνα, τον Δεκέμβριο του 2022. Tingshu Wang / Reuters
-------------------------------------------------

Το κόστος αυτής της απόφασης για την δημόσια υγεία είναι ζοφερό. Τα στατιστικά στοιχεία της κυβέρνησης στην Κίνα είναι διαβοήτως αναξιόπιστα, αλλά οι καλύτερες ανεπίσημες εκτιμήσεις τοποθετούν τον αριθμό των νέων μολύνσεων σε περίπου ένα εκατομμύριο την ημέρα. Ο ιός είναι τόσο ανεξέλεγκτος που, σύμφωνα με την βρετανική εφημερίδα, The Guardian, σχεδόν το 90% των κατοίκων της επαρχίας Χενάν (ένα άθροισμα μεγαλύτερο από τον συνολικό πληθυσμό της Γερμανίας) έχουν πλέον μολυνθεί από την COVID-19. Τα χαμηλά ποσοστά εμβολιασμού ιδίως μεταξύ των ηλικιωμένων αναμένεται να συμβάλουν σε υψηλούς αριθμούς θανάτων. Οι επίσημοι αριθμοί θανάτων παραμένουν χαμηλοί, αλλά βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με υπερπλήρη κρεματόρια σε μεγάλες πόλεις προσφέρουν ματιές σε μια πιο ζοφερή αλήθεια. Ακόμη χειρότερα, ορδές μεταναστών εργατών αναμένεται να ταξιδέψουν πίσω σε αγροτικά χωριά στα τέλη Ιανουαρίου για τον εορτασμό του Σεληνιακού Νέου Έτους, κάτι που πιθανότατα θα εκτοξεύσει τα ποσοστά μόλυνσης στην ύπαιθρο. Οι αγροτικές περιοχές δεν έχουν τους ίδιους πόρους υγειονομικής περίθαλψης με τις μεγάλες πόλεις, επομένως ένα επερχόμενο κύμα COVID-19 θα πλήξει σκληρά τον αγροτικό πληθυσμό -οι ειδικοί υπολόγισαν ότι η Κίνα θα δει 25.000 θανάτους την ημέρα στα τέλη Ιανουαρίου.

Θα πάρει λίγο χρόνο για να γίνει σαφές το πολιτικό κόστος της απόφασης του Σι. Τα επόμενα χρόνια, η κινεζική οικονομία ίσως να ανακάμψει και ο Σι να διαχειριστεί ακόμη και μια προσέγγιση με την Δύση, αλλά το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα θα μπορούσε ακόμα να πληρώσει για την κακή διαχείριση της πανδημίας.

Η δραστική αναστροφή για την COVID-19 είναι πολύ ασυνήθιστη για το ΚΚΚ. Αν και δεν θα μπορούσε ποτέ να χαρακτηριστεί δημοκρατικό, το κόμμα ενδιαφέρεται πολύ για το πώς το αντιλαμβάνονται οι πολίτες. Οι Κινέζοι ηγέτες επιδιώκουν να ενισχύσουν την κυβερνητική νομιμοποίηση του κόμματος επενδύοντας στην προπαγάνδα, εξηγώντας την ιδεολογία του κόμματος, και δείχνοντας πώς το κράτος ανταποκρίνεται στις ανάγκες του λαού. Το κάνουν επειδή βασίζονται στην σιωπηρή συναίνεση και ακόμη και στην ηθελημένη συμμετοχή της κοινωνίας για να διατηρήσουν την εξουσία τους και να εφαρμόσουν τις πολιτικές τους. Η σαρωτική ανατροπή των πολιτικών μηδενικής COVID-19 ίσως να ηρεμήσει ορισμένους από τους οργισμένους διαδηλωτές που βγήκαν στους δρόμους για να απορρίψουν τα μέτρα καραντίνας τον Νοέμβριο, αλλά η ανησυχία και η διαφωνία έχουν αυξηθεί. Η εμπιστοσύνη του κοινού στο κόμμα διαβρώνεται. Τρία χρόνια μηδενικής COVID [2] -και καμία σημαντική ώθηση για τον εμβολιασμό του πληθυσμού- έχουν αφήσει την Κίνα απροετοίμαστη για το τι πρόκειται να ακολουθήσει, με εκατομμύρια ανθρώπους να είναι ευάλωτοι στον μανιώδη ιό. Ο Σι οδηγεί την Κίνα σε ένα άγνωστο μονοπάτι -αυτό που μπορεί να κοστίσει ακριβά στο κόμμα την ικανότητά του να κυβερνήσει.

ΣΤΡΟΦΗ 180 ΜΟΙΡΩΝ

Οι αρχές σηματοδότησαν την εγκατάλειψη της μηδενικής COVID μέσω μιας αξιοσημείωτης αλλαγής στην κρατική προπαγάνδα. Το σύνθημα «Γίνε ο πρώτος υπεύθυνος για την υγεία σου» είναι πλέον πανταχού παρόν. Κινεζικές διασημότητες βγήκαν στην εθνική τηλεόραση για να πείσουν το κοινό ότι η παραλλαγή Omicron της COVID-19, που τώρα είναι αχαλίνωτη στην Κίνα, δεν προκαλεί ανησυχία. Οι αρχές αφαίρεσαν την λέξη «πνευμονία» από την επίσημη περιγραφή της λοίμωξης COVID-19, ωσάν η μη αναφορά μιας πιθανής συνέπειας του ιού θα συγκάλυπτε την απειλή που θέτει ο ιός. Υπό τους αυστηρούς περιορισμούς της μηδενικής COVID, οι Αρχές θα συγκέντρωναν όποιον βρισκόταν θετικός και θα τον μετέφεραν σε μακρινές εγκαταστάσεις καραντίνας. Τώρα, οι Αρχές δεν ταξινομούν πλέον τα ασυμπτωματικά άτομα ως ασθενείς με COVID-19. Αντίθετα, αυτοί οι ασθενείς καλούνται να τεθούν σε καραντίνα στο σπίτι. Πριν από την άρση της μηδενικής COVID [3], οι Κινέζοι πολίτες έπρεπε συνήθως να παρατάσσονται σε ουρές σε χώρους ελέγχου -μερικές φορές αργά το βράδυ και νωρίς το πρωί- για να προμηθευτούν τα αρνητικά αποτελέσματα των εξετάσεων που απαιτούνται για την είσοδο σε δημόσιους χώρους. Εν μία νυκτί, οι περισσότεροι σταθμοί ελέγχου αποσυναρμολογήθηκαν. Το κράτος άφησε τους ανθρώπους να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους.

Ορισμένοι είναι ολοένα και πιο απελπισμένοι. Σοβαρές ελλείψεις ιατρικών πόρων είναι πλέον εμφανείς σε όλη την χώρα˙ οι άνθρωποι αγωνίζονται να βρουν παυσίπονα και κοινά φάρμακα για την γρίπη στα φαρμακεία. Πολλοί έχουν καταφύγει στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική ως υποκατάστατο των συμβατικών θεραπειών. Άλλοι είναι πιο τυχεροί. Οι πλούσιοι και όσοι έχουν διασυνδέσεις στο Χονγκ Κονγκ ή στο Μακάο κατάφεραν να εξασφαλίσουν σπάνια φάρμακα και εμβόλια μορφής messenger RNA (mRNA) που παραμένουν απρόσιτα για το ευρύ κοινό στην ηπειρωτική Κίνα. Σε μια δήθεν κομμουνιστική χώρα, η τρέχουσα κρίση υγείας υπογραμμίζει την ανισότητα μεταξύ των εχόντων και των μη εχόντων.

Το καθεστώς μηδενικής COVID-19 που έχει πλέον εγκαταλειφθεί προστάτευσε τα νοσοκομεία από την επίθεση του ιού, σχεδόν εξ ολοκλήρου˙ οποιοσδήποτε ήθελε να έχει πρόσβαση σε νοσοκομειακή περίθαλψη έπρεπε να δώσει ένα αρνητικό αποτέλεσμα της εξέτασης PCR, ένα εμπόδιο που κατέληξε να αρνείται την έγκαιρη θεραπεία σε πολλές έγκυες γυναίκες και άρρωστους ηλικιωμένους. Αντί να στηρίζεται στο ιατρικό προσωπικό, η ωμή προσέγγιση της Κίνας για τον περιορισμό της εξάπλωσης της COVID-19 εξαρτιόταν από την κινητοποίηση πόρων εκτός του επίσημου νοσοκομειακού συστήματος για την καταπολέμηση του ιού με τον πιο πρωτόγονο τρόπο. Ο τεράστιος μηχανισμός λαϊκής βάσης της κυβέρνησης συγκέντρωσε εκατομμύρια ανθρώπους για να επωμιστούν την καθημερινή ευθύνη της χορήγησης τεστ για την COVID-19, ανάγκασε τους ανθρώπους σε εγκλεισμό επιβάλλοντας καραντίνες σε οικιστικά συγκροτήματα, και έστειλε τους μολυσμένους σε αυτοσχέδιες εγκαταστάσεις καραντίνας. Ένας επίσημος υπολογισμός υποδηλώνει ότι 4,9 εκατομμύρια κομματικές οργανώσεις βάσης συμμετείχαν στην προσπάθεια, η οποία είχε κινητοποιήσει πάνω από τέσσερα εκατομμύρια κοινοτικούς εργαζόμενους σε 650.000 αστικές και αγροτικές κοινότητες σε όλη την χώρα στον αγώνα κατά της COVID-19. Από την εγκατάλειψη της μηδενικής COVID, οι Αρχές έχουν απολύσει πολλούς από τους εργαζομένους που προσλήφθηκαν για να επιβάλουν κοινοτικά μέτρα lockdown.

Σε άλλες χώρες, εκπαιδευμένοι επαγγελματίες ιατροί συνήθως εκτελούσαν το καθήκον της καταπολέμησης του ιού. Αυτό δεν συνέβη στην Κίνα. Η ικανότητα του κόμματος-κράτους να κινητοποιεί εργάτες και εθελοντές βάσης σε τόσο μαζική κλίμακα απέδειξε την δεξιότητα αυτού που ονόμασα «καθημερινή κρατική εξουσία» -την ικανότητά του να διεισδύει στην κοινωνία και να συγκεντρώνει ανθρώπους για να εφαρμόζουν καθημερινές κρατικές πολιτικές. Αυτό το είδος εξουσίας, με βασικές ευθύνες που ανατέθηκαν σε μια πρόθυμη κοινωνία, επέτρεψε στην Κίνα να επιβάλει μηδενική COVID για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η απότομη αναστροφή του Σι έχει πλημμυρίσει τα νοσοκομεία -τα οποία, όπως ήταν αναμενόμενο, ήταν απροετοίμαστα για την ξαφνική αύξηση της ζήτησης για ιατρική περίθαλψη και αναγκάστηκαν να διώχνουν ασθενείς. Γιατροί, νοσηλευτές, και άλλο ιατρικό προσωπικό αρρωσταίνουν, οδηγώντας σε ελλείψεις προσωπικού. Οι κλίνες ΜΕΘ είναι ελλιπείς, με την κατάσταση πιο οξεία στις αγροτικές περιοχές όπου οι ιατρικοί πόροι είναι αδύναμοι σε σύγκριση με ό,τι είναι διαθέσιμο σε μητροπολιτικές περιοχές που χρηματοδοτούνται καλύτερα από το αποκεντρωμένο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης της Κίνας.

ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ

Ο δημόσιος θυμός και η ανησυχία του κοινού είναι εμφανείς. Πολλοί Κινέζοι πολίτες εξακολουθούν να υποφέρουν από την ψυχική εξάντληση τριών ετών διαλείπουσας καραντίνας. Ορισμένοι δημόσιοι διανοούμενοι ζήτησαν από το κόμμα ακόμα και μια συγγνώμη για το συλλογικό τραύμα που προκλήθηκε από τις πολιτικές μηδενικής COVID-19. Η ξαφνική εγκατάλειψη των περιορισμών έχει δημιουργήσει περαιτέρω παράπονα, με το κοινό να εξοργίζεται από άδεια ράφια στα φαρμακεία, απρόσιτη νοσοκομειακή περίθαλψη, μεγάλες λίστες αναμονής στα κρεματόρια, έλλειψη αξιόπιστων πληροφοριών από το κράτος, και αντιφατική επίσημη ρητορική που προσβάλλει τη νοημοσύνη τους.

Σίγουρα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες χώρες υπέστησαν παρόμοια σοκ στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψής τους και είδαν αυξανόμενη κοινωνική δυσαρέσκεια στην κορύφωση της πανδημίας. Αλλά οι αυξανόμενες πιέσεις στο κινεζικό σύστημα ακολουθούν τις έντονες πιέσεις τριών μακρών ετών ασφυκτικών περιορισμών. Πολλοί πολίτες έχουν φτάσει στα όριά τους. Τα πρώτα ορατά σημάδια διαφωνίας εμφανίστηκαν κατά την διάρκεια ενός άσχημα διαχειρισμένου lockdown στην Σαγκάη στις αρχές του καλοκαιριού του 2022, όταν εξαγριωμένοι πολίτες μπήκαν στο Διαδίκτυο για να εκτονώσουν τον θυμό τους. Λίγους μήνες αργότερα, τον Νοέμβριο, ξέσπασαν διαδηλώσεις σε μεγάλες πόλεις για να υποστηρίξουν τα θύματα μιας πυρκαγιάς σε ένα κτίριο κατοικιών στην Urumqi που φιλοξενούσε κυρίως Ουιγούρους της εθνικής μειονότητας. Στην συνέχεια, φοιτητές σε πολυάριθμα ελίτ πανεπιστήμια οργάνωσαν έκτακτες διαδηλώσεις [4] και φώναξαν συνθήματα κατά του καθεστώτος, ένα φαινόμενο που δεν είχε επαναληφθεί μετά τις διαδηλώσεις υπέρ της δημοκρατίας στην πλατεία Τιενανμέν το 1989. Το κοινό είναι τώρα απογοητευμένο με την απότομη ανατροπή της πολιτικής και το θλιβερά απροετοίμαστο σύστημα υγείας που αδυνατεί να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη ζήτηση για φροντίδα. Το ποτήρι έχει αρχίσει να ξεχειλίζει.

Αυτή η αυξανόμενη δυσαρέσκεια είναι κακά νέα για τον Σι. Από τότε που ανέλαβε την εξουσία πριν από μια δεκαετία, προσπάθησε με κόπο να καλλιεργήσει την εικόνα ενός καλοπροαίρετου ηγεμόνα που δεν είναι μόνο κοντά στο λαό του αλλά και υπέρ του λαού του -ενός ανθρώπου που προήλθε από τις μάζες και αντλεί από την σοφία των μαζών για να ενημερώσει τις πολιτικές του. Έχει επικαλεστεί αυτήν την εικόνα για να εμποτίσει την κυριαρχία του με ηθική νομιμοποίηση, ακόμη και όταν το κινεζικό κράτος παραβιάζει όλο και περισσότερο τις πολιτικές ελευθερίες και καταπιέζει τις εθνοτικές μειονότητες.

Είναι δύσκολο να υπολογιστεί η ζημιά που έχει ήδη προκληθεί στο κύρος του Σι και του κόμματος. Η Κίνα δεν διαθέτει αξιόπιστες δημοσκοπήσεις, αλλά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν ένα πορτρέτο μιας χώρας που είναι κουρασμένη και απογοητευμένη. Μεταξύ των πιο δημοφιλών όρων αργκό του Διαδικτύου το 2022 ήταν η rùn (μια λέξη που ακούγεται και προέρχεται από την αγγλική λέξη «run», που σημαίνει «φύγε») και bâi làn («ας σαπίσει»), που μαζί δηλώνουν την κατηφή άποψη των ανθρώπων για την δεινή κατάσταση της χώρας και την μοιρολατρική πεποίθηση ότι λίγα μπορούν να γίνουν για την βελτίωσή της. Η μετανάστευση σε καλύτερους τόπους δεν είναι πλέον αποκλειστική επιθυμία των πλούσιων Κινέζων. Ούτε η αγανάκτηση είναι μόνο ζήτημα των νέων. Και τα δύο αυτά συναισθήματα έχουν πλέον διαποτίσει τον γενικό πληθυσμό. Τις τελευταίες εβδομάδες, ένας αυξανόμενος αριθμός βίαιων διαδηλώσεων και ταραχών στόχευσε την αστυνομία και άλλους εκπροσώπους του κόμματος-κράτους.

ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ

Η τρέχουσα πανωλεθρία αποτελεί την πιο σοβαρή πρόκληση μέχρι τώρα για το κόμμα-κράτος υπό τον Σι. Το ΚΚΚ βασιζόταν παραδοσιακά σε έντονες πολιτικές εκστρατείες για την αντιμετώπιση κρίσεων, μια προσέγγιση «ολόκληρης της κοινωνίας» (whole of society approach) που κινητοποιεί όλους τους διαθέσιμους πόρους στις περιοχές που χρειάζονται ειδική βοήθεια. Τέτοιες εκστρατείες απαιτούν το συλλογικό μαχητικό πνεύμα της χώρας για να ξεπεράσει μια κρίση. Αυτός ήταν ο τρόπος με τον οποίο το καθεστώς χειρίστηκε την επιδημία SARS το 2003 και το αρχικό ξέσπασμα της COVID-19 στην Γουχάν στα τέλη του 2019 και στις αρχές του 2020. Μέσω της προπαγάνδας και της κινητοποίησης πόρων, οι Αρχές παρακίνησαν τους πολίτες να προσχωρήσουν στους κυβερνητικούς περιορισμούς και στα μέτρα δημόσιας υγείας. Αλλά τρία χρόνια μηδενικής COVID άφησαν το κοινό καταπονημένο και κουρασμένο. Επιπλέον, η εξάπλωση των λοιμώξεων COVID-19 σε ολόκληρη την χώρα σημαίνει ότι το κράτος δεν μπορεί απλώς να εκτρέψει τους πόρους για την αντιμετώπιση των εστιών μόλυνσης, καθώς ο ιός βρίσκεται πλέον παντού.

Γενικότερα, το σύστημα καθημερινής διακυβέρνησης της Κίνας, η καθημερινή κρατική εξουσία, εξαρτάται από την εμπιστοσύνη του κοινού. Το ΚΚΚ βασίζεται στην πρόθυμη συμμετοχή της κοινωνίας γενικότερα για την εφαρμογή των πολιτικών του. Η διάβρωση της εμπιστοσύνης στον απόηχο του χειρισμού της κρίσης της COVID-19 από τον Σι θα μπορούσε να κλονίσει τα ίδια τα θεμέλια αυτού του συστήματος, με ευρείες επιπτώσεις πέρα από την μάχη με τον ιό.

Στο αποκεντρωμένο σύστημα της Κίνας, το Πεκίνο συχνά κατηγορεί τους τοπικούς κυβερνητικούς αξιωματούχους όταν τα πράγματα πάνε στραβά. Οι τοπικές Αρχές γίνονται συχνά οι αποδιοπομπαίοι τράγοι για φυσικές καταστροφές, ανθρωπογενή ατυχήματα, και εστίες ασθενειών. Οι ηγέτες στην Γουχάν, για παράδειγμα, τιμωρήθηκαν επειδή «δεν ανέφεραν» την αρχική εμφάνιση του ιού τον Δεκέμβριο του 2019. Αυτή η στρατηγική επέτρεψε στο καθεστώς να αποφύγει την ευθύνη για καταστροφές που οδήγησαν σε υψηλό αριθμό θυμάτων, όπως στο ξέσπασμα της Γουχάν, και να αποτρέψει οποιαδήποτε επακόλουθη διάβρωση της νομιμοποίησής του. Η κρίση της COVID-19, ωστόσο, μπορεί να αποδειχθεί εξαίρεση. Ο Σι προσκολλήθηκε στη μηδενική COVID όχι μόνο ως χαρακτηριστικό γνώρισμα της πολιτικής του αλλά και ως απόδειξη της ανωτερότητας του κινεζικού συστήματος. Τώρα που ολόκληρο το οικοδόμημα της εν λόγω πολιτικής έχει καταρρεύσει, είναι δύσκολο να δούμε πώς μπορεί να μαζέψει τα κομμάτια. Το πλήρες κόστος αυτού του λάθους δεν είναι ακόμη σαφές -η αυξανόμενη κοινωνική δυσαρέσκεια μπορεί τελικά να αποδυναμώσει την συνοχή των ελίτ του κόμματος- αλλά είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς το κόμμα να ξεφεύγει από την κρίση που δημιούργησε εντελώς αλώβητο.

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.amazon.com/Outsourcing-Repression-Everyday-State-Contemporar...
[2] https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2022-05-17/collateral-dama...
[3] https://www.foreignaffairs.com/china/problem-zero-xi-pandemic-policy-crisis
[4] https://www.foreignaffairs.com/china/xi-shattered-illusion-control-prote...

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved

Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/china/china-epidemic-mistrust-xi-jinping-...

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition